HAVA HUKUKU

Yolcu, posta ve yük taşıyan ilk hava yolu şirketleri Birinci Dünya Savaşı’ndan hemen sonra kurulmuştur. 8 Şubat 1919 tarihinde ilk Fransız Hava Yolu şirketi Lignes Aerennes Farman kurulmuş ve Paris ile Londra arasında düzensiz uçuşlara başlamıştır. 25 Ağustos 1919 tarihinde Londra ve Paris arasında ilk uluslararası tarifeli hizmetler Imperial Hava Yolları ve The Aircraft Transport and Travel Ltd (AT&T) (Uçak Taşıma ve Seyahat Limited Şirketi) tarafından başlatılmıştır.

Fransa’ da 15 Haziran 1923 tarihinde hava ulaştırıcısının sorumluluğu ile ilgili bir kanun tasarısı sunulmuştur. Başbakan ve Dış İşleri Bakanı olan Poincare, bu işin ancak uluslararası bir sözleşme ile düzenlenebileceğini öngörerek, hava ulaştırıcısının sorumuna dair bir sözleşme yapmak üzere Paris’te bir konferans yapılmasının vakti geldiğini, 17 Ağustos 1923 tarihinde, Fransız elçileri aracılığıyla Devletlere bildirmiştir. Devletler olumlu cevap vermişlerdir. İki yıl sonra, 30 Haziran 1925 tarihinde Dış İşleri Bakanı Briand, Konferansta görüşülecek tasarıların incelenmesi için, hava araçlarıyla ulaştırma yapanın sorumuna dair bir ön tasarıyı Fransa Elçilerine göndermiş ve bunu nezdinde bulundukları Hükûmete bildirmelerini istemiştir. Bu ön tasarı Paris’te toplanacak konferansın başlıca konusu olacaktır. İlk Uluslararası Hava Hukuku Konferansı 26 Ekim 1925 Pazartesi günü Paris’te toplanmıştır.

Varşova Konvansiyonu’nun birinci maddesine göre, bu Konvansiyon hava aracı ile ücret karşılığında yapılan bütün uluslararası yolcu, bagaj ve eşya taşımalarına uygulanacaktır. Bir hava taşıma işletmesi tarafından hava aracı ile yapılan ücretsiz taşımalara da aynı ölçüde uygulanacaktır. Buna göre Varşova Konvansiyonu’nun uygulanma şartları bir taşıma sözleşmesinin varlığı, uluslararası taşımacılık yapılması, taşımanın hava aracı ile yapılması, yolcu, bagaj veya yük taşımasının söz konusu olması ve taşımanın ücret karşılığında yapılmasıdır. Dolayısıyla İzmir-Kayseri arasında yapılacak iç hat taşımacılığı operasyonu bu konvansiyonun kapsamında değildir.

Varşova Konvansiyonu yolcu, bagaj ve yük taşımalarına uygulanır. Posta taşımaları kapsam dışıdır.

Lahey Protokolü ile Varşova Konvansiyonunda yapılan değişiklikler şöyle özetlenebilir. Yolcu senedi ve bagaj kuponu ile ilgili hükümler basitleştirilmiş ve bu belgelerde yer alması gereken kayıtlar sadeleştirilmiştir. Ayrıca her iki belgenin ispat vasıtası olmak bakımından hukuki değeri hakkında hüküm konulmuştur. Uluslararası taşıma tanımına açıklık getirilmiştir.

Guadalajara Sözleşmesi ile akdi taşıyıcı ve fiilî taşıyıcı ayrımı getirilerek taşıma işini yerine getirmeyi taahhüt eden kişinin yanı sıra, taşıma işini fiilen yerine getiren kişiler de taşıyıcı olarak kabul edilmektedir. Böylece fiilî taşıyıcı, Varşova/Lahey Konvansiyonu bakımından akdî taşıyıcının sahip olduğu hak ve borçlara sahip olabilmektedir.

Varşova Konvansiyonu’nda yolcu taşımacılığında yolcu bileti ve bagaj kuponu, yük taşımacılığında hava yük senedi düzenlenmesi öngörülmüştür, bunlar taşıma belgeleridir. Bu belgelerin hiç ya da gereği gibi (yasal içeriği oluşturan kayıtlardan bir ya da birkaçının eksikliği) düzenlenmemiş olması, taşıma sözleşmesinin kurulması ya da geçerliliği üzerinde etkili değildir, sadece taşıyıcı Varşova Konvansiyonu’nun sorumluluğu kaldıran ya da sınırlayan hükümlerinden yararlanamaz. Yolcu bileti, bagaj kuponu ve hava yük senedinin belirli kayıtları içermesi öngörülmüştür.

Taşıyıcı yolcuların ölümünden doğan zararlar ile bedensel zararlar için yolcu başına 250.000 Poincare Frankı ile sorumludur. Poincare frankı 900/1000 milyen ayarında 65,5 miligram altının değerine isabet eder. Altının değeri ise, uluslararası para sistemi uyarınca altının resmî bir fiyatı olmadığından serbest piyasa fiyatı üzerinden hesap edilecektir.

Sorumluluğa ilişkin davaların iki yıllık süre içinde açılması gerekir. İki yıllık süre içinde dava açılmaması halinde tazminat hakkı ortadan kalkacağından taşıyıcının sorumluluğu sona erecektir. İki yıllık süre hava aracının varma yerine ulaşmasından veya ulaşması gereken tarihten veya taşımanın durduğu tarihten itibaren başlar.

Varşova Konvansiyonu’nda yolcunun ölümü veya yaralanması ya da yolcu taşımacılığında gecikme halinde meydana gelen zararlar bakımından taşıyıcının sorumluluğunun üst sınırı 125.000 Poincare Frankı olarak belirlenmiştir. Bu miktar 1955 tarihli Lahey Protokolü’nde 250.000 Poincare Frankına çıkarılmıştır. 1971 tarihli Guatemala City Protokolünde bu miktar 1.500.000 Poincare Frankı olarak belirlenmiştir fakat bu protokol yürürlüğe girmemiştir. 1975 tarihli Montreal Protokolleri ile üst sınır 100.000 Özel Çekme Hakkı (ÖÇH) olarak tespit edilmiştir.

25 Ağustos 1919 tarihinde Londra ve Paris arasında ilk uluslararası tarifeli hizmetler Imperial Hava Yolları ve The Aircraft Transport and Travel Ltd (AT&T) (Uçak Taşıma ve Seyahat Limited Şirketi) tarafından başlatılmıştır. Doğru cevap A'dır.

Varşova Konvansiyonu’nun tam ismi “Hava yolu ile Uluslararası Taşımalara İlişkin Bazı Kuralların Birleştirilmesi Hakkında Konvansiyon”dur. Konvansiyon, onaylayan devletler arasında 13 Şubat 1933 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Varşova Kon­vansiyonuna taraf olan devlet sayısı 2015 yılı itibariyle 152’dir. Doğru cevap B'dir.

Varşova Konvansiyonu’nun uygulanma şartları bir taşıma sözleşmesinin varlığı, uluslararası taşımacılık yapılması, taşımanın hava aracı ile yapılması, yolcu, bagaj veya yük taşımasının söz konusu olması ve taşımanın ücret karşılığında yapılmasıdır. Doğru cevap A'dır.

Guatemala City Protokolü ile yolcu bileti ve bagaj kuponunun içeriğinin sadeleşti­rilmesi, bu belgelerde yer alması öngörülen bilgilerin elektronik bilgi işlem cihazları ile manyetik ortamda tutulması, yolcu bileti ve bagaj kuponu ile ilgili hükümlere aykırılık hâlinde sınırlı sorumluluktan faydalanmayı önleyen hükümlerin kaldırılması, yolcunun ölümü ya da yaralanması ile bagajın kayıp ve hasarından doğan sorumluluğun mutlak (kusursuz) sorumluluğa çevrilmesi ve sorumluluk sınırının yükseltilmesi (1.500.000 Po­incare Frankına) kabul edilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Varşova Konvansiyonu’nda temel olarak taşıma belgeleri ve taşıyıcının sorumluluğu konuları düzenlenmiştir. Doğru cevap D'dir.

Varşova Konvansiyonu’nda yolcunun ölümü veya yaralanması ya da yolcu taşımacılı­ğında gecikme halinde meydana gelen zararlar bakımından taşıyıcının sorumluluğunun üst sınırı 125.000 Poincare Frankı olarak belirlenmiştir. Bu miktar 1955 tarihli Lahey Protokolü’nde 250.000 Poincare Frankına çıkarılmıştır. 1971 tarihli Guatemala City Pro­tokolünde bu miktar 1.500.000 Poincare Frankı olarak belirlenmiştir fakat bu protokol yürürlüğe girmemiştir. 1975 tarihli Montreal Protokolleri ile üst sınır 100.000 Özel Çekme Hakkı (ÖÇH) olarak tespit edilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Taşıyıcının bazı hâllerde sınırsız sorumluluğu söz konusudur. Bu halleri taşıma bel­gelerinin düzenlenmemesi veya gerekli kayıtları içermemesi, taşıyıcının ya da adamları­nın kastı veya ağır kusuru olarak sıralanabilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Türkiye 1999 Montreal Konvansiyonunu imzalayan devletler arasındadır. Onay süreci, 2 Nisan 2009 ta­rihli ve 5866 sayılı “Hava yoluyla Uluslararası Taşımacılığa İlişkin Belirli Kuralların Birleş­tirilmesine Dair Sözleşme’nin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun”un 14 Nisan 2009 tarihli ve 27200 Sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmasıyla başlatılmıştır. Doğru cevap B'dir.

1 Ocak 2011 tarihinden itibaren yürürlüğe giren yeni sorumluluk sınırları şöyle belir­lenmiştir: yükün kaybı veya hasarı hâlinde kilogram başına 19 ÖÇH, bagajın kaybı ve hasarı hâlinde yolcu başına 1131 ÖÇH, gecikme nedeniyle yolcunun zarara uğraması hâlinde yolcu başına 4694 ÖÇH, ölüm veya yaralanma hâlinde yolcu başına 113.100 ÖÇH. Doğru cevap C'dir.

1999 tarihli Montreal Konvansiyonu yeni, ayrı ve bağımsız bir sözleşmedir, Varşova sisteminin düzeltmesi değildir. Konvansiyon sözleşme, protokol ve eklerden oluşan Varşova siste­mindeki düzenlemeleri tek bir konvansiyonda birleş­tirmektedir. Hava yolu taşıyıcısının sınırsız sorumlu­luğunu kabul etmiştir. Doğru cevap D'dir.