HASTA ÇOCUKLARIN GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ

Sıklığı oldukça yüksek olan kronik hastalıklar nedeniyle hastaneye yatış, hem çocuklar hem de yetişkinler için rahatsız edici, çoğu zaman hoş olmayan, çaresizlik, korku, kaygı ve duygusal etkiler yaratan olumsuz bir durumdur. Hastalığın ve hastanede yatışın süresi, niteliği ve derecesi çocukların gelecek yaşantılarını etkileyebilmekte hatta bazen derinizler bırakabilmektedir.

Hastane ortamında, birincil ve en önemli düzenleme; bebeğin gereksinimlerini,
rutinlerini ve baş etme yöntemlerini en iyi bilen annenin bebekle birlikteliğinin sağlanmasıdır

Bebeği ve aileyi, ilk olarak içine alan ve izleyen sistem, sağlık sistemi olduğundan, hastaneye yatış; bebek ve ailesini tanımak, gözlemlemek ve desteklemek için bir fırsat olarak değerlendirilmelidir.

Okul öncesi dönemde psikoseksüel gelişime bakıldığında, Freud’a göre üç ve altı yaşları arasında fallik dönem yaşanmaktadır. Bu dönemde çocuk, fiziksel hazzı cinsel organların uyarılmasından alır.

Bebeklik Döneminde Hastalık ve Hastanede Yatış Sürecinde çocuğun kişilik gelişimini ve özerkliğini etkiler; beslenme ve tuvalet eğitimi gibi özbakım gelişimi alanına yönelik becerilerinin kazanımını geciktirebilir

Bebekler de olduğu gibi okul öncesi dönem çocuklarında da en önemli düzenlemeler, annenin çocukla birlikteliğinin sağlanması, izolasyon, ağrı kontrolü ve düşme riskine karşı alınacak önlemlerdir. Geçiş nesnesine karşı alınacak önlemlerden BAHSEDİLMEMEKTEDİR

Bebeğin günlük rutinlerinin düzenlenmesi ise uyku, beslenme, temizlik, oyun ve
uyaran gereksinimleri için en ideal koşulların sunulmasını hedeflemektedir

Okul dönemi, sosyal-duygusal ve kişilik gelişimi boyutunda, çocuğun; öz kimliğini
aramaya başladığı bir dönemdir. Bu dönemde çocuk, bedenini ve beynini somut bir düzeyde işlev gören bir kaynak olarak kullanır. Çevre ile kurduğu ilişkilerde başkalarının yardımına bağımlıdır.

Bu dönemdeki çocuklar terk edilmekten, yaralanmaktan, sakatlanmaktan,
hayali varlıklardan korkabilirler. Beğenilmeme korkusu ergenliğe ilişkindir.

Odalarında, koşullar elverdiğince, müzik dinleyebilecekleri ya da futbol vb. ilgi alanları ile ilgili televizyon programlarını izleyebilecekleri düzenlemeler yapılmalıdır.

Bebeklerin meraklı, kendine güvenen ve öğrenebilen bir şekilde büyümelerini sağlamak için onlara sunulan sıcak ve tutarlı bir bakım, güvenli bağlılık geliştirmelerini sağlayacaktır. Beslenme, uyku, barınma, sağlığın korunması, temizlik gibi fiziksel ihtiyaçlar ile sevme, sevilme gibi duygusal ihtiyaçları, zamanında ve tutarlı bir şekilde karşılanan bebekte temel güven duygusu gelişebilmektedir.

Hastane ortamında, birincil ve en önemli düzenleme; bebeğin gereksinimlerini, rutinlerini ve baş etme yöntemlerini en iyi bilen annenin bebekle birlikteliğinin sağlanmasıdır.

Piaget’nin bilişsel gelişim evrelerine göre bu dönemdeki çocuklar işlem öncesi evrededir. Bu evredeki çocuklar zihinsel olarak işlem yapamazlar; ancak, dünyayı sembollerle ifade edebilir, kalıcı kavramlar oluşturabilirler (Parke ve Gauvain, 2009). Bu düşünce evresi, sembolik işlev ve sezgisel düşünce olmak üzere iki alt evreye ayrılmaktadır. İki-dört yaş arasını kapsayan sembolik işlev alt evresinde çocuklar o anda orada bulunmayan bir nesneyi zihinsel olarak ifade edebilirler. Bu alt evrede dil gelişimi hızlanır. Düşünce ve konuşma benmerkezcidir. Dört-yedi yaşlar arasını kapsayan sezgisel düşünce alt evresinde ise, çocuklar akıl yürütmeye ve sık sık sorular sormaya başlarlar. Benmerkezcilikte azalma görülür. Çocuklar fikirlerini düzgün ve uzun cümlelerle ifade edebilirler (Bee ve Boyd, 2009; Bütün Ayhan, 2009; Bütün Ayhan ve Yıldız Bıçakçı, 2011; Santrock, 2014). Piaget’ye göre, işlem öncesi dönem çocukları benmerkezcidir. Yani kendilerininkinden başka bir bakış açısı olduğunu anlayamazlar. Kendi görüşlerinin tek görüş olduğunu düşünür ve kendilerini dünyanın merkezinde görürler. Kendi bildikleri şeyleri herkesin bildiğini, gördüklerini herkesin gördüğünü düşünürler. Sütü seven bir çocuğun herkesin sütü sevdiğini düşünmesi benmerkezciliğe örnek olarak verilebilir (Köksal Akyol, 2015). Çocuklar gerçekle hayal arasındaki farkı beş-altı yaşlarında kavramaya başlamaktadırlar. Beş yaşından önce çocuklar, sıradışı ve hatta büyü gibi doğaüstü olayların gerçekleşmesindeki olanaksızlığı düşünmezler. Küçük çocuklar için büyü, öğrenilen bir durum değil, bireyin doğuştan getirdiği ya da başka birinden aldığı özel bir güçtür. Beş yaşından sonra çocuklar büyünün aldatmaca olduğunu kavramaya başlarlar. Bu yaşlardaki çocukların hayali arkadaşları da olabilir. Bunların yanı sıra, bu dönemdeki çocukların zihinleri canlandırmacılık (animizm) ile sınırlandırılmıştır. Canlandırmacılık cansız nesnelere canlılara özgü özellikler yüklemedir (Yazgan İnanç ve ark., 2010). “Ağaç yaprağı itti ve yaprak yere düştü” ya da “kaldırım bana kızdı ve beni yere düşürdü” gibi cümleler canlandırmacı düşünceye örnek olarak verilebilir (Santrock, 2014). Bu dönemdeki çocukların başka bir bilişsel özelliği de korunum algısındaki kısıtlılıktır. Yani, görüntü değişse bile gerçeğin aynı kalacağını anlayamazlar. Örneğin, yan yana dizilen küplerin üst üste konulduğunda sayılarının arttığını düşünürler. Çünkü bu dönemde çocuklar, nesnenin görüntüsünün etkisi altında kalırlar. Korunum işlemi için gerekli olan zihinsel kavrama sürecinden yoksundurlar.

Hastaneye yatış sürecinin çocuk üzerinde yarattığı psikososyal strese ek olarak, hastalıklar ve tedavilerin santral sinir sistemine etkileri ve bunların getirdiği biyolojik stres, hastanede yatan çocukların gelişimlerinin olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır (Atay ve ark.,2011).Bu etkilenmenin en bariz sonuçlarının görülebileceği ve azaltılması için yapılabileceklerin en etkin sonuçlar verdiği dönem, okul öncesi dönemdir.

Pek çok çocuk için özel bir battaniye ya da oyuncak gibi bir geçiş nesnesi ayrılmanın getirdiği zorlukla baş edebilmesini kolaylaştırabilmektedir (Shonkoff, 2013). Yine bu dönemde geçiş nesnesine ek olarak, sık görülen “hayali arkadaş” gündeme gelebilir. Böyle bir durumda, bu hayali arkadaşın varlığının, çok da pekiştirilmeden kabul edilmesi uygundur. Çocuğun, bu hayali arkadaşa yükleme yaparak acı verici durumlarla baş edebiliyor olabileceği unutulmamalıdır (Topçu Bilgen, 2007).

Bu dönemde çocuk, bedenini ve beynini somut bir düzeyde işlev gören bir kaynak olarak kullanır. Çevre ile kurduğu ilişkilerde başkalarının yardımına bağımlıdır. Toplumsal bakımdan kabul edilen bir insan olarak işlevde bulunmayı öğrendikçe, duygularını daha geniş bir denetim içinde dışa vurmaya başlar. Erikson’un psikososyal gelişim kuramına göre, dördüncü gelişim evresi, yani başarılı olmaya karşı yetersizlik evresi, okul dönemindeki sosyal-duygusal ve kişilik gelişiminin en önemli özelliğidir.

Ülkemizde eğitim ağırlıklı çalışmalara 1994 yılında öğretim ağırlıklı çalışmalarda eklenmiş, bugün hastane okullarının sayısı 51’e ulaşmıştır (Baykoç Dönmez, 2012).

Ergenin olasılıklar üzerinde düşünebilme becerisinin artması ile tümdengelimsel (bütünden parçaya) akıl yürütme becerisi arasında bir ilişki bulunmaktadır. Bu düşünce biçimine hipotetik düşünme adı verilir (Siyez, 2012).

Kalış süresi çok kısa bile olsa ergenler için düzenlenen hastane odalarında, kalıcı olmayan ancak ergenlerin istedikleri değişiklikleri yapabilmelerine, yalnız kalabilmelerine olanak tanınmalıdır. Mahremiyeti sağlayacak paravanlar, perdeler, özel banyo gibi düzenlemeler, bakımından ve tedavisinden sorumlu olan personelin ergenle aynı biyolojik cinsiyetten olması, ergenin utanma duygusu ile başedebilmesi açısından önemlidir. Özel eşyaların konulabileceği bir mekânın düzenlenmesi, kişisel bakımını yapabilmesine olanak tanınması gereklidir (Baykoç, 2006; Keene ve Prentice, 1999).

Ergenlik döneminde ergenler için görünümleri çok önemlidir. Bu dönemde ergenler bakımlı olmak ve beğenilmek isterler. Hastane ortamında ergenin kişisel bakımını sürdürebilmesi için de düzenlemeler yapılmalıdır. Yatağın yanına kişisel bakım malzemelerinin (saç fırçası, cilt bakım ürünleri, kızlar için makyaj malzemeleri, erkekler için tıraş malzemeleri vb.) konulabileceği portatif bir dolabın yerleştirilmesi uygun bir düzenlemedir.