HAREKETLİ GÖRÜNTÜNÜN TARİHİ - Deneme Sınavı - 20

2000’li yıllar ise, gişe filmleri ile, bir sanat ortamı olarak gerçekleştirilen filmler arasındaki ayrımın gitgide açıldığı dönem olmuştur. Teknolojinin gelişmesi ile gişe filmleri hakikatte olamayacak görüntüleri, filmde oluşturarak başarı ararken, film materyalini bir sanat ortamı olarak gören yönetmenler ise arayışlarını teknolojik olanaklara değil, filmin anlatım olanaklarındaki olası farklılaşmalarda ararlar.

Tarihsel olarak sinematografın halka açık ilk gösterimi olan 28 Aralık 1895 tarihi de, daha sonradan sinema tarihçileri tarafından, sinemanın başlangıcı olarak kabul edilir. İlk gösterim Paris’teki Capucines Bulvarında bulunan Grand Cafe’de bodrumunda 120 kişilik salon Indien’de gerçekleşir. Yapılan bu gösterimde, sabit bir kameranın çektiği Trenin Ciotat Garı’na Girişi (L’Arrivée d’un Train en Gare de la Ciotat, 1895) adlı filmdir. 50 saniye süren bu filmde, gara
giren bir tren ve ardından inen yolcular görülmektedir. Bu gösterim tarihte ilk kez hareketli görüntünün izleyici karşına çıkmış olmasından dolayı önem taşır.

Lyon’daki Lumiére Fabrikası’ndan İşçilerin Çıkışı, Tuileries Havuzu, Trenin Ciotat Garı’na Girişi ve Bir Bebeğin Mama Yiyişi Lumiere Kardeşlere ait filmlerdir ancak Aya Seyahat Melies'in filmidir.

İlk dönemde filmler, hareketli görüntülerin beyazperdede gösterilip; insanların topluca izledikleri bir gösteri halindedir. O dönemde Meliés, filmi bir gösteri aracı olarak insanların yaşamına sokar. Lumiére Kardeşler’den farklı olarak, filmi fotoğrafın etkisinden kurtarır. Böylece film yoluyla belirli bir öykü anlatma dönemi Meliés ile başlar. Diğer bir deyişle öykülü filmin ilk örneklerinin yapımcısı
Meliés’dir. Bu bağlamda filmi yaratıcı bir biçimde ilk kullanan Meliés olmuştur. Lumiére Kardeşler film materyali ile anlık görüntüleri kaydederken; Meliés ise bu yeni araçla yeni anlatım yolları arar ve böylece sinemadaki iki farklı yaklaşım tarzı, zamanla farklı türlerin oluşmasını sağlar. Film dilinin bugünlere gelmesinde Meliés’in önemli katkıları vardır. Onun başına gelen tesadüfî bir kaza onun sinemasının dönüm noktası olur. Birgün Paris’te dış çekim yaptığı sırada aygıt tutukluk yapar. Bu kaza Meliés’in filmde ilk özel efekti yaratmasını sağlayan görsel illüzyona neden olur ve alıcının durdurularak, önündeki nesne ve insanların değişimi hilesini keşfetmiş olur. Meliés bunun ardından stop motion ve superempoze yöntemlerini de keşfeder.

Porter’ın, ilk dikkat çeken filmi, altı dakika uzunluğundaki Amerikalı Bir İtfaiyecinin Hayatı (The Life Of An American Fireman, 1903) adlı filmdir. Bu film, kurguya dayanan ve paralel kurguyu kullanan bir sinema anlayışının ilk örneğini oluşturur. Filmde ele aldığı konu, konuyu işleyiş biçimi,
o dönemki film teknolojisini uygulaması bakımından sinema tarihinin klasikleri arasına girer. Porter’ın en önemli yapıtı ise başı sonu belli bir hikâyeye sahip olan, uzun planların ilk defa kullanıldığı Büyük Tren Soygunu (The Great Train Robbery, 1903) adlı filmdir. Bu film ayrıca Amerikan sinemasının en önemli türlerinden  biri olan western sinemasının da ilk örneğidir. Porter’dan önce başka sinemacılar da kurgudan yararlanmıştır; ancak Porter’ın en büyük farkı onun kurguyu devamlılığı sağlamak üzere kullanmasıdır.

Meliés ve Porter’ın katkılarıyla, tiyatro ve fotoğrafın etkisinden yavaş yavaş kurtulsa da, filmin bağımsız bir ortam olarak ayrı bir dilinin olmasını sağlayan kişi Griffith’tir. Filmle uğraşmaya başladığı ilk andan itibaren bir filmin en küçük birimi olan çekim’i, teknik, görsel ve içerik bakımından kendine özgü tekniğiyle değerlendirmiştir.Afrika kökenli Amerikalılar ve kuzeyli Amerikalılar arasındaki iç savaşı konu edinen Bir Ulusun Doğuşu (The Birth of a Nation, 1915) Griffith’in en önemli filmlerinden biridir. Film, sinemanın sanatın ortamına girdiğinin kanıtı niteliğindedir. Griffith, 1913 yılında Biograph Şirketi’nden ayrılır ve Mutual Film Corporation’da bu filmi çeker. Film Üç saat süren 12 makara ve 1300 çekimden oluşur.

Rusya’da film dilinin gelişmesine katkıda bulunan isimlerden biri olan Lev Vladimirovich Kuleshov (1899-1970), teknik ve içerik olarak sinemada kurgu kavramını ilk kullanan kişidir. Kendi adını verdiği atölyede deneysel çalışmalar yapmıştır. Film kurgusunun ilk kanunlarını ortaya koymuş; filmin kendisine ait yeni bir zaman ve mekân yaratarak; farklı zaman ve mekânlarda geçen öyküleri kurguda birleştirmiştir. Böylece kurgu ile duygusal anlamlar oluşturmuş ve kurgunun
psikolojik etkilerini ortaya koymuştur.

1920’li yıllarda Sovyet Sineması’nda Kuleshov, Pudovkin dışında öne çıkan bir diğer isim Dziga Vertov (1896-1954)’dur. Vertov, Sine-gerçek (Kino-pravda, 1922-25), Sine-göz (Kino-glaz, 1924) ve Kameralı Adam (1929) filmleriyle sinema gerçek kuramını geliştirir. Başka bir ifadeyle sinema göz, sinema gerçek uygulamalarıyla sinemayı kendine yabancı yapısal öğelerden ayırmaya çalışıp; sinemayı en yalın gerçekçiliğe yaklaştırır. Bu bağlamda sinema göz gerçeği yakalamayı ve
göstermeyi sağlayan bütün yol ve yöntemlerdir. Sinema göz, bütün araç ve olanaklarıyla filmin gerçeği sunmasının bir yoludur.

Filmin sanatın ortamında bir dil olarak yerinin pekişmesinde büyük katkıları olan isimlerden biri de Sergei Mikhailovich Eisenstein’dir (1898-1948).Eisenstein’ın, “Devrim Üçlemesi” olarak bilinen üç büyük eserinden ilki olan Grev (Staçka, 1925) ilk uzun metrajlı filmidir. Potemkin Zırhlısı (Bronenosets Potyomkin, 1925), Eisenstein’ın başyapıtı olup; teknik, içerik ve sanatsal başarısıyla dünya çapında ün kazanmasını sağlayan filmidir. Filmin konusu 1905 yılında gerçekleşen bir isyan olayına dayanır. Eisenstein Potemkin Zırhlısı’nın ardından Ekim (Oktiabre, 1927) adlı filmini çeker. Potemkin Zırhlısı’nda kazandığı başarı nedeniyle bu filmde daha özgür davranmış ve kendi isteklerini ön planda tutmuştur.

Yeni Gerçekçilik, 1944 ile 1952 yılları arasında İtalya’da etkili olmuş bir akımdır. 1940’ların sonunda, II. Dünya Savaşı sonrası faşizm ve savaşın yarattığı toplumsal ortamda ortaya çıkmıştır. Bu akım faşizmin yirmi yıl süren baskısından sonra, toplumsal sorunları yeni bir bakış açısı ile ele alır. Yeni gerçekçilik akımının örnekleri, toplumsal sorunlara kendi doğal ortamında eğilen, yaşamı dürüstlük ve insancıl bir tavırla ele alan, çoğunlukla profesyonel olmayan oyunculara yer veren, dramatik yapıyı yaşamın doğal akışına göre oluşturan, yalın bir anlatıma sahip, doğaçlamaya
sıkça başvuran, dış mekânlarda, doğal gün ışığında yapılan çekimlerin kullanıldığı, siyah-beyaz, küçük bütçeli filmlerdir.

Avrupa’nın bir sinema tarihine yön veren diğer bir yönetmeni ise Ingmar Bergman’dır. İsveç’li yönetmen, tiyatro ve sinemayı bir arada yürütür. Sanat ağırlıklı çağdaş sinemanın en önemli yönetmenlerinden biri olarak kabul edilen Bergman, 1955 yılında çektiği Bir Yaz Gecesi Tebessümleri (Sommarnattens Leende) filmi ile uluslararası alanda tanınır. Çoğunlukla bireyin yalnızlığı ve hayal kırıklığı temalarını işleyen Bergman’ın filmlerinde insanın karmaşık duyguları ve
bilinçaltı, suçluluk duygusu, bastırılmış duygular gibi derin psiko-analitik sorunlar ustalıkla irdelenir. Yedinci Mühür (Det Sjunde Inseglet, 1956), Yaban Çilekleri (Smultronstället, 1957), Sessizlik (Tystnaden, 1963), Persona (1965) yönetmenin önemli filmleridir.

Lumiére kardeşler yani Auguste Lumiére (1862-1954) ve Louis Lumiére (1864-1948) 13 Şubat 1895 yılında kamera ve gösterim aygıtının bir arada bulunduğu “sinematograf” adını verdikleri cihazın patentini almışlardır.

Stop motion, canlandırma ya da bunun dışındaki olağan filmlerde kullanılan bir çekim tekniğidir. Bu teknik gerçek bir dekor önünde üç boyutlu cansız karakterler, nesneler kullanılarak yapılır. Böylece gerçek hayatta yaratılamayacak sahneler, karakterler ve nesneler canlandırılır.

Sinema tarihinde dekor kullanımı, sahne ve sekanslar arası kararma-açılma gibi geçiş yöntemlerini ilk kez George Meliés uygulamıştır.

Edwin S. Porter’ın altı dakika uzunluğundaki Amerikalı Bir İtfaiyecinin Hayatı isimli filminin kurguya dayanan ve paralel kurguyu kullanan bir sinema anlayışının ilk örneğini oluşturur.

Lev Vladimirovich Kuleshov (1899-1970), teknik ve içerik olarak sinemada kurgu kavramını ilk kullanan kişidir. Kendi adını verdiği atölyede deneysel çalışmalar yapmıştır. Film kurgusunun ilk kanunlarını ortaya koymuş; filmin kendisine ait yeni bir zaman ve mekân yaratarak; farklı zaman ve mekânlarda geçen öyküleri kurguda birleştirmiştir

Dziga Vertov (1896-1954), Sine-gerçek (Kino-pravda,1922-25), Sine-göz (Kino-glaz, 1924) ve Kameralı Adam (1929) filmleriyle sinema gerçek kuramını geliştirmiştir.

Yeni Gerçekçilik, 1944 ile 1952 yılları arasında İtalya’da etkili olmuş bir akımdır.

Serseri Âşıklar (A Bout de Souffle, 1960), Jean-Luc Godard'ın filmidir.

Aksiyon, hareket terine eylemsizliği, hareketsizliği, uzun diyaloglar yerine suskunluğu kullanan, klasik anlatı ile belli bir öykü anlatmak yerine derinlemesine ele aldığı karakterlerle belli bir atmosfer yaratan, açık uçlu sonla biten öyküleri, klasik olay örgüsünü reddeden senaryo yapısı ve heyecan eğrisiyle oynayarak izleyicinin beklentilerini alt üst eden tavrı ile filmde modern anlatının temellerini kuran yönetmen Michelangelo Antonion'dır.