HAREKAT PERFORMANS

Yedek meydan yakıtı (alternate fuel, AF) bir uçağın varış meydanına inişini gerçekleştirememesi durumunda uçuş planında belirlediği yedek (alternate) meydan ya da meydanlara emniyetli bir şekilde inişi için gerekli toplam yakıt miktarıdır. Yedek meydan yakıtı hesaplanırken varış meydanındaki yaklaşmayı pas geçme (missed-approach) noktası ile yedek meydandaki iniş noktası arasında gerçekleşecek tırmanma, seyir, alçalma, yaklaşma ve iniş aşamalarında kullanılacak yakıt miktarı dikkate alınır.

Son rezerv yakıtı (final reserve fuel, FRF) bir uçağın varış meydanına iniş öncesinde ilgili havacılık otoritelerince belirlenen süre ve koşullarda havada beklene yapması için gerekli yakıt miktarıdır. Son rezerv yakıt hesaplanırken uçak ineceği meydana ulaştığı andaki tahmini brüt ağırlığı dikkate alınır.

Ek yakıt (additional fuel, ADDF) seyahat yakıtı ile diğer yedek yakıtların yeterli olmaması halinde kullanılacak ek yakıt miktarını ifade eder. Ek yakıt ilgili havacılık otoritesinin ve uçak işleticisinin kuralları çerçevesinde belirlenir. Örneğin iniş yapılacak meydanlarda yakıt ikmali yapma olanağı yoksa ya da yakıt birim fiyatı geliş meydanına göre çok yüksekse işletici sonraki uçuş görevleri için uçakta ek yakıt bulundurabilir.

İhtiyari yakıt (discretionary fuel, DF) yetkili pilotun takdiri çerçevesinde uçağa yüklenen fazladan yakıt miktarını ifade eder.

Hava araçlarında kullanılan güç grupları piston-pervaneli ve gaz türbinli güç grupları olmak üzere iki temel kategori altında sınıflandırılır. Gaz türbinli motorları türboprop, türbojet ve türbofan olmak üzere üç ayrı tipte incelemek mümkündür. Yapıları ve çalışma prensiplerindeki farklılıklara karşın tüm güç grubu tiplerinin performansı ürettiği itme (ya da güç) ve yakıt tüketimi olmak üzere iki temel karakteristik cinsinden ifade edilir.

Pratik olarak bakıldığında piston-pervaneli ve türboprop motorlarda giren ve çıkan hava hızlarının düşük olması nedeni ile türbojet ve türbofan motorlara göre daha verim­lidirler, ancak pervanenin hız limiti nedeni ile bu verimleri ve itmeleri hızla azalmak­ta ve özellikle yüksek hızlarda uçuş için gerekli itmeyi üretememektedirler. Türbojet ve türbofan motorlarda ise hız farkının yüksek olması nedeni ile verimin daha az olmasına rağmen yüksek hızlarda itme kayıpları daha düşüktür. Bu nedenle türbojet ve türbofan motorlar yüksek hızlı sübsonik, transonik ve süpersonik hızlarda operasyonlarını sürdü­rebilmektedirler.

Özgül yakıt tüketimi, güç grubunun birim zamanda birim itme ya da güç üretmek için tükettiği yakıt miktarıdır. Piston-pervaneli hava araçlarında kullanılan içten yanmalı motorlardan elde edilen mekanik çıktı itmeden ziyade güç cinsinden ifade edildiğinden dolayı özgül yakıt tüketimi birim zamanda birim güç üretimi için tüketilen yakıtın ağırlığı olarak tanımlanır.

Yakıt debisi bir motora birim zamanda giren yakıt ağırlığıdır.

Bir uçuş harekât uzmanının uçuş planlamasında karar vermesi gereken temel hususlar ise aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Standart bir uçuşun planlamasında taksi yakıtı (TXF), beklenmedik durum yakıtı (CF), son rezerv yakıtı (FRF) ve ek yakıt (ADDF) EU-OPS 1 gereklilikleri ve ulusal düzenlemeler çerçevesinde sabit bir değer olarak tanımlanır.

Bir uçağın uçuşu boyunca taşıdığı yakıt yükünün bileşenleri taksi yakıtı, seyahat yakıtı ve yedek yakıt olmak üzere üç ayrı bileşen altında incelenebilir. Yedek yakıt yükü bileşenleri ise ICAO tarafından beklenmedik durum yakıtı, yedek meydan yakıtı, son rezerv yakıtı, ek yakıt ve ihtiyari yakıt bileşenleri olmak üzere beş ayrı başlık altında sınıflandırılmıştır.

Türbojet ve türbofan motorlarda ise hız farkının yüksek olması nedeni ile verimin daha az olmasına rağmen yüksek hızlarda itme kayıpları daha düşüktür.

Özgül yakıt tüketimi, güç grubunun birim zamanda birim itme ya da güç üretmek
için tükettiği yakıt miktarıdır.

Bir uçuş harekât uzmanının planlama aşamasında yapması gereken işlerin bazıları
aşağıdaki gibidir:
• Uçuş için yabancı ülke hava sahalarının kullanım (overflight) müsaadeleri ve ticari
anlaşmaların (yer hizmetleri, yakıt ikmali vb.) yapıldığının kontrol edilmesi,
• Hava Trafik Kontrolü (ATC) için gerekli uçuş planının hazırlanması,
• Havacılık Bilgi Hizmeti (AIS) dokümanlarının kontrolü ve uçulacak meydanların
uygunluğunun belirlenmesi (slot durumu, ACN ve PCN, meteoroloji uygunluğu vb.)
• Meydandaki mevcut pist uzunluklarının uçak performansa bağlı ağırlık limitlerine
uygunluğunun değerlendirilmesi,
• Meteorolojik tahminlerin değerlendirilmesi,
• Yük durumunun ve varsa özel (tehlikeli ve insan ile çevre sağlığına zararlı yükler
vb.) yüklerin bilgilerinin değerlendirilmesi,
• Yapılacak uçuş için harita ve yaklaşma kartlarının kontrolü.

Beklenmedik durum yakıtını (CF) belirlemek için ise aşağıdaki iki değerden en büyüğü
alınmalıdır (ICAO, 2012):
• Uçak varış meydanı üzerinde 1500 ft irtifada standart atmosfer koşullarda bekleme
hızı ile 5 dakika havada kalması için gerekli yakıt miktarı;
• Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen yakıt miktarından bir tanesi:
– Planlanan seyahat yakıtının %5’i; ya da
– Şayet seyir esnasındaki (en route) uçuş için bir yedek meydan tanımlanmış ve
uçak uygun uçuşa elverişlilik onayı almış olması durumunda planlanan seyahat
yakıtının %3’ü; ya da
– Uçak işleticisi tarafından her bir uçak için hazırlanan yakıt tüketimi izleme
programına göre belirlenen yakıt tüketimi ile 20 dakikalık uçuş yapmak için
gerekli yakıt miktarı; ya da
– Uçak işleticisi tarafından her uçak ve uçulacak şehir çifti kombinasyonu için
hazırlanan yakıt tüketimi izleme veri tabanı kullanılarak istatistik yöntemlere
dayalı olarak belirlenen yakıt miktarı.

Rüzgârsız bir havada 400 kt gerçek hava hızı ile uçan bir uçak yakıt debisi 6.000 kg/sa ise yere göre her bir deniz mili için 15 kg yakıt tüketir.

Yere göre hızı (GS) 430 kt olan bir uçak 4.300kg/sa yakıt tüketmekte ise 15.000
kg faydalı yakıt taşıması durumunda kat edebileceği maksimum menzil:
GR = (Mevcut Yakıt) × SGR = 15.000 kg × (430 kt / 4.300 kg/sa) = 1.500 nm olacaktır.

Yakıt ikmali, kanadın yapısal dayanım sınırları içinde kalmak koşulu ile öncelikle dış kanat tanklarına yapılır.

Trim tankları özellikle uzun menzilli ve geniş gövdeli uçaklarda ağırlık merkezinin kontrolü ve ek menzil sağlanması için kullanılmaktadır.

İhtiyari yakıt (discretionary fuel, DF) yetkili pilotun takdiri çerçevesinde uçağa yüklenen
fazladan yakıt miktarını ifade eder.

Hava araçlarının geliş, gidiş ve yer hareketlerinin tümünü ya da bir kısmını gerçekleştirmek üzere kullanılan ve ilgili tüm yapı, kurulum ve araçları içeren kara ya da su üzerindeki sınırları tanımlı alana meydan ya da hava meydanı (aerodrome) adı verilir. Doğru cevap A'dır.