HAVA HUKUKU

TSHK’nın 106. maddesine göre, hava yolu ile yurt içinde yapılacak taşımalarda, Türk Sivil Havacılık Kanununda hüküm bulunmuyorsa Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmaların hükümleri ve bu anlaşmalarda da hüküm bulunmadığı hâllerde Türk Ticaret Kanunu (TTK) hükümleri uygulanır.

1999 Montreal Konvansiyonu olarak adlandırılan Konvansiyon 30 devletin onayından sonra 4 Kasım 2003 tarihinde yürürlüğe girdi.

Hava yolu taşıyıcısının sınırsız sorumluluğunu kabul etmiştir. Yolcu taşımacılığında kazadan meydana gelen ölüm ve yaralanmalarda beş değil iki aşamalı sorumluluk sistemi getirilmiştir.

Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşma, 1999 tarihli Montreal Konvansiyonudur.

Varşova Konvansiyonu’nun tam ismi “Hava yolu ile Uluslararası Taşımalara İlişkin Bazı Kuralların Birleştirilmesi Hakkında Konvansiyon”dur. Konvansiyon 12 Ekim 1929 tarihinde Varşovada şu 23 Devlet temsilcilerince imzalanmıştır.

Hava yolu İle Uluslararası Taşımalara İlişkin Bazı Kuralların Birleştirilmesi Hakkındaki Konvansiyonu Tadil Eden Protokol” adı ile 28 Eylül 1955 tarihinde kabul olunmuştur. Protokol kısaca 1955 tarihli Lahey Protokolü olarak adlandırılır.

Lahey Protokolü otuz devletin onayından sonra 1 Ağustos 1963 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

tasarı 9 Şubat 1971 tarihinde Guatemala City’de toplanan uluslararası Hava Özel Hukuku Konferansı’nda sunulmuş ve 21 devletin imzasıyla 8 Mart 1971 tarihinde imzalanmıştır.

ICAO Hukuk Komitesi tarafından 3-25 Eylül 1975 tarihleri arasında Montreal’dendüzenlenennUluslararası Hava Hukuku Konferansı’nda dört protokol kabul edilmiştir. Bu protokoller 25 Eylül 1975 tarihinde imzalanmıştır.

Hava yolu taşımacılığı başlayınca bunun doğurduğu hukuki sorunları düzenlemek ihtiyacının duyulmaması mümkün değildi. O tarihte uluslararası konvansiyonların kabulü için uluslararası bir teşkilat olmadığından düzenleme yapma konusunda girişim ilgili devletler eliyle başlatılmıştır. Fransa, 1923 yılına kadar hava yoluyla taşımada sorumluluğa ilişkin ulusal düzenlemeleri kabul etmeye çalışmıştır. Bu arada daha sonra ortaya çıkabilecek hukuk ve yargı çatışmalarını önlemek için uluslararası düzeyde hukuk kurallarının birleştirilmesi konusunun gerekliliğini ve bu konunun karmaşık yabancı unsurlardan oluştuğunu da farketmiştir. Fransa’ da 15 Haziran 1923 tarihinde hava ulaştırıcısının sorumluluğu ile ilgili bir kanun tasarısı sunulmuştur. Başbakan ve Dış İşleri Bakanı olan Poincare, bu işin ancak uluslararası bir sözleşme ile düzenlenebileceğini öngörerek, hava ulaştırıcısının sorumuna dair bir sözleşme yapmak üzere Paris’te bir konferans yapılmasının vakti geldiğini, 17 Ağustos 1923 tarihinde, Fransız elçileri aracılığıyla Devletlere bildirmiştir. Devletler olumlu cevap vermişlerdir. İki yıl sonra, 30 Haziran 1925 tarihinde Dış İşleri Bakanı Briand, Konferansta görüşülecek tasarıların incelenmesi için, hava araçlarıyla ulaştırma yapanın sorumuna dair bir ön tasarıyı Fransa Elçilerine göndermiş ve bunu nezdinde bulundukları Hükûmete bildirmelerini istemiştir. Bu ön tasarı Paris’te toplanacak konferansın başlıca konusu olacaktır. İlk Uluslararası Hava Hukuku Konferansı 26 Ekim 1925 Pazartesi günü Paris’te toplanmıştır. Bu bağlamda A seçeneğindeki önerme doğrudur.

Paris konferansını takiben İkinci Uluslararası Hava Hukuku Konferansı 4-12 Ekim 1929 tarihlerinde Varşova’da yapılmıştır. Konferansta CITEJA tarafından hazırlanan tasarı görüşülerek 12 Ekim 1929 tarihinde imzalanmış ve Varşova Konvansiyonu adını almıştır.

Varşova Konvansiyonu’nun tam ismi “Hava yolu ile Uluslararası Taşımalara İlişkin Bazı Kuralların Birleştirilmesi Hakkında Konvansiyon”dur. Konvansiyon 12 Ekim 1929 tarihinde Varşovada şu 23 Devlet temsilcilerince imzalanmıştır: Almanya, Avusturya, Belçika, Brezilya, Danimarka, İspanya, Fransa, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda, Avustralya, Güney Afrika, Yunanistan, İtalya, Japonya, Letonya, Lüksemburg, Meksika, Norveç, Hollanda, Polonya, Romanya, İsviçre, Çekoslavakya, Sovyet Rusya, Yugoslavya. Konvansiyon, onaylayan devletler arasında 13 Şubat 1933 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Varşova Konvansiyonuna taraf olan devlet sayısı 2015 yılı itibariyle 152’dir. Türkiye, Varşova Konvansiyonunu ve Varşova Konvansiyonunu değiştiren Lahey Protokolünü 25 Mart 1978 tarihinde imzalamıştır.

Hava yük senedi üç nüsha olarak düzenlenir. Birinci nüshaya “Taşıyıcı için” yazılır ve yükleten tarafından imzalanır. İkinci nüshaya “Gönderilen için” yazılır ve taşıyıcı ile yükleten tarafından imzalanır. Üçüncü nüsha, taşıyıcı tarafından imzalanarak, yükün teslim alınmasından sonra, yükletene verilir. Bu nüshaların birbirine uygunluk göstermemesi halinde hem yükletenin hem de taşıyıcının imzasını içeren ikinci nüshaya itibar edilmesi isabetli olacaktır.

Varşova Konvansiyonu'na göre taşıyıcının sorumluluğu sözleşmesel (akdi) bir sorumluluktur. Taşıyıcı haksız fiile göre de sorumlu olabilir fakat haksız fiil sorumluluğu Konvansiyon kapsamı dışındadır.

Taşıyıcının adamları, taşıyıcıya bağımlı olarak çalışan, taşıyıcının tabiyetinde bulunan kişiler ile taşıma işinin ifasında kullanılan, taşıyıcı tarafından kendilerine bir iş tevdi edilen, hizmetlerinden yararlanılan kişilerdir. Taşıyıcının tabiyetinde bulunan kişiler, taşıyıcı ile aralarında kurulan hizmet sözleşmesi uyarınca taşıyıcıya bağlı ve sürekli olarak çalışan kişilerdir. Örneğin, yer hizmetleri, depo işletmesi, yük kabul bürosu, uçağa yakıt dolduran, onu temizleyen, yiyecek maddeleri ve su dağıtımı yapan işletmeler taşıyıcının adamı olarak kabul edilmektedir. Alt taşıyıcının adamları da asıl taşıyıcının adamı sayılmalıdır. Buna karşılık kamu görevlileri tarafından yerine getirilen hizmetleri ifa edenler taşıyıcının adamı sayılmazlar. Örneğin, uçuş güvenliği için kamu görevlileri tarafından yerine getirilen kamu hizmetleri, meteoroloji hizmetleri vb. gibi.

Taşıyıcının bazı hâllerde sınırsız sorumluluğu söz konusu olacaktır. Bu halleri taşıma belgelerinin düzenlenmemesi  veya gerekli kayıtları içermemesi, taşıyıcının ya da adamlarının kastı veya ağır kusuru olarak sıralayabiliriz.

Taşıma belgeleri yolcu bileti, bagaj kuponu ve hava yük senedidir. Bu belgelerin hiç düzenlenmemiş olması veya gerekli kayıtları içermemesi halinde taşıyıcı, sorumluluğunu ortadan kaldıran veya sınırlandıran hükümlerden yararlanamaz. Varşova Konvansiyonuna göre taşıma belgelerinin Konvansiyona tabi ve sorumluluğun da bu hükümlere göre sınırlı sorumluluk olduğuna dair bir kaydın taşıma belgelerinde yer almaması halinde taşıyıcı, sorumluluğu ortadan kaldıran veya miktarla sınırlandıran hükümlerden yararlanamaz.

TSHK’na göre taşıma belgelerinde bulunması gerekli kayıtlardan herhangi birinin noksan olması taşıyıcının sınırsız sorumluluğuna yol açar.

Zararın, taşıyıcının veya adamlarının zarar vermek kasdıyla veya zararın doğması ihtimali olduğunu bilerek dikkatsizce yaptıkları bir hareket veya ağır ihmal sonucunda meydana geldiği ispat edildiği takdirde taşıyıcı sınırlı sorumluluktan yararlanamaz (VK m.25).

1975 tarihli 4 numaralı Montreal Protokolü ile Konvansiyonun 25. maddesi yeniden düzenlenmiştir. Buna göre, yalnızca yolcu ve bagaj taşımaları bakımından zararın, taşıyıcının veya adamlarının zarar vermek kasdıyla veya zararın meydana gelmesi ihtimalini bilerek pervsızca yaptıkları davranışlardan ileri gelmiş hâlinde, taşıyıcı veya adamları Konvansiyondaki miktar sınırlamalarından yararlanamazlar. Yük taşımacılığında ise taşıyıcının yükün kayıp veya hasara uğraması halinde meydana gelen zararlardan sorumluluğu, her durumda miktarla sınırlı sorumluluk olarak belirlenmiştir. Yükün kayıp veya hasara uğraması halinde zarar, taşıyıcının veya adamlarının kasıtlı davranışları dolayısıyla meydana gelse dahi, bu durum artık taşıyıcının konvansiyon hükümlerinde öngörülen miktar sınırlamalarından yararlanmasına engel değildir.

Diplomatik Konferans 11-28 Mayıs 1999 tarihleri arasında Montreal’de toplandı. 28 Mayıs 1999 tarihinde yeni Konvansiyon konferansa katılan 122 devletin 52’si tarafından imzalandı. 1999 Montreal Konvansiyonu olarak adlandırılan Konvansiyon 30 devletin onayından sonra 4 Kasım 2003 tarihinde yürürlüğe girdi.

Montreal Konvansiyonu taşıma belgelerinin kâğıt belge yerine elektronik olarak düzenlenmesine imkân vermektedir. Bu hem yolcu bileti ve bagaj kuponu hem de yük taşımacılığı için mümkün hale getirilmiştir. Böylece yolcu, bagaj ve yükün akışının kolaylaştırılması amaçlanmıştır. Ayrıca taşıma belgelerinin şekli ve taşıyıcının sorumluluğu arasındaki ilişkiyi de ortadan kaldırmaktadır. Taşıma sözleşmesi ile ilgili bütün bilgilerin yer alacağı yolcu ve bagaj bileti isteyip istemeyeceğine yolcu karar verebilecektir. Ancak yolcuların havacılık güvenliği ve göçmen prosedürleri hakkında bilgilendirilmesi istenmektedir. Konvansiyon ile taşıma belgelerine yönelik getirilen hükümler büyük ölçüde elektornik belge düzenleme yordamının tanınması çerçevesinde gelişmiştir.

Sorumluluğa ilişkin dava, hava aracının varma yerine geldiği veya gelmesi gerektiğitarihten veya taşımanın durduğu tarihten itibaren iki yıl içinde açılmazsa tazminat talep hakkı düşer (TSHK m.131)