HASTALIKLAR BİLGİSİ

Hastalık sadece 7 (Hindistan, Nijerya, Pakistan, Mısır, Afganistan, Nijer ve Somali) ülkede endemik olarak seyretmektedir. Türkiye’de en son 1998 yılında bildirilmiştir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Hepatit A etken, Heparnovirus ailesinden Picornavirus’tur. Etken insandan insana fekal-oral (dışkıyla atılan virüslerin gıdalara bulaşması ve bu gıdaların da ağız yoluyla alınması) yolla bulaşmaktadır. Hepatit B etken Hepadnavirus’tur. Bulaşma hasta kişilerden kan alınan enjektörlerle, kan nakliyle, cinsel ilişkiyle olabileceği gibi hasta anneden bebeğe anne karnındayken de olabilmektedir. Hepatit C, ilk olarak 1989 yılında tanımlanan hastalığın etkeni Flavivirus ve Pestivirus’tur. Bruselloz (Malta Humması) koyun, keçi, sığır, manda, domuz gibi hayvanlardan direkt ve indirekt olarak insanlara geçebilen zoonoz bir hastalıktır. Sarılık A, B, C, D, E ve G harfleri ile isimlendirilen 6 farklı virüsle oluşan karaciğerin yaygın iltihabi hastalığına verilen isimdir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Poliomyelitis (Çocuk felci), bilinen en eski hastalıklardan biri olan poliomyelitisin etkeni Enterovirus cinsinden virüslerdir. Çocuk felci virüsü olarak da bilinir. Bir bakteriyel hastalık olan tifonun etkeni Salmonella typhi’dir. Zaman zaman salgınlar hâlinde seyreden, tedavi edilmediği takdirde çeşitli komplikasyonlara sebep olarak ölümlere neden olabilen bir hastalıktır. Paratifo ise Salmonella paratyphi tarafından oluşturulur. Tifoya göre daha hafif seyreden akut ve bulaşıcı bir hastalıktır. Bruselloz (Malta Humması), koyun, keçi, sığır, manda, domuz gibi hayvanlardan direkt ve indirekt olarak insanlara geçebilen zoonoz bir hastalıktır. Kolera hastalığının çıkışında; altyapı eksikliği, hijyenik kurallara uyulmaması önemli rol oynamaktadır. İlk klinik belirti ani kusmadır. Kusmaya ishal de eşlik eder. Vücut ısısı 36 °C’den 32 °C’ye kadar düşer. Hastalığın çıkış kaynağı olarak Hindistan’da Ganj ile Brahmaputra nehirleri arasındaki bölge gösterilmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kuduz, Rhabdoviridae familyasından Lyssavirus genusundan bir virüs olan etken canlı dokuda sinir sistemine karşı affinite gösterir. Enfekte hayvanların salyasında bol miktarda bulunan virüs, bu hayvanların ısırık yaralarından veya yarık-çatlak deri üzerini yalamaları esnasında bu yaralardan bulaşabilir. Boğmaca (Pertussis), genetik yapı itibarıyla birbirine çok fazla benzeyen Bordetella pertussis (sadece insan), Bordetella parapertussis (sadece insan), Bordetella bronchiseptica (insan ve hayvan)’nın oluşturdukları çok bulaşıcı, insandan insana bulaşabilen, ölümcül olabilen bakteriyel bir hastalıktır. SARS, Akut Solunum Yetmezliği Sendromu olarak bilinen hastalığın İngilizce karşılığı Severe Acute Respiratory Sendrome’dir. Hastalık etkeni SARS Coronavirus’udur (SARS-CoV). Bu hastalık ilk olarak 2003 yılında salgınlar hâlinde devam ederek yüzlerce insanın ölümüne neden olmuştur. Bu zamana kadar soğuk algınlığı gibi durumlardan sorumlu tutulan Coronavirusların sadece 229E ve OC43 adındaki tipleri bilinirken 2003 yılından sonra SARS-CoV tipi de eklenmiştir. Kolera hastalığın çıkış kaynağı olarak Hindistan’da Ganj ile Brahmaputra nehirleri arasındaki bölge gösterilmektedir. Hintlilerin dinî inanışları gereği, günahlarından kurtulmak amacıyla Ganj nehrinin sularında yıkanma alışkanlıkları hastalığın yayılışında önemli bir faktör olarak gösterilmektedir. Bruselloz (Malta Humması), koyun, keçi, sığır, manda, domuz gibi hayvanlardan direkt ve indirekt olarak insanlara geçebilen zoonoz bir hastalıktır. Kaynatılmamış, iyi pastörize edilmemiş enfekte süt ve süt ürünlerinin tüketilmesi ve teması ile bulaşır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Tifo, sarılık, kolera, hepatit C sindirim sistemi yoluyla bulaşan hastalıklardır. SARS, solunum yoluyla bulaşan bulaşıcı hastalıklardandır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Nezle (Soğuk Algınlığı), hastalığın etkeni çeşitli virüslerdir. Öksürük ve aksırıkla çok kolay bulaşır. Düzenli ve teknik el yıkama alışkanlığının olmaması, yemeklerde ortak kullanılan tabak, bardak ve genel olarak kullanılan havlu gibi malzemeler hastalığın bulaşmasını kolaylaştırır. Hastalıkta en önemli semptomlar; burun akıntısı ve tıkanıklığı, boğazda yanma hissi, gözlerde sulanma, halsizliktir. Grip etkeni grip virüsüdür. Bulaşma nezlede olduğu gibidir. Semptomlar nezlede görülenlerle aynı olmakla birlikte daha ağır seyreder. Gripte ayrıca ateş, kas ve eklem ağrıları görülür. Tüberküloz (Verem), hastalığın etkeni çevre koşullarına oldukça dirençli bir bakteri olan Mycobacterium tuberculosis’ tir.  Hastalıkta genel hijyen kurallarının kötü olması, yetersiz beslenme, stres önemli bir rol oynamaktadır. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde önemli bir sorun hâlindedir. Etken akciğer dışında ve akciğerde enfeksiyonlara neden olabilir. Kabakulak (Mumps), hastalığın etkeni Paramyxovirus ailesinden bir virüstür. Hastalık çok geniş bir yayılış gösterir. Sıklıkla asemptomatik olarak seyreder. Tükürük bezlerinin (parotis, submandibular-çene altı ve sublingual-dilaltı) hastalıktan etkilenmesi sonrasında şişerek, bezlerle anatomik yer olarak yakın olmaları nedeniyle kulakla birlikte hastalık görüntüsü oluştuğu için hastalığa halk arasında “kabakulak” denilmektedir. İnfluenza, alt ve üst solunum yollarına yerleşerek epidemilere ve pandemilere sebep olan akciğerde ciddi sorunlar oluşturarak ölümlere sebep olan viral bir hastalıktır.  Dünyanın her yerinde bu hastalık görülür. Virüs hastaların öksürme, hapşırmaları ile çevreye yayılır.  Hastalıkta temasla bulaşma olsa da nadirdir. Hastalığın kuluçka süresi 1-5 gündür. Bu süreden sonra titreme, ateş, baş ve kas ağrıları, iştahsızlık, hâlsizlik görülür. Ateş 3-4 gün sürer. Daha sonra boğaz ağrısı, burun akıntısı, seste kalınlaşma ve kuru öksürük görülür. Doğru cevap C seçeneğidir.

Deri ve mukoza yoluyla bulaşan hastalıklar; lepra (cüzzam), tetanos, kuduz, trahom'dur. AIDS ise cinsel yolla bulaşan hastalıklardan biridir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Zoonoz bir hastalık olan vebanın en önemli taşıyıcıları sıçan ve tarla faresidir. Yaklaşık iki yüzden fazla kemirici türünün vebaya taşıyıcılık yapabileciği bildirilmiştir. Fare ve sıçanlarda bulunan pirelerin (Xenopsilla cheopis) insanlardan kan emmesi esnasında veya dışkılarını deri üzerine bırakmasıyla hastalık bulaşır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Veba 2. grup, influenza ve lepra 3. grup, salmonella sp. 4. grup, tüberküloz ise bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalık 1. grupta yer alır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Zaman içerisinde duyulan gereksinimler ve yeni gelişmeler nedeniyle 30 Mayıs 2007 tarihinde 26537 sayılı “Bulaşıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliği” yayımlanarak bildirime esas olan hastalık sayısı 55’e yükseltilmiştir. Erken uyarı ve yanıt sistemi, Avrupa Birliği uyum programları ve uluslararası sağlıK tüzüğü gereğince 2 Nisan 2011 yılında yapılan son güncelleme ile hastalık sayısı ve durumları 73’e çıkarılmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Vücutta gözle görülemeyecek kadar küçük organizmalara örnek olarak bakteri, virüs, mantar, protozoon, riketsiya verilebilir. Bazı helmint parazitleri ise gözle görülecek kadar büyük organizmalardır.

Canlılar alemi; Protista, Monera, Animale, Fita ve Fungi olmak üzere 5 ana bölümde incelenmektedir. Bunlardan Protista ve Monera tek hücreli canlıları kapsarken diğer 3 bölümde çok hücreli canlılar bulunmaktadır. İnsanlarda ve hayvanlarda hastalıklara sebep olan etkenler prokaryotikolan Monera alemindeki canlılar ile ökaryotik olan Protista ve Fungi alemindeki canlıların kapsamındadır. İnfeksiyöz hastalıklar içerisinde canlıdan canlıya bulaşma özelliği olan hastalıklar bulaşıcı hastalıklar (kontagiyoz) olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir deyişle bütün bulaşıcı hastalıklar infeksiyon hastalığı olduğu hâlde bütün infeksiyöz hastalıklar bulaşıcı hastalık değildir. Bulaşmada hava, gıda, su, vücut sıvıları (kan, balgam, ekstret ve sekretler) temas, cinsel ilişki gibi yollar etkili olmaktadır.

İnfeksiyöz hastalıklar içerisinde canlıdan canlıya bulaşma özelliği olan hastalıklar bulaşıcı hastalıklar (kontagiyoz) olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir deyişle bütün bulaşıcı hastalıklar infeksiyon hastalığı olduğu hâlde bütün infeksiyöz hastalıklar bulaşıcı hastalık değildir. Bulaşmada hava, gıda, su, vücut sıvıları (kan, balgam, ekstret ve sekretler) temas, cinsel ilişki gibi yollar etkili olmaktadır. Ayrıca evcil ve yabani hayvanlar da hastalıkların bulaştırılmasında önemli rolleri üstlenirler. Hastalık etkenlerini vücut yüzeylerinde (mekanik vektörlük) veya vücutlarında bulundurarak (biyolojik vektörlük) bir canlıdan bir canlıya aktaran eklembacaklılarda (böcek, sinek, sivrisinek, pire, bit, kene, tahtakurusu) bulaşıcı hastalıkların yayılmasında önemli rol oynarlar.Kızamık, Çocuk Felci, KKKA, Kızamıkçık, Kabakulak, AIDS gibi hastalıklara virüsler neden olur. Doğru cevap D'dir.

Morbidite: Bir popülasyonda hastalığa yakalananların sağlamlara oranının yüzde veya binde olarak ifade edilmesidir.

Mortalite: Bir popülasyonda ölenlerin, tüm popülasyona oranıdır.

Letalite: Ölenlerin hastalananlara oranıdır.

İnsidans: Bir hastalığın belli zaman diliminde bir toplumda görülme sıklığı ve oranıdır.

Prevalans: Bir hastalığın bir popülasyon içinde belirli bir süre aralığında eski-yeni

vakaların birlikte görülme oranıdır.

Morbidite: Bir popülasyonda hastalığa yakalananların sağlamlara oranının yüzde veya binde olarak ifade edilmesidir.

Mortalite: Bir popülasyonda ölenlerin, tüm popülasyona oranıdır.

SARS

Akut Solunum Yetmezliği Sendromu olarak bilinen hastalığın İngilizce karşılığı Severe Acute Respiratory Sendrome’dir. SARS ismi bu hastalığın İngilizce karşılığının ilk harfle- rinin kısaltmasıdır. Hastalık etkeni SARS Coronavirus’udur (SARS-CoV). Bu hastalık ilk olarak 2003 yılında salgınlar hâlinde devam ederek yüzlerce insanın ölümüne neden ol- muştur. Bu zamana kadar soğuk algınlığı gibi durumlardan sorumlu tutulan Coronavirus- ların sadece 229E ve OC43 adındaki tipleri bilinirken 2003 yılından sonra SARS-CoV tipi de eklenmiştir. Hastalık ilk olarak Çin’de görülmüştür. Daha sonra Vietnam, Singapur, Toronto, Tayvan ve Makau’ya yayılmıştır. Salgın, dünyada ilk olarak Şubat 2003’te bil- dirilmiş ve Temmuz 2003’te de alınan önlemlerle durdurulmuştur.

Kabakulak (Mumps)

Hastalığın etkeni Paramyxovirus ailesinden bir virüstür. Hastalık çok geniş bir yayılış gösterir. Sıklıkla asemptomatik olarak seyreder. Tükürük bezlerinin (parotis, submandi- bular-çene altı ve sublingual-dilaltı) hastalıktan etkilenmesi sonrasında şişerek, bezlerle anatomik yer olarak yakın olmaları nedeniyle kulakla birlikte hastalık görüntüsü oluştuğu için hastalığa halk arasında “kabakulak” denilmektedir. Hastalık kaynağı insandır. Bulaş- ma havada damlacık tarzında bulunan etkenin solunum yoluyla alınması sonrasında olur. Hastalık genellikle çocukluk dönemi hastalığı olarak bilinse de yetişkinlerde de görülebil- mektedir. 1 yaşın altındaki bebeklerde anneden gelen antikorlar sayesinde korundukları için hastalık çok sık görülmez. Hastalıkta kuluçka süresi 12-25 gündür. Orta derecede ateş, iştahsızlık, hâlsizlik, baş ağrısı başlıca semptomlardır. Hastalığa özgü olarak kulak ağrısı ve elle muayenede parotis bezinin ilk önce tek taraflı daha sonra ise çift taraflı şişkinliği dikkati çeker. Bazen çene altı ve dil altı tükürük bezlerinin de şiştiği görülebilir. Hastalıkta özel bir tedavi yoktur. Semptomlara göre tedavi yapılır. Ateş düşürücü, ağrı kesici ilaçlar kullanılır. Korunmada aşılama başarılıdır.

Lepra (Cüzzam)

Kronik, yavaş ilerleyen, 3 haftalık yaştaki bebekten itibaren her yaşta görülebilen kuluç- ka süresi çok uzun olan bir hastalıktır. Hastalığın etkeni bir bakteri olan Mycobacterium leprae’dır. Hastalık 15. yüzyıla kadar insanlık tarihinin baş belası salgınlarına sebep olur- ken 19. yüzyıldan sonra vakalar giderek azalmıştır. Dünya Sağlık Örgütünün bildirdiği raporlara göre her geçen yıl yaygınlığı gittikçe azalan hastalık gelişmekte olan ve sosyoe- konomik düzeyi düşük ülkelerde hâlâ sorun olarak devam etmektedir. Hastalık etkeninin bulaşması ve ilerlemesi çok sinsi ve yavaş geliştiği için bulaşmada en etkin olan yol tam olarak belirlenememiştir. Fakat çok kalabalık ve yoğun ortamlarda direkt olarak hasta ki- şilerle temas sonrası hastalığın deri yolu ile bulaştığı bilinmektedir. Ayrıca solunum yolu ile bulaşabileceği de bildirilmiştir. Hastalığın tek rezervuarı insandır. İnsandan insana bulaşma vardır. Hastalık etkeni vücuda girdikten sonra vücuttaki gelişen dirence bağlı olarak direk enfeksiyon şekillenmez. Hastalık belli zaman sonra kana karışır ve buradan deri ve sinirlere yayılır. Hastalıkta klinik belirtiler, deri, mukoza, sinir dokuda, organ ola- rak da göz, kas, kemik ve testislerde görülür. Deride başlangıçta renksiz daha sonra bakır kırmızısı renkte üzerleri nemli olan benekler dikkati çeker. Bunlar daha sonra derinin kılsız olan birçok yerine dağılır. Bu beneklenmeler tedavi başlamadığı taktirde şişkinlik- ler, tüberküller ve nodüller hâline gelerek leprom denilen özel lezyonlar hâline gelirler. Bu lezyonlar burunda ve burun içinde ilerleyerek burun kemiği ve kıkırdağının erimesine, damakta üst damağın delinmesine neden olur. Bu durum vücutta kaslara ve kemiklere de dağılarak, kemik erimelerine bağlı

olarak parmakların tamamen eri- mesine neden olabilir. Çok ilerle- yen olgularda karaciğer ve böbrek harabiyeti sonucunda ölümler gö- rülür. Hastalık ihbarı mecburi bir hastalıktır.

Birinci Grup: A Grubu Bildirimi Zorunlu Bulaşıcı Hastalıklar: Bu gruptaki has- talıkların bildirimi nüfus tabanlı sistem ile ülke genelindeki hasta kabul eden ve tedavi düzenleyen bütün kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek kişi ve özel kuruluşlardan yapılır.

Şarbon

Bruselloz

Kuduz

Sıtma

Şark Çıbanı

Poliomyelit

Difteri

Kızamıkçık

Tüberküloz

HIV Enfeksiyonu

AIDS

Gonore

• Sifilis
• Tifo
• Akut Kanlı İshal
• Kolera
• Viral Hepatitler (Akut) (A, B,C,D,E) • Meningokokkal Hastalık
• Tetanos
• Neonatal Tetanos
• Kabakulak
• Boğmaca
• Kızamık

İkinci Grup: B Grubu Bildirimi Zorunlu Bulaşıcı Hastalıklar: Bu grupta bulunan hastalıkların bildirimi tespit edildiği her noktadan direkt olarak İl Sağlık Müdürlüğü ve Bakanlığa yapılır. Bakanlık hastalık ile ilgili olarak gerektiğinde bizzat veya İl Sağlık Mü- dürlüğü kanalı ile inceleme yaptırır.

• Sarı Humma
• Veba
• Tifüs
• Çiçek

Sıtma, tropikal ülkelerde yaygın olarak görülen çok eski çağlardan beri bilinen bir hastalıktır. İnsanlarda sıtmaya Plasmodium falciparum, Plasmodium ovale, Plasmodium malaria ve Plasmo- dium vivax türleri neden olmaktadır. Hastalık Anofel cinsi sivsineklerin dişilerinin kan emmesi esnasında sağlıklı bireylere nakledilmektedir. Hastalık sivrineklerden başka kan nakli, enfekte enjektörlerin batması ve anneden yavruya plasenta yoluyla da geçebilmektedir.

Semptomlar, yüksek ateş, bol terleme, üşüme ve titreme ile karakterize akut sıtma nöbetleridir. Bazı durumlarda bulantı, kusma, şiddetli ishal, kanlı ve safralı ishal gözlenebi- lir. Kalp bölgesinde ağrılar ve bronkopneumoni tarzındaki semptomlar nadiren de olsa görülebilir.