HASTA ÇOCUKLARIN GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ

Dürtü, biyolojik ihtiyaçları karşılama amacına yönelik bir davranışa iten güçtür.

Ayrılık kaygısı, genellikle 6.-8. aylar arasında ortaya çıkmakta ve hem anne hem de çocuk üzerinde hastane yaşantısı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilmektedir

Şema, bireyin çevresinde bulunan nesne, olay ve olguları tanımak için zihinde oluşturduğu algı çerçevesidir. Birey şemalar yoluyla çevreye uyum sağlar ve çevreyi organize eder.

Sembolik oyun, oyuncakların işlevine göre oynanmasından ayrı olarak, nesneye bir işlev ve özellik atfederek o nesnenin sembolik olarak “mış gibi” kullanılmasıdır. Çocuk oyuncakların gerçeğin bir temsili olduğunu anlar. Bu sembolleri kullanarak da gerçek dünya ve çevresiyle nasıl etkileşimde bulunacağını kavrar ve dil için gerekli olan yapıları oluşturur.

Okul ve ergenlik döneminde bulunan çocukların biyografiler yoluyla rahatlamaları önemlidir.

Günlük rutinler, o gün ile ilgili alışılagelmiş düzen içinde yapılan eylemlerdir.

Hasta çocukların sağlık hizmetleri konusundaki ihtiyaçlarına ilk olarak 1948 yılında İngiltere’ de Ulusal Sağlık Hizmetlerinin (NHS) kurulması ile cevap verilmeye başlanmıştır.

Kısaca hastane yaşantısıyla karşı karşıya gelen çocuk ve ailesi açısından oldukça zor bir süreç başlar. Hastane yaşantısına hazırlanma sürecinin kolay veya zor geçmesini etkileyen birçok faktör bulunur. Bu faktörler aşağıda şu şekilde sıralanmıştır.

• Çocuğun yaş ve gelişim özellikleri

• Çocuğun mizacı

• Daha önceki hastalık deneyimleri

• Hastalığı ve hastanede yatmayı algılayışı

• Tanının ciddiyeti

• Hastalığın süresi ve türü/tipi

• Ağrı ve hareket kısıtlılığının derecesi

• Tanı ve tedavi amacıyla yapılan müdahalelerin tipi ve sıklığı

• Ebeveynlerin hastalığı algılayışı ve stres düzeyleri

• Önceki stresörler

• Çocuk ve ailenin sahip olduğu destek hizmetleri

• Hastane yaşantısına hazırlayıcı eğitim programları ve niteliği

Ebeveynlerin korku ve endişe/anksiyete yaşamalarının bazı nedenleri vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir.

• Çocuğun iyileşmesine ilişkin endişelerin olması

• Hastane ortamının yabancı olması, tanımadıkları birçok materyal ve araçlar ile karşılaşmaları

• Çocuğun bakımında sağlık personeline göre kendilerini daha önemsiz hissetmeleri

• Çocuğun hastalığı ve tepkileri hakkında yeterli bilgiye sahip olmamaları

• Çocuğun hastalığı nedeniyle suçluluk duymaları

• Evdeki diğer aile üyeleri için endişe etmeleri

• Ekonomik sorunlar

Bebeklik Dönemi (0-1 Yaş)
Bebeklik dönemi, çocukların bir daha asla bu kadar hızlı büyüyemedikleri ve gelişmedikleri dönem olarak ifade edilir (Hubbuck, 2009). Bu dönem Bowlby, Erikson ve Freud’un belirttiği gibi özellikle duygusal gelişim açısından ebeveynler ve çocukları arasında güvenli bağın kurulması açısından oldukça önemli bir süreçtir ve bu dönemde inanılmaz bir değişim ve gelişim görülür.

2-3 yaş grubunda bu dönemde, bağımsız olmak isteyen çocuğun bağımsızlığının engellenmesi hasta çocuğun daha fazla kuşku ve utanç duyguları yaşamasına neden olur. Bu olumsuz duyguların anlaşılması ve çocuklarda bu duyguların azaltılması için daha net sözcüklerle iletişime geçilmeli ve oyunlardan yararlanılmalıdır.

3-6 yaş grubunda Bu dönemde çocuklarda cansız nesnelere canlılık özellikleri yükleme yani animizm özelliği ve sembolik oyun özelliği de görüldüğü için bu iki özellik çocukların hastane yaşantısına hazırlanmasında rahatlama açısından kullanılabilecek ve oyunlarına aktarılabilecek özellikler arasında yer alır.

Okul Dönemi (6-12 Yaş)
Piaget’e göre bu dönemdeki çocuklar, zihinsel yetenekleri ile yeterliliğini ortaya koyabildiği, benmerkezcilikten kurtulduğu ve başkalarının da kendilerine göre düşüncelerinin olabileceğini kavradığı için çocuk, ebeveyn ve aile bireylerinin endişe ve korkularını daha net olarak görebilir. Dolayısıyla ebeveyn ve aile bireylerinin korku ve endişelerini çocuğa çok yansıtmamaları gerekmektedir.

Çocukla uygulanacak her tür etkinliğin hazırlama aşamasında kesinlikle belli ilkelerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu nokta çocuğun hastane yaşantısına hazırlanması için kullanılacak uygulamalar için de geçerlidir. Bu eğitimin hazırlanma aşamasında, aşağıdaki ilkelerin göz önünde bulundurulması eğitimin amaca ulaşmasını sağlar.
• Çocukların gelişim özellikleri, ilgi ve ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır.
• Çocukların bireysel farklılıklarına uygun olmalıdır.
• Çocuğun hastalığının gereksinimleri ve sınırlılıkları göz önünde bulundurulmadır.
• Eğitim hazırlanırken çevrenin ve hastanenin olanakları da göz önünde bulundurulmalıdır.
• Çocuğun bildiklerinden başlamalı ve deneyerek öğrenmesine olanak tanımalıdır.
• Çocuğun kendisinin ve başkalarının duygularını fark etmesi desteklenmelidir.
• Özellikle okul öncesi dönem çocukları için en uygun öğrenme yöntemi olan oyun tüm etkinliklerin temelinde yer almalıdır.
• Eğitim hazırlanırken ebeveyn/aile ve içinde bulunulan çevrenin özellikleri dikkate alınmalıdır.
• Eğitim sürecinde çocuğun ve ebeveynlerin etkin katılımı sağlanmalıdır. Eğitime katılan ebeveynler de eğitimcileri model alarak, çocuklarına hastalıkları konusunda nasıl açıklama yapacaklarını, yaklaşımlarının nasıl olacağını belirlemelidir.

Sağlık: Büyüme ve gelişme, vücut organlarının tanıtımı ve fonksiyonları, vücut sağlığını koruma (temizlik, uyku, beslenme), çevre sağlığı konuları sağlık konusu içerisinde yer alabilir.

Hastane süreci: Hastanede kaldığı sürede hasta çocuğun beslenme, uyku, tuvalet ihtiyaçlarının karşılanması, ziyaret, refakat, arkadaşlık, haberleşme, oyun vb. konularına ilişkin bilgiler yer alabilir.

Hastane personeli: Doktor, hemşire, çocuk gelişimci, öğretmen, psikolog, diyetisyen, sosyal hizmet uzmanı, hastane idari personeli, sekreter ve diğer yardımcı personelin görevleri ve bu sağlık personelinin hasta çocuğun hangi gereksinimlerine cevap vereceği konusunda bilgi verilmelidir.

Hasta çocuklar ile ilgili gerçekleşen en büyük değişim; hasta olduklarında ve hastane bakımına ihtiyaç duyduklarında çocukların ihtiyaçlarına olan farkındalığın büyümesine bir yanıt olarak Birleşik Krallıkta Sağlık Bakanlığının bir parçası olan merkez sağlık hizmetleri konseyinde hasta çocuklara yönelik bir komitenin kurulmasıdır. Bu komitenin görevi çocukların sağlık ve diğer alanlar açısından iyiliği hakkında araştırma yapmak, destek çözüm önerileri oluşturmak ve değerlendirmektir. Bu komitenin başkanı olan Sir Harry Platt 1959 yılında komitenin gözlemlerini, bulgularını ve önerilerini içeren bir rapor hazırlatmış ve bu rapor Platt Raporu olarak tanınmıştır. Bu raporda, çocukların hastaneye yatırılmasının çocukların ve aileleri üzerindeki etkileri ile ilgili açıklamalar ve hastanede karşılaşılan güçlüklere karşı duyarlı ve akıllı, pratik ve teorik çözüm önerilerine yer verilmiştir.

Çocukları Kurtarın oyun grubu takımından Susan Harvey, 1962 yılında, hastane ortamının çocukları olağan oyun etkinliklerinden yoksun bırakan bir yer olduğunu belirtir. Bunun sonucunda 1963 yılında Woolwich’teki Brook Hastanesinde ilk hastane oyun grubunu başlatır. Bu değişimler sonrasında Avrupa, Avustralya ve Güney Amerika’ da benzer grupların/hareketlerinin oluşumu ile hasta çocukların hastane yaşantısına yönelik çalışmalar farklı boyut ve şekillerde gerçekleştirilmeye devam etmiştir.

Türkiye’deki ilk çocuk hastanesi ise 1899’da, II. Abdülhamit’ in altı aylık kızının ölümü üzerine kurduğu Şişli Etfal Hastanesidir.