HASTALIKLAR BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 23

Genetik yapı, yaş, cinsiyet, bağışıklı sistemi, sağlık öyküsü ve ırk sağlığı etkileyen bireysel etkenlerdendir.

Sosyokültürel çevre açısından sağlığı etkileyen faktörler şunlardır:
• Meslek
• İş
• Ekonomik gelir
• Sosyal sınıf
• Eğitim
• Mülkiyet
• Etnik yapı
• Din
• Medeni durum
• Toplumsal cinsiyet
• Politik koşullar
• Aile yapısı

Çağdaş sağlık hizmeti anlayışının ilkeleri şunlardır:
• Kişinin yaşamı bir bütündür, sağlıklı ve hastalıklı dönemler diye birbirinden ayrılamaz. Kişinin hastalığı, sağlıklı dönem diye bilinen dönemdeki birikimlerin sonucudur.
• Kişi ve çevresi (fizik, biyolojik, sosyal) bir bütündür ve birbirinden soyutlanamaz. Kişinin sağlığı, çevrenin özellikle de sosyal çevrenin bir fonksiyonudur.
• Sağlık hizmeti, hastadan çok sağlama götürülen bir hizmettir ve koruma tedaviden
daha önemlidir.
• Bir toplumda en sık görülen, en çok öldüren, en çok sakat bırakan, en çok iş gücü kayıplarına yol açan, en çok sağlık harcamasına neden olan hastalık en önemli hastalıklardandır.
• Hastalık, yalnızca o kişiyi ilgilendirmez; ailesinden başlayarak tüm toplumu ilgilendirir.
• Sağlık hizmeti bir ekip hizmetidir. Ekibin tüm üyeleri değerlidir ve hepsinin rolü
önemlidir. Örneğin; doktor çok başarılı bir ameliyat yapabilir. Ancak hastanın yatırıldığı yoğun bakımın temizliğini yapan görevli uygun temizlik yapmazsa hasta kaybedilebilir.

İnsana Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri
Kişileri dolayısıyla de toplumu hastalık etkenlerine karşı dirençli ve güçlü kılmayı, hastalanmaları hâlinde ise en erken dönemde tanı konularak, uygun tedavi ile
hasarsız veya en az hasarla iyileşmelerini sağlayan hizmetlerdir.
• Bulaşıcı Olmayan Hastalıklarından Korunma
• Bulaşıcı Olmayan Hastalıkların Risk Faktörlerinin Azaltılması
• Kanserden Korunma
• Ruh Sağlığının Korunması ve Geliştirilmesi
• Genetik Hastalıkların Önlenmesi
• Erken tanı ve uygun tedavi
• Bulaşıcı Hastalıklardan Korunma
• Bağışıklama
• Aşılama
• İlaçla koruma
• Aile planması yöntemlerinin kullanılması
• Beslenmenin iyileştirilmesi

-Koruma ağırlıklı, tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin gerektiğinde etkin bir şekilde sunulması çağdaş sağlık hizmeti sunumu anlayışındandır.

Üçüncü Basamak Resmî Sağlık Kurumu
Sağlık Bakanlığına bağlı eğitim ve araştırma hastaneleri ve özel dal eğitim ve
araştırma hastaneleri ile bu hastanelere bağlı semt poliklinikleri, üniversite hastaneleri ile bu hastanelere bağlı sağlık uygulama ve araştırma merkezleri, enstitüler ve semt poliklinikleri, üniversitelerin diş hekimliği fakülteleri, Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı tıp fakültesi hastanesi ile eğitim ve araştırma hastaneleridir.

İkincil (Sekonder) Korunma
Hastalıkların belirtisiz dönemlerinde ya da belirtilerin (semptomların) hafif olduğu dönemlerde erken tanı ve etkin tedavi edilmeleridir. İkincil korumaya “erken
tanı” hizmetleri de denir.
Örneğin; meme kanseri taramaları, prostat kanseri taramaları, yendidoğanlarda hipotiroidi, fenilketonüri, işitme taramaları vb

Sağlığın geliştirilmesi kavramı içinde sağlıklı yaşam davranışlarının yaygınlaştırılması
başlığı öne çıkmıştır. Bu yaklaşım bir davranışlar bütünü olup aşağıdaki başlıkları içermektedir.
• Sigara, alkol ve bağımlılık yapıcı madde kullanmama
• Sağlıklı / yeterli ve dengeli beslenme
• Fiziksel aktivite
• Düzenli ve yeterli uyku
• Stresle başedebilme
• Hobi ile uğraşı
• Güneşin zararlı etkilerinden korunabilme
• Düzenli sağlık kontrolünün yaptırılması
• Güvenli cinsel ilişki
• Aile planması

Mezvuata uyulmadığı, eksik veya hatalı uygulandığı ise sağlık personelinin hukuksal
sorumluluğu ortaya çıkar. Bu sorumluluklar 4 tanedir:
1. Ceza Sorumluluğu
Kasıt – Taksir (İhmal-tedbirsizlik-acemilik)
2. Tazminat Sorumluluğu
Hukuka aykırı (haksız) fiil nedeniyle verilen zararın karşılanması-ödetilmesi
3. İdari Sorumluluk
Kamu görevlisi sağlık çalışanlarının kurumuna karşı sorumluluğu
4. Mesleki Sorumluluk
Sağlık çalışanlarının meslek odasına karşı (mesleki disiplin) sorumluluğu

Normlar hiyerarşisinin en üstünde yer alır. Anayasa hükümleri; yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.

Sağlığın pozitif anlamda en iyi tanımını Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ=WHO) 1948’de yapmıştır. Bu tanıma göre sağlık, “sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil, fiziksel, mental (zihinsel, akılsal ve duygusal) ve sosyal yönden tam bir iyilik hâli” olarak ifade edilmektedir. Bu tanımın önemi, sağlığın fiziksel yönüne olduğu kadar psikolojik ve sosyal boyutlarına da vurgu yapmasıdır. Sağlık, günlük yaşam için bir kaynaktır, hayatın amacı değildir. Sosyal ve kişisel kaynakları ve fiziksel kapasiteyi öne çıkaran pozitif bir kavramdır.

Sağlık, bireysel ve çevresel etkenlerin etkisi altındadır. Bireyin yaşantısına ya da tercihine bağlı bazı faktörler sağlığı olumlu ya da olumsuz etkiler. Örneğin, sigara içmemek, alkol kullanmamak, alkollü araba sürmemek, düzenli spor yapmak, yeterli ve dengeli beslenmek sağlık için olumlu davranışlardır. Bu tür davranışlar isteğe bağlı ve değiştirilebilir durumlardır /tercihlerdir. Ancak ırk, genetik faktörler, yaşlanma gibi durumlar tercihe bağlı değildirler ve değiştirilemezler. Ancak, önceden öngörülebilen durumlar söz konusu olduğunda gerekli önlemlerin alınması sağlığı olumlu etkileyebilir. Örneğin, ailesinde hipertansiyon rahatsızlığı birçok kişide bulunan birinin yaşam tarzını bu yönde değiştirmesi ya da yaşlanmaya bağlı olarak ortaya çıkabilecek durumların (hipertansiyon, şeker hastalığı, iskelet-kas sistemi rahatsızlıkları, gibi) önceden öngörülerek bu durumlara yol açan faktörlerin kontrol altına alınması, düzenli sağlık kontrollerinin yapılması gerekir.

Bazı hastalıklar bebek ve çocuklarda, bazıları gençlerde, bazıları da yaşlılarda görülür. Örneğin; kızamık, boğmaca, suçiçeği gibi bazı bulaşıcı hastalıklar çocuklarda daha sıktır. Lösemilerin (kan kanserlerinin) önemli bir bölümü çocuklarda görülürken akciğer, kalın barsak (kolon) gibi kanserler erişkin ve yaşlılarda görülür. Yine Diyabetes Mellitus’un (DM) 2 formu vardır. Tip I DM daha çok çocuk ve ergenlerde, Tip 2 DM ise tersine daha çok erişkin ve yaşlılarda görülür. Koroner kalp hastalığı, hipertansiyon, serebrovaskuler hastalıklar (beyin damarlarının tıkanması veya kanamalar), erişkin ve yaşlılarda görülen hastalıklara örnektir. İleri yaşlarda özellikle eklem, kas-iskelet sistemi hastalıkları çocuk ve gençlere göre oldukça sık görülür. Yaşlılarda görülen birçok hastalığın klinik seyri ve şiddeti de çocuk ve gençlerden daha ağır olabilir. 

Bazı hastalıklar her iki cinste de görülmekle birlikte cinsiyete özel sağlık sorunları da vardır. Örneğin; yumurtalık kanseri, rahim kanserleri, doğumda rahim yırtılmaları, vaginal kanamalar ile meme hastalıkları doğal olarak kadınlarda; benign prostat hipertrofisi (erkeklerdeki prostat organının iyi huylu büyümesi, ama idrar yollarını tıkaması), prostat kanseri, testis torsiyonu (testislerin torba içinde dönmesi sonucu kansız kalması) gibi hastalıklar da erkeklerde görülür.

Bazı hastalıklar bebek ve çocuklarda, bazıları gençlerde, bazıları da yaşlılarda görülür. Örneğin; kızamık, boğmaca, suçiçeği gibi bazı bulaşıcı hastalıklar çocuklarda daha sıktır. Lösemilerin (kan kanserlerinin) önemli bir bölümü çocuklarda görülürken akciğer, kalın barsak (kolon) gibi kanserler erişkin ve yaşlılarda görülür. Yine Diyabetes Mellitus’un (DM) 2 formu vardır. Tip I DM daha çok çocuk ve ergenlerde, Tip 2 DM ise tersine daha çok erişkin ve yaşlılarda görülür. Koroner kalp hastalığı, hipertansiyon, serebrovaskuler hastalıklar (beyin damarlarının tıkanması veya kanamalar), erişkin ve yaşlılarda görülen hastalıklara örnektir. İleri yaşlarda özellikle eklem, kas-iskelet sistemi hastalıkları çocuk ve gençlere göre oldukça sık görülür. Yaşlılarda görülen birçok hastalığın klinik seyri ve şiddeti de çocuk ve gençlerden daha ağır olabilir.

Doğurganlık özellikleri nedeniyle kadınların gebelik, doğum ve doğum sonrası
karşılaşabileceği birçok kadına özgü sağlık sorunları vardır. Cinsler arasında davranışsal
farklılıklar sağlık sorunlarına neden olabilir. Örneğin; sigara ve alkol içme sıklığının erkeklerde daha fazla olması, bunlardan kaynaklanan sağlık sorunları açısından erkekleri risk grubuna sokmaktadır.
Bazı genetik, biyokimyasal ve hormonal faktörlerin etkisi ile romatoid artrit, depresyon gibi bazı hastalıklar kadınlarda; koroner kalp hastalığı gibi sorunlar erkeklerde daha
fazla görülür.

Maddelerin hem fiziksel hem de kimyasal etkilerinden dolayı insan sağlığını etkilemeleri
söz konusudur. Örneğin; Güneş ışınları insanlarda vitamin D’nin aktifleşmesi, yeşil yapraklı bitkilerde de fotosentez sonrası oksijen salınması için mutlak olması gereken çevresel
bir etkendir. Ancak, Güneş ışınlarına fazla maruziyet deri kanserlerine neden olabilir.
Bu başlık altına yer alan çevresel bazı faktörler aşağıda sunulmuştur.
• Termal koşullar
• Aydınlatma

• Gürültü
• Radyasyon (Işıma)
• İyonize Radyasyon (X ray, radyoaktif maddeler vb)
• Noniyonize (İyonize Olmayan) Radyasyon (Elektromanyetik Alanlar)
• Basınç
• Titreşim
• Hava
• Su
• Yeraltı suları
• Yüzeysel sular (denizler, göller, göletler, akarsular, barajlar vb.)
• Toprak
• Giyim
• Kozmetikler
• Atmosfer ve atmosferik olaylar
• Güneş, ay, gezegenler ve diğer yıldız sistemleri
• Kentleşme
• Konutlar
• Her türlü kimayasal maddeler ve bileşikler

Temel Sağlık Hizmetleri, sağlık hizmetleri sunumu ile ilgili görüş oluşturur. Bu görüşün temelleri şunlardır:
1. Sosyal Eşitlik: Sağlık, doğuştan kazanılmış temel insan hakkıdır. Sağlık hizmetleri
de bu hakkın sunulması için vardır. Bu nedenle sadece bunu satın alabileceklere değil, toplumdaki ırk, dil, din, cinsiyet, sosyal statü, kent-kırda yaşama vb. ayırım gözetmeden, istisnasız herkese eşit ve hakkaniyet ölçüleri içerisinde götürülmelidir. Herkese eşit hizmet götürülmesi gerekirken yaşlı, bebek-çocuk, kadın, hamile kadın, tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalışan vb. gibi risk gruplarına ihtiyaçları daha fazla olacağı için biraz daha fazla sağlık hizmeti sunulmasına “sağlık hizmetlerinin hakkaniyet ile sunulması” denir.

2. Özsorumluluk: Herkes kendi sağlığının değerini ve önemini bilmelidir. Kendisinin ve çocuğunun sağlığından sorumlu olmalıdır. Bunun için kişilere etkin ve sürekli sağlık eğitimi verilmelidir. Aynı zamanda bu eğitim ve iletişim toplumun sağlık hizmetlerine katılımını da sağlayabilecektir.

3. Sağlık Hizmetlerinin Boyutu: Sağlık hizmetleri çok geniştir ve sadece sağlık hizmeti sunucuları ve sağlık sektörünce verilemez. Kamu ve özel tüm sektörlerin bireyin ve toplumun sağlığını olumlu ve olumsuz yönde etkileyen faaliyetleri mutlaka vardır. Bu nedenle tüm sektörler bu sorumluluk içerisinde hareket etmelidir. Örneğin, bir gıda fabrikası insanlar için gıda ürünleri imal ederken bu ürünler sağlıklı olmalı, atıkları da çevre ve insan sağlığına zarar vermemelidir. Yine belediyeler insanların yaşadığı her yere sağlıklı ve güvenilir içme-kullanma suyu sağlamalıdır. Bu su sağlıklı olmazsa insanlar ishal olurlar ve sağlık kurumları bu kişileri sadece tedavi edebilir. Oysa su sağlıklı ve güvenilir olursa insanlar ishal olmaz ve sağlık sektörü dışındaki bir kamu sektörü de böylece sağlık hizmeti sunmuş olur.

4. Uluslararası Dayanışma: Sağlık, tüm insanların ve dünyanın sorunudur. Örneğin bir ülkedeki hava kirliliği diğer ülkeleri de etkiler. Bir ülkedeki bulaşıcı hastalıklar hem komşu ülkelere hem de seyahat olanaklarının artması ile diğer uzak ülkelere hızla yayılabilir. Bunun için ülkeler sağlık hizmetlerinin sunumunda iş birliği yapmalı, özellikle gelişmiş ülkeler gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkelere bu anlamda destek olmalıdırlar.

Sağlığın korunması basamakları şunlardır:
1. Birincil (Primer) Korunma
Hastalık kişide biyolojik olarak başlamadan önce alınan önlemlerle sağlığın korunmasıdır.
Örneğin; çevredeki olumsuz etmenlerin yok edilmesi, insanların maruz kalmasının
önlenmesi, aşılama, iyi beslenme, aile planlaması yöntemlerinin kullanılması, hiç sigara
içmemek, kişisel hijyen kurallarına uymak, çocuğa bakım veren kişilerin eğtimi, sağlık
eğitimi gibi önlemlerdir.
2. İkincil (Sekonder) Korunma
Hastalıkların belirtisiz dönemlerinde ya da belirtilerin (semptomların) hafif olduğu dönemlerde erken tanı ve etkin tedavi edilmeleridir. İkincil korumaya “erken tanı” hizmetleri de denir.
Örneğin; meme kanseri taramaları, prostat kanseri taramaları, yendidoğanlarda hipotiroidi, fenilketonüri, işitme taramaları vb.

1. Birincil (Primer) Korunma
Hastalık kişide biyolojik olarak başlamadan önce alınan önlemlerle sağlığın korunmasıdır.
Örneğin; çevredeki olumsuz etmenlerin yok edilmesi, insanların maruz kalmasının
önlenmesi, aşılama, iyi beslenme, aile planlaması yöntemlerinin kullanılması, hiç sigara
içmemek, kişisel hijyen kurallarına uymak, çocuğa bakım veren kişilerin eğtimi, sağlık
eğitimi gibi önlemlerdir.
2. İkincil (Sekonder) Korunma
Hastalıkların belirtisiz dönemlerinde ya da belirtilerin (semptomların) hafif olduğu dönemlerde erken tanı ve etkin tedavi edilmeleridir. İkincil korumaya “erken tanı” hizmetleri de denir.
Örneğin; meme kanseri taramaları, prostat kanseri taramaları, yendidoğanlarda hipotiroidi, fenilketonüri, işitme taramaları vb.

Üçüncül (Tersiyer) Korunma
Hastalığın klinik bulgu ve belirtilerinin ortaya çıkışından sonra, hastaların en iyi
şekilde tedavisi, tedavinin başarılı veya yeterli olmadığı zaman gelişen sağlık ve
sosyal sorunların rehabilite edilmesi (esenlendirilmesi) ile bireyin yaşamsal aktivitelere katılımının sağlanmasıdır.
Örneğin; işitme protezi ile kulağı az duyan kişinin duymasının artırılması, gözlük ile
görmesinin düzeltilmesi, diş protezi ile çiğnemesinin sağlanması gibi yaklaşımlar tıbbi (medikal) rehabilitasyon (esenlendirme); kaza sonucu bacağını kaybeden bir şoförün masa başı bir göreve atanması ise sosyal rehabilitasyon (esenlendirme) olarak tanımlanabilir.