HAREKAT PERFORMANS

Uçaklar büyüdükçe mürettebat, yolcu, bagaj, kargo, ikram malzemesi, yakıt gibi yükleme bileşenlerinin sayıları artar.

Küçük Uçaklarda Ağırlık ve Denge Hesaplaması Maksimum kalkış ağırlığı 5670 kg (12500 lb) veya daha az; koltuk sayısı, pilot koltuğu veya koltukları hariç, dokuz veya daha az olan; Avrupa Havacılık Emniyet Ajansı (EASA) CS-23 sertifikasyon gereklerinde ve Amerikan Federal Havacılık Kuralları Part 23 kapsamında normal, yararlı (utility) ve akrobasi kategorilerinde yer alan uçaklar bu ünitede küçük uçak olarak adlandırılacaktır.

Dolmuş Kategorisindeki Uçaklarda Ağırlık ve Denge Hesaplaması Avrupa Havacılık Emniyet Ajansı’nın (EASA) CS-23 sertifikasyon gerekleri ve Amerikan Federal Havacılık Kurallarının (Federal Aviation Regulations - FAR) Part 23’ü maksimum kalkış ağırlığı 8618 kg (19000 lb) veya daha az; pilot koltuk veya koltukları haricinde 19 veya daha az yolcu koltuğu olan pervaneli ve iki motorlu uçakları dolmuş (commuter) uçak olarak tanımlamaktadır. Bu konuda küçük uçaklara nazaran daha karmaşık bir yapıya sahiptir.

Amerika Birleşik Devletleri uçak üreticileri veya Anglo-Sakson üreticiler gövde istasyonlarının tanımlanmasında uzunluk olarak “inç (inch)” kullanırlar. Metrik sistem kullanan üreticiler ise gövde istasyonlarının tanımlanmasında uzunluk olarak genellikle “santimetre” veya “milimetre” kullanırlar.

Bu nedenle her uçak modelinin bir “Ağırlık ve Denge El Kitabı – (Weight and Balance Manual – WBM)” bulunur.

WBM’nin birinci bölümünün alt bölümleri ilgili modele ait genel, yakıt, yağlar ve su gibi yakıt dışı akışkanlar, personel ve yolcu, kargo, yer işletme ile ilgili ağırlık ve denge kapsamındaki konu ve bilgileri içerir. Genel bilgiler kısmında aşağıdaki bilgiler yer alır:

• Ağırlık ve denge konusundaki kısaltmalar,

• Uçağın ana boyutları,

• Denge referans sistemi: Denge kolları, gövde istasyonları, MAC, LEMAC;

• Sertifikalandırılmış ağırlık ve ağırlık merkezi sınırları,

• Kalkış için yatay dengeleyici trim ayarları

• İniş takımları ve flapların uçağın dengesine etkileri.

Yer işletmeyi ilgilendiren bilgiler kısmında aşağıdaki bilgiler bulunur:

• Uçağın kriko (jack) noktalarının konumları(denge kolu) ve bu noktaların yük sınırları,

• Krikoyla kaldırma halindeki ağırlık merkezi sınırları,

• Uçağın tartılma usulleri, • Çekme ve burun kalkması sınırlamaları,

• Uçağın kanat, yatay kuyruk, düşey kuyruk, gövde, iniş takımı ve motor gibi ana elemanları ile bunların ana alt bileşenlerinin ağırlıkları ve denge kolu uzunlukları.

Yükleme planındaki moment verilerinin sunumunu kolaylaştırmak için İndeks Denklemi kullanılır.

AĞIRLIK VE DENGE EL KİTABI

Amerikan Federal Havacılık Kuralları FAR Part-25 ve Avrupa Havacılık Emniyet Ajansı (EASA) Sertifikasyon Koşulları CS-25 gaz türbinli motorlu büyük uçakların uçuşa elverişlilik ve sertifikasyon koşullarını belirlemektedir. Büyük uçak ise sertifikalandırılmış maksimum kalkış ağırlığı 5700 kg’dan (12500 lbs) daha büyük, ancak dolmuş (commuter) kategorisinde olmayan türbinli motorlu uçak olarak tanımlanmaktadır. Bahsi geçen her iki kural ve standardın 1583 maddesinde uçağa ait ağırlık ve yükleme bilgilerinin, bunların ve ağırlık merkezi sınırlamalarının ya Uçuş El Kitabında ya da bunda atfedilen ağırlık ve denge kontrolü ve yükleme dokümanında bulunmasını zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle her uçak modelinin bir “Ağırlık ve Denge El Kitabı – (Weight and Balance Manual – WBM)” bulunur. Burada tip ve model kavramlarına da açıklık getirmekte yarar vardır. Örneğin, Boeing 777 tiptir, ancak Boeing 777-300ER, 777 tipinin 300ER modelidir. O nedenle Boeing 777’nin 200LR modelinin WBM’si, 300ER modelinin WBM’sinden farklıdır. Ayrıca, ağırlık ve denge el kitapları uçağı kullanan havayolu şirketlerine göre de farklılıklar gösterir. Örneğin, Ryanair’de kullanılan Boeing 737-800 uçaklarının WBM’si ile Türk Hava Yollarında kullanılan Boeing 737-800’lerin WBM’si farklıdır. Bunun nedeni uçağı kullanan işletmelerin taleplerinden kaynaklanan farklı konfigürasyonlardır. En basit şekilde Ryanair 737-800’leri 189 yolcu ile uçururken Türk Hava Yolları 151/165 yolculuk oturma düzenleri kullanmaktadır. A şirketi aynı uçak modelini 73000 kg onaylanmış maksimum kalkış ağırlığında kullanırken, B şirketi 79000 kg maksimum kalkış ağırlığında kullanmaktadır.

İndeks Farkı Uçağa yapılan çeşitli yüklemeler (mürettebat, yolcu, bagaj, kargo, ikram malzemesi, yakıt, vb.) sonucunda indekste meydana gelen değişiklikler indeks farkı denklemiyle hesaplanır.

Uçaklar  mürettebat, yolcu, bagaj, kargo, ikram malzemesi, yakıt gibi yükleme bileşenlerinden oluşur.

Avrupa Havacılık Emniyet Ajansı "EASA" şeklinde sınıflandırılır.

Gövde istasyonu uçağın gövdesi üzerindeki herhangi bir noktanın uçağın referans (datum) çizgisine uzaklığını gösterir.

Yakıt dışı akışkanlar kısmı aşağıdaki bilgileri içerir:
• Motor, hidrolik sistem ve pnömatik sistemde kullanılan yağların ağırlıkları, hacimleri, denge kolu uzunlukları,
• İçme ve kullanma suyu kapasiteleri, ağırlıkları ve denge kolu uzunlukları,
• Tuvaletlerde kullanılan akışkanların miktarları ve tuvaletlerin denge kolu uzunlukları.

Uçağa yapılan çeşitli yüklemeler (mürettebat, yolcu, bagaj, kargo, ikram malzemesi, yakıt,vb.) sonucunda indekste meydana gelen değişiklikler indeks farkı denklemiyle hesaplanır.

Uçakların sertifikasyonuna esas olan ağırlık merkezi zarfı Ortalama Aerodinamik Veterin yüzdesine (%MAC) bağlı olarak verilmektedir.

Amerikan Federal Havacılık Kurallarının (Federal Aviation Regulations - FAR) şeklinde kısaltılmıştır.

Amerika Birleşik Devletleri uçak üreticileri veya Anglo-Sakson üreticiler gövde istasyonlarının tanımlanmasında uzunluk olarak “inç (inch)” kullanırlar. Metrik sistem kullanan üreticiler ise gövde istasyonlarının tanımlanmasında uzunluk olarak genellikle “santimetre” veya “milimetre” kullanırlar.

Ağırlık ve denge el kitapları uçağı kullanan havayolu şirketlerine göre farklılıklar gösterebilir.