Yaşlılık ve Yaşlanma Fizyolojisi

Yaşlanma 30 yaşlarından başlayarak; vücut dokularında ve fonksiyonel kapasitelerinde azalma, hastalıklara daha kolay yakalanma ve geç iyileşme, fiziksel ve psikolojik streslere karşı koymada azalma olarak tanımlanır.

Kronolojik yaş, kişinin doğum tarihini kullanarak kolayca hesaplanabilir. Fakat kronolojik yaş kişinin fiziksel, zihinsel zindelik (fittness) kapasitesi veya sağlık durumunu ifade eden fizyolojik yaşla aynı anlamda değildir. Aynı tarihlerde doğanlar aynı yaştadırlar ama fizyolojik yaşları çok farklı olabilir.

Fizyolojik yaş, fiziksel ve zihinsel dinçlik kapasitesinin bir ölçüsüdür.

Geriatri veya yaşlılık hekimliği; yaşlılık dönemindeki sağlık sorunları, bu sorunların teşhis ve tedavileriyle ilgilenen tıp dalıdır. 

Bu teoriye göre yaşlanma, en başta vücudun ana hormon üreticisi olan beyindeki hipotalamus-hipofiz bezlerinde yapılıp kana verilen hormonların üretimini azaltır, hormon yetersizlikleri, vücut hücrelerinin bakım, onarım, yenilenme ve diğer faaliyetlerini olumsuz etkileyerek fonksiyon kayıplarına ve yaşlanmaya yol açar.

Genetik materyalin yaşam süresi içinde programlanmış bir saati olduğu ileri sürüldüğü yaşlanma teorisi, Genetik (kalıtsal) kontrol teorisi'dir.

Atık birikimi tesorisine göre toksik atıklarla vücudun mücadele gücü yaş ilerledikçe azalır, atıkların birikmesi hücreleri zehirleyerek faaliyetlerinin bozulmasına hatta ölmesine yol açarak yaşlanmaya neden olur.

Bilimsel olarak ispatlanmış tek yaşlılık önleyici teori, kalori sınırlaması teorisi'dir.

Araştırmalar telomeraz denilen üreme hücrelerinde ve kanser hücrelerinde bulunan bir enzimin telomerleri tamir ederek telomer kısalmalarına bağlı hücre ölümünü engelleyebileceği üzerine yoğunlaşmıştır. Hatta telomeraz enzim faaliyetlerini kanser hücrelerinde engelleyerek kanserin tedavi edilebileceği bile iddia edilmektedir. 

Atelektazi, akciğerin bir kısmının ya da akciğerlerden birinin tümüyle büzüşerek genişleyememesi ve fonksiyonunu yitirmesidir.

Ani ölümlere yol açabilen, akciğer arterlerinin (atar damarlarının) hava ya da çoğunlukla bir pıhtı tarafından tıkanması durumuna, akciğer embolisi denir.

Yaşlanma ile birlikte fiziksel aktivite sırasında kasların kanlanmasında azalma,  gücünde azalma, yorgunlukta hızlanma gibi fizyolojik olayların kalp-dolaşım sistemi üzerinde oluşturabileceği hastalıklar, periferik damar hastalıklarıdır.

Kalıtım, kemik kuvvetini artıran aktivitelerde azalma, hormonal değişiklikler, beslenme yetersizlikleri, kalsiyum emiliminde azalma ve yaşlanmayla birlikte kemik yapım hızını aşan kemik erimesi (kemiklerden kalsiyum temini) gibi bir çok faktör kemik kitlesinde azalmaya neden olabilmektedir.

Sindirim sistemi yoluyla vücuda alınan yiyeceklerin enerjiye dönüştürülme sürecini oluşturan biyokimyasal olaylara metabolik sistem denir.

Cinsel arzu ve performans sıklığı yaşlanmayla birlikte azalsa da kişi eğer sağlıklı yaşlanıyorsa 80-90 yaşlarına kadar cinsel aktivite sürdürülebilir. Yaşlanmanın normal fizyolojik etkileriyle kadın yumurtalıklarında yumurtalar tükenir (menapoz), yine kadınlarda yumurtalık, vajina ve rahim dokusu küçülür (atrofi), vajinal salgılar azalır. Erkeklerde sperm üretimi azalır ve prostat büyür. Hem erkek hem de kadında cinsel uyarım daha güç ve orgazm süresi uzamıştır.

İnsanda yaşlanırken sinir sistemleri arasındaki bağlantı hızı ve etkinliği azalır. Bu yeni bilgilerin öğrenilme hızını ve yeni bilgilerin uzun dönemli hafızaya aktarımını yavaşlatır hatta yeni bilgilerin yaşlı sinirler tarafından işlenilmesi sırasında kayıplar yaşandığından yeni bilgilerin hafızadan tekrar temini (hatırlanması) güçleşmiştir. Fakat eski yaşantılardan elde edilen bilgi kayıtları düzgündür ve istenildiğinde hafızada saklı eski bilgiler her an kullanıma hazırdır. Bu nedenle yaşlılarda eski olaylar pırıl pırıl anlatılırken son olayların hatırlanması ve aktarılması güçleşmiştir. Fakat öğrenme yavaş olsa da sağlanabilir.

Yaşlılarda temel kişilik karakterleri değişmez fakat yaşlanan kişide kendini daha fazla düşünme (bencillik), kişisel deneyimlere ve kaygılara yoğunlaşma artar, dışa dönük faaliyetler azalır. Yaş ilerledikçe cinse özgü davranışlar azalırken kadın ve erkeğin öz değerleri ve günlük yaşantı davranışları arasında benzerlikler artar.

Yaşlılarda kalpten kan pompalama fonksiyonu azaldığından, ilaç etkisi gecikebilir. Azalmış total vücut sıvısı ve artmış yağ dokusu nedeniyle bazı ilaçların vücutta dağılımında dengesizlik görülebilir. Plazma proteinlerinde azalma nedeniyle proteine bağlı olarak taşınan ilaç etkilerinde azalma ve ilaçların kanda serbest miktarlarında bir artış gözlenebilir. Yaşlı kişilerde Merkezi Sinir Sistemi etkili depresan ilaç duyarlılığında bir artış vardır. Yaşlanmayla birlikte azalmış karaciğer ve böbrek fonksiyonları nedeniyle ilacın karaciğerde metabolize edilmesinde ve ilacın böbrekler yoluyla uzaklaştırılmasında da yavaşlama ortaya çıkar, ilaçların atılma süresi uzar.

Yaşlanma ile birlikte yağsız vücut kitlesindeki en önemli azalma başlıca iskelet kas kitlesinde görülür.

Yaş bağlantılı iskelet kas kitlesindeki azalmalara sarkopeni denir.