HASTA ÇOCUKLARIN GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ

Akut hastalıklar, çeşitli kazalar sonucunda ortaya çıkabilen, olayın ciddiyeti ve çocukta oluşabilecek fiziksel problemlerin derecesine göre tedavi süresi tam olarak belirlenemeyen durumlar olarak tanımlanır. Kronik hastalıklar ise normalden sapma veya bozukluk gösteren, kalıcı yetersizlik bırakabilen, geriye dönüşü olmayan, patolojik değişiklikler sonucu oluşan, hastanın rehabilitasyonu için özel eğitim gerektiren, uzun süre bakım, gözetim ve denetim gerektiren durumdur. Örneğin; ortopedik sorunlar, doğuştan kalp hastalıkları, epilepsi, kronik böbrek yetmezliği, kanserler, hemofili, astım gibi hastalıklar kronik hastalıklar arasında yer alır. Kronik hastalık bir çocuğun günlük olağan aktivitelerini en az üç ay süreyle engelleyen, yılda en az bir ay süre ile ya da tanı anında hastaneye yatmaya neden olan bir sağlık sorunudur (Çavuşoğlu, 2008).

Akut hastalıklar, çeşitli kazalar sonucunda ortaya çıkabilen, olayın ciddiyeti ve çocukta oluşabilecek fiziksel problemlerin derecesine göre tedavi süresi tam olarak belirlenemeyen durumlar olarak tanımlanır.

Oyunu; Lazorus “kendiliğinden ortaya çıkan hedefi olmayan, mutluluk getiren bir aktivite” olarak, Montaigne “çocuğun en gerçek uğraşı” olarak, Montessori ise “çocuğun en önemli işi” olarak tanımlar. Huizinga’ ya göre oyun, kültürden öncedir; hayvanlar da oyun oynar ve kültür ürünü olan her şey oyundur. Piaget ise oyunu “dış dünyadan alınan uyaranları özümleme ve uyma sistemine yerleştirme yolu” şeklinde tanımlar. Türk Dil Kurumuna göre oyun “Vakit geçirmeye yarayan, belli kuralları olan eğlencedir”. En geniş anlamıyla oyun, belirli bir amaca yönelik ya da amacı olmayan, kuralları olan ya da olmayan, araçlı ya da araçsız olarak gerçekleştirilen, çocuğun tüm gelişim alanlarını etkileyen, isteyerek katıldığı ve birçok şeyi farkına varmadan öğrendiği, hoş vakit geçirmek amacıyla yaptığı eğlenceli bir uğraş ve doğal bir öğrenme sürecidir (Aral, 2000; Bayhan ve Artan, 2004). İnsan yaşamında önemli bir yeri olan oyun çocuk gelişimi için yaşamsal bir önem taşır. Oyun aracılığıyla çocuk mutluluk ve heyecan duyar, taklit yeteneği artar, hayal gücü gelişir. Kendini tanır, paylaşmayı, karar vermeyi ve sonuçlarına katlanmayı öğrenir. Kısacası “Yaşam ve yaşamdaki duygular gerçek olmasına rağmen, oyun gerçek değildir fakat oyundaki duygular gerçektir” (Aral, 2000).

Duyu–Motor Dönemde- Alıştırmalı Oyun (0-2 yaş): Tamamen fiziksel davranışlara bağlı olan çocukluğun ilk evresidir. Alıştırmalı oyun, ilk iki yaşta görülür, bu döneme bakma, emme, elleri açıp kapama gibi duyu-motor gelişime bağlı oyun davranışları vardır ve bunlar tekrarlanır.

Oyun gelişimin sosyal boyutları:
Katılımsız davranış: Bu evrede çocuk olayın içine girmez, sadece izler. Çocuk aktiftir, ancak amaçsızdır.
Seyirci davranış: Çocuk oyun oynayan çocukları seyreder. Oyuna katılmaz, diğer çocukların etrafında dolaşır ve sorular sorar. Zamanla diğer çocuklara yaklaşır.
Tek başına oyun: Çocuk çevresindeki diğer çocuklarla ilgilenmez. Çocuklarla sosyal iletişim kurmadan tek başına oynar. Tek başına oyun iki-üç yaş çocuklarında görülür.
Paralel oyun: Çocukların oynadıkları oyun materyalleri onları birbirinin yakınına getirir, çocuklar fiziksel olarak yakında olsalar bile birbirleri ile sosyal kontakları yoktur, aynı mekânda aynı tür materyallerle fakat yine bağımsız oynarlar.
Birlikte oyun: Çocuklar aynı mekânda benzer ya da ortak materyallerle oynarlar. Birbirleriyle hem sosyal iletişimleri hem de materyal alışverişleri vardır. Ortak bir amaca odaklanırlar.
Kooperatif oyun-İşbirlikçi oyun: Çocuklar ortak bir amaca yönelik olarak birbirleriyle her türlü sosyal etkileşim içinde materyallerle oynarlar. Birbirleriyle aralarında rol paylaşımında bulunurlar

0-1 yaşta
• Bebeğin bakabileceği ve dinleyebileceği oyuncaklar
• Kırılmaz ve kalın saplı çıngıraklar
• Sıkınca ses çıkartan plastik oyuncaklar
• Farklı büyüklük ve şekillerde dokunsal, görsel ve işitsel oyuncaklar (Örneğin müzikli, ışıklı sesli oyuncakta oyuncak ışık yanar söner, oyuncakta bulunan başka bir tuşa bastığında bir hayvan sesi çıkar, bir tuşa basıldığında hayvan sesi çıkar, koku tüpleri, dokunma panoları)
• Yıkanabilir bebekler, yumuşak hayvanlar (Ancak bunların burunları ve gözleri çocuğun ısırıp kopartacağı türden olmamalı, işlenmiş olanlar tercih edilmelidir).
• Çocuğun yatağına vb. yerlere asılacak renkli hareketli oyuncaklar
• Kumaş ya da plastik yumuşak toplar
• Kırılmayan parlak renkli nesneler
• Dişleriyle ısırması için güvenli malzemeden diş kaşıyıcıları

Çocuk Yaşam Hizmetleri Birimde; çocuk yaşam uzmanı, müzik eğitimcisi, sanat eğitimcisi,
öğretmen, uzman palyaçolar görev yapar.

Paralel oyun

Oyunun, hasta çocuğa katkı sağlayabilmesinde çevre, ebeveynin rolü ile oyun odasındaki materyaller etkili olur.

Oyun Odasındaki Etkinlikler

Sanatsal etkinlikler

Müzik

Animasyon çalışmaları,

Hastane oyun odaları birçok yararın yanı sıra bazı riskleri de taşır. Hastaneler gibi toplu
yaşanan yerlerdeki oyuncaklar enfeksiyon açısından çocuk için risk oluşturabilir. Birçok
çocuğun ortak kullandığı bu oyuncaklar enfeksiyonların taşınmasında önemli bir yer tutar. Oyuncaklar aracılığıyla enfeksiyon çocuklara bulaşabilir. Özellikle solunum yolu enfeksiyonu olan çocukların tükürüklerinin, salyalarının bulaştığı oyuncaklar yıkanmadığı
sürece çok büyük risk oluşturabilir. Bu nedenle oyun odalarında kullanılan oyuncakların
kolay temizlenmesi önemlidir. Yıkanabilir oyuncaklar yıkandıktan sonra kullanılabilir.
Hastane oyun odalarında tükürük, salya temasının olmadığı ya da çok az olduğu yazı
tahtası, video film, büyük ve yıkanabilir tipte oyuncaklara yer verilmesinin uygun olacağı
belirtilmektedir.

Akut hastalıklar, çeşitli kazalar sonucunda ortaya çıkabilen, olayın ciddiyeti ve çocukta oluşabilecek fiziksel problemlerin derecesine göre tedavi süresi tam olarak belirlenemeyen durumlar olarak tanımlanır. Kronik hastalıklar ise normalden sapma veya bozukluk gösteren, kalıcı yetersizlik bırakabilen, geriye dönüşü olmayan, patolojik değişiklikler sonucu oluşan, hastanın rehabilitasyonu için özel eğitim gerektiren, uzun süre bakım, gözetim ve denetim gerektiren durumdur. Örneğin; ortopedik sorunlar, doğuştan kalp hastalıkları, epilepsi, kronik böbrek yetmezliği, kanserler, hemofili, astım gibi hastalıklar kronik hastalıklar arasında yer alır. Kronik hastalık bir çocuğun günlük olağan aktivitelerini en az üç ay süreyle engelleyen, yılda en az bir ay süre ile ya da tanı anında hastaneye yatmaya neden olan bir sağlık sorunudur.

Çocuğun gelişiminde biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörler önemli olduğu için çocukların tedavisinde sadece fiziksel tedaviye yer verilmemeli, çocuğun rahatlamasına ve uyum sağlamasına yardımcı olacak tedavilere de yer verilmelidir. Sağlıklı gelişim için biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörler kadar çocuğun psikososyal çevresine (aile, okul, akran grubu ve sağlık tedavi sistemi gibi) başarılı bir şekilde uyum sağlayabilmesi de önemlidir.

• Çocukların duygularını ifade edilmesini sağlamada kullanılan yöntemler, çocuğun gelişim düzeyine uygun olmalıdır.
• Çocuğun temel güven duygusu destekleyen tutum ve davranışlar göstermeli, çocuğun oyun oynaması desteklenmeli ve kendini ifade etmesi sağlanmalıdır.
• Çocuklarla sözel iletişim kurularak, travmatik yaşantı hakkında konuşmaları için desteklenmelidir.
• Sözel olarak kendini ifade etmek istemeyen çocukların resim, oyun, drama, hikaye, şiir ve müzik aracılığıyla duygularını ifade etmeleri sağlanmalıdır.

Oyunu; Lazorus “kendiliğinden ortaya çıkan hedefi olmayan, mutluluk getiren bir aktivite” olarak, Montaigne “çocuğun en gerçek uğraşı” olarak, Montessori ise “çocuğun en önemli işi” olarak tanımlar. Huizinga’ ya göre oyun, kültürden öncedir; hayvanlar da oyun oynar ve kültür ürünü olan her şey oyundur. Piaget ise oyunu “dış dünyadan alınan uyaranları özümleme ve uyma sistemine yerleştirme yolu” şeklinde tanımlar. Türk Dil Kurumuna göre oyun “Vakit geçirmeye yarayan, belli kuralları olan eğlencedir”. Lombroso’ya (1896) göre oyun çocuk için iştir, yetişkin içinse eğlence ve boş zamanları değerlendirme etkinliğidir. Piaget’e (1955) göre oyun bir uyumdur. Freud’a göre oyun, düşler ve sinirsel belirtiler gibi anlamı olan davranışlardır. Erikson’a göre oyun, çocuğun psiko-sosyal gelişiminin aynası gibidir. İbni Sina, çocukların altı yaşından itibaren okula gönderilmesi gerektiğini, çocuk eğitiminde akran grubu ve oyunun önemli bir ihtiyaç olduğunu vurgulamıştır. Lazarus oyunu, kendiliğinden ortaya çıkan, hedefi olmayan, mutluluk getiren bir aktivite olduğunu ve Montaigne oyunun öğrenmek için en uygun ortam ve gerçek uğraş olduğunu belirtmiştir. Aristoteles, oyunu daha sonra yapacaklarının öykünmesi ve provası olarak açıklamıştır.

Paralel oyun: Çocukların oynadıkları oyun materyalleri onları birbirinin yakınına getirir, çocuklar fiziksel olarak yakında olsalar bile birbirleri ile sosyal kontakları yoktur, aynı mekânda aynı tür materyallerle fakat yine bağımsız oynarlar.

0-1 yaşta
• Bebeğin bakabileceği ve dinleyebileceği oyuncaklar
• Kırılmaz ve kalın saplı çıngıraklar
• Sıkınca ses çıkartan plastik oyuncaklar
• Farklı büyüklük ve şekillerde dokunsal, görsel ve işitsel oyuncaklar (Örneğin müzikli, ışıklı sesli oyuncakta oyuncak ışık yanar söner, oyuncakta bulunan başka bir tuşa bastığında bir hayvan sesi çıkar, bir tuşa basıldığında hayvan sesi çıkar, koku tüpleri, dokunma panoları)
• Yıkanabilir bebekler, yumuşak hayvanlar (Ancak bunların burunları ve gözleri çocuğun ısırıp kopartacağı türden olmamalı, işlenmiş olanlar tercih edilmelidir).
• Çocuğun yatağına vb. yerlere asılacak renkli hareketli oyuncaklar
• Kumaş ya da plastik yumuşak toplar
• Kırılmayan parlak renkli nesneler
• Dişleriyle ısırması için güvenli malzemeden diş kaşıyıcıları

3-4 yaşta
• Oyuncak telefon
• Metal çay seti
• Kıyafetleri çıkarılıp giydirilebilen bebekler
• Büyük parçalı yapı inşa malzemeleri
• Küt uçlu makas
• Kâğıt
• Çocuklar için özel üretilmiş yapıştırıcılar
• Bağcıklı oyuncaklar (delikli kartları bağcığa geçirme, yutulmayacak büyüklükteki boncukları bağcığa geçirme vb.)
• Elektrikli olmayan trenler

8-12 yaşta
• Pilli, elektronik oyuncaklar
• Bilim setleri
• Spor malzemeleri
• Dart vb. oyuncaklar
• Satranç, dama vb. oyunlar

Oyun terapisi, çocukların psikososyal sorunlarını engellemelerine ya da çözmelerine ve büyüme ve gelişimlerini ideal ölçülerde gerçekleştirmelerine yardımcı olmak amacı ile oyunun gücünden sistemli bir biçimde yararlanmadır. Oyun terapisi, oyun ve oyuncaklar kullanılarak çocuklar ile iletişim kurmaya, onların duygu ve düşüncelerini anlamaya, sorunlarını çözmeye ve olumsuz davranışlarını değiştirmeye yardımcı olma sürecidir.

Oyun terapisi oyunu, çocuğun kendini ifade etmede doğal bir araç olduğu temeline dayanır. Oyun terapisi daha çok üç-on iki yaş aralığındaki çocuklarda kullanılsa da yaşça büyük olmasına rağmen sözel yetenekleri sınırlı, aşırı çekingen ve iletişim sorunları olan çocuklarla ve ön ergenlik dönemindeki çocuklarda da kullanılabilir.

Oyun terapisinde çocuk özgürce oynayabileceği oyun odasına alınır ve o oyun oynarken terapist çocuğun davranışlarına ilişkin gözlem yapar. Çocuk bu ortamda gizli tuttuğu duygularını oyuncaklara aktararak ortaya çıkarır ve bunları yaşar. Terapist ihtiyaç halinde çocuğa sorular sorar, yorum yapar ve aydınlatıcı bilgiler verir.

Çocuk Yaşam Hizmetleri Birimde; çocuk yaşam uzmanı, müzik eğitimcisi, sanat eğitimcisi, öğretmen, uzman palyaçolar görev yapar. Hastanelerin çocuk yaşam hizmetleri biriminde çocuk yaşamı, çocuk gelişimi, özel eğitim ve rekreasyon bölümlerinden lisans ve lisansüstü (master) derecesiyle mezun olanlar çocuk yaşam uzmanı olarak çalışırlar. Çocuk yaşam hizmetleri birimlerinin yerine Türkiye’ de hastanelerde oyun odaları oluşturulmuştur. Türkiye’ deki oyun odalarında Çocuk Gelişimci başta olmak üzere müzik eğitimcisi, sanat eğitimcisi ve palyaçolar görev yapmaktadır.

Oyun Odasının Düzenlenmesi
Oyun odasını düzenlerken ilk dikkat edilmesi gereken faktör çevredir. Oyun odası çevresi fiziksel ve psikolojik gereksinimler dikkate alınarak estetik bir şekilde düzenlenmeli ve çocuk için bir ev ortamı yaratmalıdır. Bu ortam samimi, sıcak, neşeli ve dinlendirici olmalı ve mümkün oluğunca bir ev sıcaklığına sahip olmalıdır. Çevrenin düzenlenmesinde; renk, aydınlatma, mimari dizayn, duvarlardaki resimler ve mobilyalar etkili rol oynar. Yapılan bir çalışmada da, okul öncesi altı yaş çocukların motor aktivite ve ruh hâli üzerinde pembenin etkili olduğu, pembe renkli bir ortamda çocukların fiziksel güçlerinde artış gözlendiği ve olumlu bir ruh hâlinin görüldüğü belirlenmiştir. Soft aydınlatmalar ile duvarlardaki canlı renkler enerji verici ve canlandırıcı etkiye yardımcı olabilir. Mekanlardaki şekiller, renkler ve oyuncaklar özel bir ilgi uyandırır. Çocukları yeni bir ortamda kendilerini rahat hissettirmenin en önemli yolu, onlara alışkın oldukları tarzda ve ürkütücü olmayan mekanlar yapmaktır. Çocuk gözlem ve oyun odalarındaki duvarlara resmedilen çizgi kahramanlar ve oyuncaklar ile sevimli, şirin ortamlar sağlamak mümkün olabilir.

I, II ve III