HAREKETLİ GÖRÜNTÜNÜN TARİHİ - Deneme Sınavı - 18

Pudovkin ise filmsel zaman ve filmsel mekan kavramlarını ortaya koyar; yö­netmenin filmde küçük parçaların birbirine bağlayarak ve aralarına başka parçalar koyarak kendine göre yeni bir zaman ve uzay yarattığı­nı öne sürer.

Avrupa’nın bir sinema tarihine yön veren diğer bir yönetmeni ise Ingmar
Bergman’dır. İsveç’li yönetmen, tiyatro ve sinemayı bir arada yürütür. Sanat ağırlıklı çağdaş sinemanın en önemli yönetmenlerinden biri olarak kabul edilen
Bergman, 1955 yılında çektiği Bir Yaz Gecesi Tebessümleri (Sommarnattens Leende) filmi ile uluslararası alanda tanınır. Çoğunlukla bireyin yalnızlığı ve hayal
kırıklığı temalarını işleyen Bergman’ın filmlerinde insanın karmaşık duyguları ve
bilinçaltı, suçluluk duygusu, bastırılmış duygular gibi derin psiko-analitik sorunlar ustalıkla irdelenir. Yedinci Mühür (Det Sjunde Inseglet, 1956), Yaban Çilekleri
(Smultronstället, 1957), Sessizlik (Tystnaden, 1963), Persona (1965) yönetmenin önemli filmleridir.

Cevap E şıkkıdır.

Antonioni’nin çağdaşı bir diğer önemli İtalyan yönetmen de Federico Fellini’dir.
Fellini de İtalyan Yeni Gerçekçi yönetmenlerin yanında sinemaya adım atar.  Sonsuz Sokaklar (La Strada, 1954), Tatlı Hayat (La Dolce Vita, 1959), Sekiz Buçuk (8½, 1963), Amarcord (1973) yönetmenin öne çıkan filmleridir. La Notte (Gece, 1961) ise diğer bir  İtalyan Yeni Gerçekçi yönetmen olan Michelangelo Antonioni'nin filmidir. Cevap B şıkkıdır.

Yeni Dalga, doğal ışık ortamında ve derinlikli filmler ortaya koyar. Ayrıca klasik Hollywood filmlerinin öykü yapısında farklı olarak, öyküleyici sahneler
birbirini belli bir sıra ile izlemez; bu bağlamda klasik anlatı yapısından farklıdır.
Böylece seyirci için bir sonraki sahnede ne olacağı sürprizdir. Filmlerin sonuç
bölümü de Hollywood filmlerinden oldukça farklıdır. Yeni Dalga’da filmlerin çoğunlukla açık ve belli bir son yoktur. Bu yönetmenler öyküyü, baştan sona geriye dönüşlere (flashback) ve düşlere yer vererek aktarmışlardır. François Truffaut’un 400 Darbe (Les 400 Coups, 1959) ve Piyanisti Vurun (Tirez sur le Pianiste, 1960), Jean-Luc Godard’ın Serseri Âşıklar (A Bout de Souffle, 1960) ve Haftasonu (Weekend,1967), Claude Cabrol’un Yakışıklı Serge (Le Beau Serge, 1958), Alain Resnais’in Hiroşima, Sevgilim (Hiroshima, Mon Amour, 1959) akımın bazı yönetmenlerinin önemli filmleridir. Dolayısıyla bütün bilgiler doğru olduğundan cevap E şıkkıdır.

Yeni Gerçekçilik, 1944 ile 1952 yılları arasında İtalya’da etkili olmuş bir akımdır.
1940’ların sonunda, II. Dünya Savaşı sonrası faşizm ve savaşın yarattığı toplumsal ortamda ortaya çıkmıştır. Bu akım faşizmin yirmi yıl süren baskısından sonra, toplumsal sorunları yeni bir bakış açısı ile ele alır. Yeni gerçekçilik akımının örnekleri, toplumsal sorunlara kendi doğal ortamında eğilen, yaşamı dürüstlük ve insancıl bir tavırla ele alan, çoğunlukla profesyonel olmayan oyunculara yer veren, dramatik yapıyı yaşamın doğal akışına göre oluşturan, yalın bir anlatıma sahip, doğaçlamaya sıkça başvuran, dış mekânlarda, doğal gün ışığında yapılan çekimlerin kullanıldığı, siyah-beyaz, küçük bütçeli filmlerdir. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

Meliés bunun ardından stop motion ve superempoze yöntemlerini de keşfeder. Bunlara ek olarak sinema tarihinde dekor kullanımı, sahne ve sekanslar arası kararma-açılma gibi geçiş yöntemlerini ilk kez O uygular. Jules Verne’nin (1828-1905) romanından esinlenerek çektiği Ay’a Seyahat (Le Voyage Dans la Lune, 1902), Olanaksıza Doğru Seyahat (Le Voyage a Travers l’Impossible, 1904) ve Deniz Altında Yirmi Bin Fersah (Lieues Sous en Les Mers, 1907), Melies’in kimi sinema tarihçisine göre 1200, kimine göre 4000’e yakın çektiği filmler arasında öne çıkanlardır. Ay’a Seyahat sinema tarihinin ilk bilim kurgu filmi olarak kabul edilir. Ayrıca filmin yanılsama biçiminin en iyi bilinen örneği ve ilk dönem sinemanın en itinalı filmlerinden biridir. Melies bir anlamda ilklerin
yönetmenidir.

Cevap C şıkkıdır.

George Lumies'in, Jules Verne’nin romanından esinlenerek çektiği Ay’a Seyahat sinema tarihinin ilk bilim kurgu filmi olarak kabul edilir. Cevap D şıkkıdır.

Eisenstein’ın, “Devrim Üçlemesi” olarak bilinen üç büyük eserinden
ilki olan Grev (Staçka, 1925) ilk uzun metrajlı filmidir. Film, Çarlık Rusya’sında geçer. Bir grup işçinin çalıştıkları fabrikadaki grevlerini ve Çar’ın askerlerinin
grevi bastırmalarını konu alır. Eisenstein bu filmden hemen önce bir dergiye verdiği röportajda çarpıcı kurgu kavramından bahsetmiş, çarpıcı kurgu adını verdiği bu yeni teknikle, perdede gösterilen olaydan bağımsız olarak yeni bir anlam yaratmaya çalışmıştır. İki farklı olayla ilgili çekimlerin ard arda birleştirilmesi ile izleyici duygusal olarak yeni bir anlam zinciri kurar ve bu yeni anlam üzerine düşünce üretir. Potemkin Zırhlısı (Bronenosets Potyomkin, 1925), Eisenstein’ın başyapıtı olup; teknik, içerik ve sanatsal başarısıyla dünya çapında ün kazanmasını sağlayan filmidir. Cevap A şıkkıdır.

Olay Örgüsü: Bir anlatı filminde, bütün olayların nedensel ilişkileri, zamandizinsel düzeni, süresi, sıklığı ve mekanları da dahil olmak üzere izleyiciye
doğrudan sunulması. Anlatıdaki olayların izleyicinin hayalinde oluştuğu öykü
kavramının karşıtıdır. Cevap B şıkkıdır.

Porter’ın en önemli yapıtı ise başı sonu belli bir hikâyeye sahip olan, uzun planların ilk defa kullanıldığı Büyük Tren Soygunu (The Great Train Robbery, 1903) adlı filmdir. Bu film ayrıca Amerikan sinemasının en önemli türlerinden biri olan western sinemasının da ilk örneğidir. Porter’dan önce başka sinemacılar da kurgudan yararlanmıştır; ancak Porter’ın en büyük farkı onun kurguyu
devamlılığı sağlamak üzere kullanmasıdır. Cevap B şıkkıdır.

Dışavurumculuk akımının temel özelliği, iç dünyaların dışa yansıtılması ve nesnel gerçekliğin değiştirilerek yeni bir gerçekliğin yaratılmasıdır. Bunu yaparken ruhsal karmaşayı anlatmak için dekorda kasvetli bir kaos ortamı yaratılıp; karakterlerin iç dünyalarını göstermek için ağır makyaj ve ışık oyunlarından yararlanmışlardır. Dekor ve ışık oyunları oluşturabilmek için de kontrolü kolay olan, iç mekânları tercih etmişlerdir. Bu akım yoğun olarak mizansene dayanır ve dışavurumcu amaçlarla biçimler çarpıtılır ve gerçekçilikten uzaklaştırılarak abartılır. Akımın öne çıkan filmleri arasında Robert Wiene’in yönetmenliğini yaptığı Dr. Caligari’nin Muayenehanesi (Das Kabinett des Dr. Caligari, 1919) ve Fritz Lang’in Metropolis (1927) adlı filmleri yer alır. Dr. Caligari’nin Muayenehanesi gibi dışavurumcu filmlerin başarı kazanması, Almanya’nın avangart yönetmenlerinin ayakta kalarak, endüstri içinde film yapmalarını sağlar. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.

Ortaya çıktığı dönemde Amerika
ve Avrupa’nın büyük kentlerinde yeni bir iletişim aracı olarak dikkat çeker. Kısa
bir sürede diğer eğlence araçları içinden sivrilerek, sayıları her geçen gün artan
izleyiciye sahip olur ve o dönemde dünyanın birçok ülkesine yayılmaya başlar.
Filmin ortaya çıkıp, yaygınlaştığı dönem yirminci yüzyılın başlarıdır.

Ressam ve başarılı bir fotoğrafçı olan Antoine Lumiére (1840-1911) oğulları olarak
Fransa’da doğan Lumiére kardeşler, babalarının izinden gitmişlerdir. Babalarının
Fransa’nın Lyon kentinde bulunan fotoğraf stüdyosunda çalışan Auguste Lumiére
(1862-1954) ve Louis Lumiére (1864-1948) 13 Şubat 1895 yılında kamera ve gösterim aygıtının bir arada bulunduğu “sinematograf” adını verdikleri cihazın patentini alırlar. Orjinali “Cinématographe” olan ve Yunanca kinéma (hareket) ve graphein (yazmak) kelimelerinin gelen sinematograf, “hareketi yazan” anlamına gelir.
Bu aygıtın bulunduğu tarih olan 1895 yılı sinemanın başlangıcı olarak kabul edilir.

Tarihsel olarak sinematografın halka açık ilk gösterimi olan 28 Aralık 1895 tarihi de, daha sonradan sinema tarihçileri tarafından, sinemanın başlangıcı olarak kabul edilir. İlk gösterim Paris’teki Capucines Bulvarında
bulunan Grand Cafe’de bodrumunda 120 kişilik salon Indien’de gerçekleşir.

Louis Lumiére filmlerinin yaşamı yansıtmak amacıyla gerçekleştirildiğini ifade eder. Lumiére Kardeşler önceleri kendi yakın çevrelerini filmlerine
yansıtmışlar; ancak kısa bir süre sonra kendi çevreleri dışında başka yaşamların
da olduğunu göz önüne alarak operatörlerini uzak ülkelere göndermişlerdir.

İlk dönemde filmler, hareketli görüntülerin beyazperdede gösterilip; insanların topluca izledikleri bir gösteri halindedir. O dönemde Meliés, filmi bir gösteri
aracı olarak insanların yaşamına sokar. Lumiére Kardeşler’den farklı olarak, filmi
fotoğrafın etkisinden kurtarır. Böylece film yoluyla belirli bir öykü anlatma dönemi Meliés ile başlar.

Film dilinin bugünlere gelmesinde Meliés’in önemli katkıları vardır. Onun başına gelen tesadüfî bir kaza onun
sinemasının dönüm noktası olur. Birgün Paris’te dış çekim yaptığı sırada aygıt
tutukluk yapar. Bu kaza Meliés’in filmde ilk özel efekti yaratmasını sağlayan görsel
illüzyona neden olur ve alıcının durdurularak, önündeki nesne ve insanların değişimi hilesini keşfetmiş olur. Meliés bunun ardından stop motion ve superempoze
yöntemlerini de keşfeder. Bunlara ek olarak sinema tarihinde dekor kullanımı, sahne ve sekanslar arası kararma-açılma gibi geçiş yöntemlerini ilk kez O uygular.

Jules Verne’nin (1828-1905) romanından esinlenerek çektiği Ay’a Seyahat (Le
Voyage Dans la Lune, 1902), Olanaksıza Doğru Seyahat (Le Voyage a Travers
l’Impossible, 1904) ve Deniz Altında Yirmi Bin Fersah (Lieues Sous en Les Mers,
1907), Melies’in kimi sinema tarihçisine göre 1200, kimine göre 4000’e yakın çektiği filmler arasında öne çıkanlardır. Ay’a Seyahat sinema tarihinin ilk bilim kurgu
filmi olarak kabul edilir. Ayrıca filmin yanılsama biçiminin en iyi bilinen örneği
ve ilk dönem sinemanın en itinalı filmlerinden biridir. Melies bir anlamda ilklerin
yönetmenidir.

Lumiére kardeşlerin belgeci tavrı ve Meliés’le birlikte doğan kurmaca film geleneği sinema tarihinde iki farklı eğilimin doğmasına neden olur. Meliés pantomime
ve fanteziye dayanan kurmaca filmleriyle dikkat çeker. Meliés her ne kadar sinematografinin gelişimi için önemli adımlar atsa da, O’nun için film hala bir eğlence
aracıdır. Ancak filmin eğlencelik bir gösteriden, sanatın ortamına girmesinde belirleyici olan farklı yönetmenler ortaya çıkar. Bu yönetmenler sayesinde film sanatın ortamına girer. Filmin bir sanat ortamına dönüşmesinde diğer yönetmenlere
göre öne çıkan isimler Porter, Griffith ve Eisenstein olarak sıralanabilir.

Amerikalı ilk önemli sinemacı kabul edilen Edwin S. Porter (1870-1941), tesadüfi sayılabilecek bir gelişmenin sonucunda sinema estetiğine yön veren bir öncü
olmuştur. Edison’un laboratuvarında çalışırken film yapım süreciyle ilgili birçok
yeniliği keşfeder. Bu keşifte Meliés’in filmlerinin etkisi büyüktür. Porter, Meliés’in
filmlerinin hilelerine çözmeye çalışırken, filmleri de uzun uzun inceleme fırsatı
bulur. Ayrıca, laboratuvardaki eski film parçalarını kullanarak, bir öyküye sahip
filmler yapmaya çalışır. Porter’ın, ilk dikkat çeken filmi, altı dakika uzunluğundaki Amerikalı Bir İtfaiyecinin Hayatı (The Life Of An American Fireman, 1903)
adlı filmdir. Bu film, kurguya dayanan ve paralel kurguyu kullanan bir sinema
anlayışının ilk örneğini oluşturur.