HAREKETLİ GÖRÜNTÜNÜN TARİHİ - Deneme Sınavı - 19

Bir Yaz Gecesi Tebessümleri (1955), Ingmar Bergman’ın filmlerinden biridir.

Auguste Lumiére (1862-1954) ve Louis Lumiére (1864-1948) 13 Şubat 1895 yılında kamera ve gösterim aygıtının bir arada bulunduğu “sinematograf” adını verdikleri cihazın patentini alırlar. Orjinali “Cinématographe” olan ve Yunanca kinéma (hareket) ve graphein (yazmak) kelimelerinin gelen sinematograf, “hareketi yazan” anlamına gelir. Bu aygıtın bulunduğu tarih olan 1895 yılı sinemanın başlangıcı olarak kabul edilir. Lumiére kardeşler yaptıkları bu aygıtı Mart 1895 yılında ilk kez halka gösterirler.

İlk dönemde filmler, hareketli görüntülerin beyazperdede gösterilip; insanların topluca izledikleri bir gösteri halindedir. O dönemde Meliés, filmi bir gösteri aracı olarak insanların yaşamına sokar. Lumiére Kardeşler’den farklı olarak, filmi fotoğrafın etkisinden kurtarır. Böylece film yoluyla belirli bir öykü anlatma dönemi Meliés ile başlar. Diğer bir deyişle öykülü filmin ilk örneklerinin yapımcısı Meliés’dir.

Jules Verne’nin (1828-1905) romanından esinlenerek çektiği Ay’a Seyahat (Le Voyage Dans la Lune, 1902), Olanaksıza Doğru Seyahat (Le Voyage a Travers l’Impossible, 1904) ve Deniz Altında Yirmi Bin Fersah (Lieues Sous en Les Mers, 1907), Melies’in kimi sinema tarihçisine göre 1200, kimine göre 4000’e yakın çektiği filmler arasında öne çıkanlardır. Ay’a Seyahat sinema tarihinin ilk bilim kurgu filmi olarak kabul edilir.

Porter, Meliés’in filmlerinin hilelerine çözmeye çalışırken, filmleri de uzun uzun inceleme fırsatı bulur. Ayrıca, laboratuvardaki eski film parçalarını kullanarak, bir öyküye sahip filmler yapmaya çalışır. Porter’ın, ilk dikkat çeken filmi, altı dakika uzunluğundaki Amerikalı Bir İtfaiyecinin Hayatı (The Life Of An American Fireman, 1903) adlı filmdir. Bu film, kurguya dayanan ve paralel kurguyu kullanan bir sinema anlayışının ilk örneğini oluşturur.

Afrika kökenli Amerikalılar ve kuzeyli Amerikalılar arasındaki iç savaşı konu edinen Bir Ulusun Doğuşu (The Birth of a Nation, 1915) Griffith’in en önemli filmlerinden biridir.

Bu sancılı dönemde filmin gücünü keşfeden Lenin, bu teknolojinin gelişimine özellikle önem vermiştir. Bunun bir sonucu olarak Devlet Sinema Okulu (1919) adını taşıyan devlet kontrollü ilk film okulu Rusya’da kurulmuştur.

Eisenstein bu filmden hemen önce bir dergiye verdiği röportajda çarpıcı kurgu kavramından bahsetmiş, çarpıcı kurgu adını verdiği bu yeni teknikle, perdede gösterilen olaydan bağımsız olarak yeni bir anlam yaratmaya çalışmıştır. İki farklı olayla ilgili çekimlerin ard arda birleştirilmesi ile izleyici duygusal olarak yeni bir anlam zinciri kurar ve bu yeni anlam üzerine düşünce üretir. Bu kurgu tekniği filme canlılık da kazandırır. Eisenstein sözünü ettiği bu çarpıcı kurguyu ilk kez Grev filminde uygular.

Yeni Gerçekçilik, 1944 ile 1952 yılları arasında İtalya’da etkili olmuş bir akımdır. 1940’ların sonunda, II. Dünya Savaşı sonrası faşizm ve savaşın yarattığı toplumsal ortamda ortaya çıkmıştır.

Savaş dönemi, film diline getirdiği yeniliklerle tarihe geçen isim ise Orson Welles’dir. Welles’in başyapıtı olan Yurttaş Kane (1941, Citizen Kane), bir basın kralının yaşam öyküsünü anlatır. Bunu yaparken Amerika’nın, o dönemki basın sektörünün durumu ele alır.

İtalyan Yeni Gerçekçiliği gibi, Yeni Dalga da Fransa’da II. Dünya Savaşı sonrası varolan Fransız film yapımı kurumuna karşı bir tepki olarak ortaya çıkar. O güne kadarki sinema anlayışından farklı bir tutum içerir. Claude Chabrol, François Truffaut, Jean-Luc Godard, Eric Rohmer, Jacques Rivette 1950’lerde Cahiers du Cinema adlı dergide yazdıkları cesur ve eleştirel yazılarıyla bu yeni film kuramının ilk adımlarını atarlar.

Lumiere’ler fotoğraf stüdyosu işletirken Sinematograf adını verdikleri hem kamera, hem gösterici, hem de baskı makinesi olan aygıtı keşfeden Fransız kardeşlerdir.

Stopmotion: Canlandırma ya da bunun dışındaki olağan filmlerde kullanılan bir çekim tekniğidir. Bu teknik gerçek bir dekor önünde üç boyutlu cansız karakterler, nesneler kullanılarak yapılır. Böylece gerçek hayatta yaratılamayacak sahneler, karakterler ve nesneler canlandırılır.

Superempoze: Özel bir görsel etki sağlamak için aynı duyarkatın iki ayrı çekimde kullanılması ya da iki ayrı çekimin birbiri üstüne konarak aynı film üzerinde basılması. Bu durumda iki ayrı görüntü birbiri üstüne binmiş olarak ortaya çıkar.

Paralel Kurgu: Filmde iki önemli olayı aynı anda anlatan kurgulama tekniği. Bunu yaparken iki ya da daha çok olgu ve bunların parçalarının birbiri ardından sıralanmasına; bir olgu bitirildikten sonra bununla ilgili ikinci, üçüncü olguya geçilmesine dayanır.

Çekim: Kameranın bir kez çalıştırılıp durmasıyla elde edilen film parçası.

Griffith, kamera hareketlerini, filmdeki aksiyon ve sahnenin duygusal etkisini artırmak; hareketi kurguyla destekleyerek filmin temposunu artırarak seyircinin heyecanlanmasını sağlayan ilk yönetmendir.

Rusya’da film dilinin gelişmesine katkıda bulunan isimlerden biri olan Lev Vladimirovich Kuleshov (1899-1970), teknik ve içerik olarak sinemada kurgu kavramını ilk kullanan kişidir.

Eisenstein’ın, “Devrim Üçlemesi” olarak bilinen üç büyük eserinden ilki olan Grev (Staçka, 1925) ilk uzun metrajlı filmidir. Film, Çarlık Rusya’sın­da geçer. Bir grup işçinin çalıştıkları fabrikadaki grevlerini ve Çar’ın askerlerinin grevi bastırmalarını konu alır. Eisenstein bu filmden hemen önce bir dergiye ver­diği röportajda çarpıcı kurgu kavramından bahsetmiş, çarpıcı kurgu adını verdi­ği bu yeni teknikle, perdede gösterilen olaydan bağımsız olarak yeni bir anlam yaratmaya çalışmıştır. İki farklı olayla ilgili çekimlerin ard arda birleştirilmesi ile izleyici duygusal olarak yeni bir anlam zinciri kurar ve bu yeni anlam üzerine düşünce üretir. Bu kurgu tekniği filme canlılık da kazandırır. Eisenstein sözünü ettiği bu çarpıcı kurguyu ilk kez Grev filminde uygular.

Vertov, Sine-gerçek (Kino-pravda, 1922-25), Sine-göz (Kino-glaz, 1924) ve Kame­ralı Adam (1929) filmleriyle sinema gerçek ku­ramını geliştirir.