HALKLA İLİŞKİLERDE SOSYAL SORUMLULUK VE UYGULAMALARI

• Ekonomik sorumluluk
• Yasal sorumluluk
• Etik sorumluluk
• Hayırsever sorumluluk

• Marka değeri ve pazar değerinin artması
• Daha nitelikli personeli cezbetme, motive etme ve elinde tutma olanağı
• Kurumsal öğrenme ve yaratıcılık potansiyelinin artması
• Hisse değerlerinin artması ve borçlanma maliyetinin düşmesi
• Yeni pazarlara açılma ve müşteri sadakatinin sağlanması
• Verimlilik ve kalite artışının sağlanması
• Risk yönetiminin etkin hale gelmesi
• Toplumun ve kural koyucuların kurumun fikirlerine önem vermelerinin sağlanması

Sosyal sorumluluk kavramı, kurumun iyi bir vatandaş olarak hareket ettiği anlamına gelir. Bunun altında sistem teorisi yatmaktadır. Kurumlar ve çevrelerindeki insanlar diğer kuruluşlarla birbirine bağlıdır.

Ekonomik sorumluluğu

• Ekoloji ve Çevre
• Tüketici
• Toplumsal İhtiyaçlar
• Hükumet İlişkileri
• Maddi Destek
• Çalışanlarla İlişkiler
• Ortaklarla İlişki
• Ekonomik Faaliyetler

Ajans ve danışmanlık şirketleri

Türkiye Kurumsal Sosyal Sorumluluk Derneği (TKSSD)

Türk İş Dünyası (büyük, orta boy ve küçük işletmeler), hükümet yetkilileri, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları, belediyeler, yerel idareler ve sivil toplum örgütleri arasında işbirliği yapılmasını, iş dünyası ve endüstri alanında sosyal ve çevresel konuların yönetimine ilişkin daha fazla çalışma yapılmasını sağlamaktır.

Cutlip’in dört aşamalı yönetim sürecinin ilk aşaması, Wood’un kurumsal sosyal performans sürecine çok benzer; ilk aşamasında olan temel varsayım, siyasi ve sosyal ortamı değerlendirmek için bir sese sahip kurum için gerekli bilgiyi edinebileceği “çevresel bir değerlendirme”, toplumsal talepleri daha iyi yakalayabilecektir. Bir sorun veya fırsat tanımlandıktan sonra, uygulayıcılar sorunu yönetmek için ya da fırsatı gerçekleştirmek için strateji geliştirmektedir. Halkla ilişkilerde stratejik planlama kapsamında, uygun planlama, program hedefleri ve amaçların saptanabilmesi için uygun hedef kitlenin belirlenmesi gerekir.

Paydaş yönetimi

Değerlendirme, yönetim sürecinin dördüncü ve son aşamasıdır. Cutlip’in halkla ilişkiler yönetim modelinin, ikinci adımında belirtilen program hedeflerine ulaşmak için etkili halkla ilişkiler çalışmaları ve iletişim gerçekleştirilir ve son adımda bu hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığı değerlendirilir.

1. Yönetim fonksiyonu çerçevesinde, halkla ilişkiler çalışanları, KSS uygulamalarından, etik uygulamalarla aralarındaki bağı kurmaktan, KSS raporlaması ve kurumsal itibardan sorumludur.
2. İletişim yönetimi özellikle KSS raporlarının sunumu çerçevesinde ele alınmaktadır. Bu raporların sunulmasında üç yaklaşım olduğu görülmektedir: İlkinde sadece bilgi sunumu yapılması önerilirken, ikinci yaklaşımda iki yönlü iletişim mekanizması kullanılır. Bu yaklaşım internetin KSS ve halkla ilişkiler kapsamında kurum ve hedef kitlesi arasındaki ilişkileri geliştirmesi açsından ele alınmaktadır. Son olarak paydaş teorisi kapsamında etkileşim yaklaşımı ele alınmakta ve kurumların paydaşlarıyla zorunlu ve yapıcı diyaloglar geliştirmesi beklenmektedir.
3. İlişki yönetimi ise samimi iletişim kurma, güven sağlama, katılım, yatırım ve bağlılığın gösterilmesi konularını içermektedir.

Stratejik iletişim çalışmalarıdır.

• Açıklık ve şeffaflık: Kurumun KSS ilkelerine sahip olması ve onları gerçekleştirmesi.
• Güvenilirlik: Kurumun KSS ilkelerini güvenilir ve sömürücü olmayacak biçimde kullandığını göstermesi.
• İşbirliği: İşbirliğine dayalı kararların alınmasında standartların yerine getirilmesi ve başarı ölçütlerinin karşılanması.
• Uyuşma: Kurumun paydaşları ile ortak çıkarlar, ödülleri ve hedeflerini karşılayacak biçimde sorumlu, duyarlı ve ulaşılabilecek dürüstlükte olduğunu göstermesi.
• Görüş ve düşüncelerin uygunluğu: Diyalog yolunun kullanılması (toplumsal inşa) ve KSS standart ve uygulamalarının yeniden oluşturulması.
• Bağlılık: Kurumun ilgisi ve kurumun ihtiyaç duyduğu başarıyı destekleyecek, kurumu etkileyen kişiler arasında dengeyi sağlayarak planlanma ve yürütmenin yapılması

• Halkla ilişkiler performans standartlarını ve etik yönetimi sistemleştirerek ve güçlendirerek, profesyonel uygulamalar geliştirir
• Halkla ilişkiler kamuoyu ihtiyacını vurgulayarak organizasyon yönetimini geliştirir
• Halkla ilişkiler, iletişim ve kitle iletişimini
  kullanarak yanlış bilgiyi doğru bilgi ile uyumsuzluğu uyum ile yer değiştirerek farklı hedef kitlelere sunar
• Halkla ilişkiler, değişen ihtiyaç ve çevreye adapte olmaya yardımcı sosyal sistemlerle insan refahını artırmak için sosyal sorumluluğu uygular.

KSS’un kurumlar tarafından stratejik bir açıdan ele alınmasının nedeni kuruma çok sayıda fayda sağlayabilme olanağı sunmasıdır. İtibar kazandırmanın yanında olumlu kurum imajı ve marka imajı oluşturma, kriz yönetiminde kolaylık sağlama ve rekabet avantajı sağlama gibi çok sayıda işlevi de yerine getirebilme potansiyeline sahiptir.

Kurumsal sosyal sorumluluk çalışmaları ve halkla ilişkilerin ortak noktalarından biri de kurumsal itibarı artırmaktır. Kurum itibarı için gerçekleştirilen çalışmalar proaktif halkla ilişkiler uygulamaları arasında görülebilir. Kurumsal sosyal sorumluluk çalışmaları sadece kurum itibarını güçlendirmekle kalmaz, kurumun sorun yaşadığı dönemlerde toplumun desteğinin alınmasını ya da hoşgörü gösterilmesini de kolaylaştırmaktadır. Halkla ilişkiler, çeşitli iletişim yöntem ve tekniklerini kullanmak suretiyle kurum için olumlu ve güçlü bir itibar yaratma çabasındadır ve kurumsal sosyal sorumluluk da burada halkla ilişkilerin itibara giden yolda yararlandığı yöntemlerden biri olarak değerlendirilmektedir.

Halkla ilişkiler uygulamalarının en önemli başlıklarından biri de sponsorluklardır. Kurumlar, topluma karşı sorumluluklarını yerine getirirken, özellikle STK’ların gerçekleştirdiği kampanya ya da etkinliklere sponsor olarak da katkıda bulunmaktadır. Kurumlar özellikle, kültür, sanat ve spor gibi etkinliklere sponsor olarak topluma katkı sağlamaya çalışmaktadır.

Halkla ilişkilerde iç hedef kitle olarak ele aldığımız çalışanlara yönelik olarak, çalışan haklarının gözetilmesi, iş yeri ortamının sağlıklı bir hale getirilmesi gibi uygulamalar kurumların sorumluluk alanlarına girmektedir.

Kurumsal sosyal girişimleri “sosyal amaçları desteklemek ve kurumsal sosyal sorumluluk yükümlülüklerini tamamlamak için bir kurum tarafından üstlenilmiş büyük çaplı faaliyetler” olarak tanımlamaktadır. Bu uygulamalar kapsamında desteklenen sosyal amaçların arasında toplum sağlığı, güvenlik, eğitim, istihdam, çevre, toplumsal ve ekonomik gelişime katkıda bulunmak yer almaktadır.

• Ekonomik sorumluluk
• Yasal sorumluluk
• Etik sorumluluk
• Hayırsever sorumluluk

• Marka değeri ve pazar değerinin artması
• Daha nitelikli personeli cezbetme, motive etme ve elinde tutma olanağı
• Kurumsal öğrenme ve yaratıcılık potansiyelinin artması
• Hisse değerlerinin artması ve borçlanma maliyetinin düşmesi
• Yeni pazarlara açılma ve müşteri sadakatinin sağlanması
• Verimlilik ve kalite artışının sağlanması
• Risk yönetiminin etkin hale gelmesi
• Toplumun ve kural koyucuların kurumun fikirlerine önem vermelerinin sağlanması

Sosyal sorumluluk kavramı, kurumun iyi bir vatandaş olarak hareket ettiği anlamına gelir. Bunun altında sistem teorisi yatmaktadır. Kurumlar ve çevrelerindeki insanlar diğer kuruluşlarla birbirine bağlıdır.

Ekonomik sorumluluğu

• Ekoloji ve Çevre
• Tüketici
• Toplumsal İhtiyaçlar
• Hükumet İlişkileri
• Maddi Destek
• Çalışanlarla İlişkiler
• Ortaklarla İlişki
• Ekonomik Faaliyetler

Ajans ve danışmanlık şirketleri

Türkiye Kurumsal Sosyal Sorumluluk Derneği (TKSSD)

Türk İş Dünyası (büyük, orta boy ve küçük işletmeler), hükümet yetkilileri, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları, belediyeler, yerel idareler ve sivil toplum örgütleri arasında işbirliği yapılmasını, iş dünyası ve endüstri alanında sosyal ve çevresel konuların yönetimine ilişkin daha fazla çalışma yapılmasını sağlamaktır.

Cutlip’in dört aşamalı yönetim sürecinin ilk aşaması, Wood’un kurumsal sosyal performans sürecine çok benzer; ilk aşamasında olan temel varsayım, siyasi ve sosyal ortamı değerlendirmek için bir sese sahip kurum için gerekli bilgiyi edinebileceği “çevresel bir değerlendirme”, toplumsal talepleri daha iyi yakalayabilecektir. Bir sorun veya fırsat tanımlandıktan sonra, uygulayıcılar sorunu yönetmek için ya da fırsatı gerçekleştirmek için strateji geliştirmektedir. Halkla ilişkilerde stratejik planlama kapsamında, uygun planlama, program hedefleri ve amaçların saptanabilmesi için uygun hedef kitlenin belirlenmesi gerekir.

Paydaş yönetimi

Değerlendirme, yönetim sürecinin dördüncü ve son aşamasıdır. Cutlip’in halkla ilişkiler yönetim modelinin, ikinci adımında belirtilen program hedeflerine ulaşmak için etkili halkla ilişkiler çalışmaları ve iletişim gerçekleştirilir ve son adımda bu hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığı değerlendirilir.

1. Yönetim fonksiyonu çerçevesinde, halkla ilişkiler çalışanları, KSS uygulamalarından, etik uygulamalarla aralarındaki bağı kurmaktan, KSS raporlaması ve kurumsal itibardan sorumludur.
2. İletişim yönetimi özellikle KSS raporlarının sunumu çerçevesinde ele alınmaktadır. Bu raporların sunulmasında üç yaklaşım olduğu görülmektedir: İlkinde sadece bilgi sunumu yapılması önerilirken, ikinci yaklaşımda iki yönlü iletişim mekanizması kullanılır. Bu yaklaşım internetin KSS ve halkla ilişkiler kapsamında kurum ve hedef kitlesi arasındaki ilişkileri geliştirmesi açsından ele alınmaktadır. Son olarak paydaş teorisi kapsamında etkileşim yaklaşımı ele alınmakta ve kurumların paydaşlarıyla zorunlu ve yapıcı diyaloglar geliştirmesi beklenmektedir.
3. İlişki yönetimi ise samimi iletişim kurma, güven sağlama, katılım, yatırım ve bağlılığın gösterilmesi konularını içermektedir.

Stratejik iletişim çalışmalarıdır.

• Açıklık ve şeffaflık: Kurumun KSS ilkelerine sahip olması ve onları gerçekleştirmesi.
• Güvenilirlik: Kurumun KSS ilkelerini güvenilir ve sömürücü olmayacak biçimde kullandığını göstermesi.
• İşbirliği: İşbirliğine dayalı kararların alınmasında standartların yerine getirilmesi ve başarı ölçütlerinin karşılanması.
• Uyuşma: Kurumun paydaşları ile ortak çıkarlar, ödülleri ve hedeflerini karşılayacak biçimde sorumlu, duyarlı ve ulaşılabilecek dürüstlükte olduğunu göstermesi.
• Görüş ve düşüncelerin uygunluğu: Diyalog yolunun kullanılması (toplumsal inşa) ve KSS standart ve uygulamalarının yeniden oluşturulması.
• Bağlılık: Kurumun ilgisi ve kurumun ihtiyaç duyduğu başarıyı destekleyecek, kurumu etkileyen kişiler arasında dengeyi sağlayarak planlanma ve yürütmenin yapılması

• Halkla ilişkiler performans standartlarını ve etik yönetimi sistemleştirerek ve güçlendirerek, profesyonel uygulamalar geliştirir
• Halkla ilişkiler kamuoyu ihtiyacını vurgulayarak organizasyon yönetimini geliştirir
• Halkla ilişkiler, iletişim ve kitle iletişimini
  kullanarak yanlış bilgiyi doğru bilgi ile uyumsuzluğu uyum ile yer değiştirerek farklı hedef kitlelere sunar
• Halkla ilişkiler, değişen ihtiyaç ve çevreye adapte olmaya yardımcı sosyal sistemlerle insan refahını artırmak için sosyal sorumluluğu uygular.

KSS’un kurumlar tarafından stratejik bir açıdan ele alınmasının nedeni kuruma çok sayıda fayda sağlayabilme olanağı sunmasıdır. İtibar kazandırmanın yanında olumlu kurum imajı ve marka imajı oluşturma, kriz yönetiminde kolaylık sağlama ve rekabet avantajı sağlama gibi çok sayıda işlevi de yerine getirebilme potansiyeline sahiptir.

Kurumsal sosyal sorumluluk çalışmaları ve halkla ilişkilerin ortak noktalarından biri de kurumsal itibarı artırmaktır. Kurum itibarı için gerçekleştirilen çalışmalar proaktif halkla ilişkiler uygulamaları arasında görülebilir. Kurumsal sosyal sorumluluk çalışmaları sadece kurum itibarını güçlendirmekle kalmaz, kurumun sorun yaşadığı dönemlerde toplumun desteğinin alınmasını ya da hoşgörü gösterilmesini de kolaylaştırmaktadır. Halkla ilişkiler, çeşitli iletişim yöntem ve tekniklerini kullanmak suretiyle kurum için olumlu ve güçlü bir itibar yaratma çabasındadır ve kurumsal sosyal sorumluluk da burada halkla ilişkilerin itibara giden yolda yararlandığı yöntemlerden biri olarak değerlendirilmektedir.

Halkla ilişkiler uygulamalarının en önemli başlıklarından biri de sponsorluklardır. Kurumlar, topluma karşı sorumluluklarını yerine getirirken, özellikle STK’ların gerçekleştirdiği kampanya ya da etkinliklere sponsor olarak da katkıda bulunmaktadır. Kurumlar özellikle, kültür, sanat ve spor gibi etkinliklere sponsor olarak topluma katkı sağlamaya çalışmaktadır.

Halkla ilişkilerde iç hedef kitle olarak ele aldığımız çalışanlara yönelik olarak, çalışan haklarının gözetilmesi, iş yeri ortamının sağlıklı bir hale getirilmesi gibi uygulamalar kurumların sorumluluk alanlarına girmektedir.

Kurumsal sosyal girişimleri “sosyal amaçları desteklemek ve kurumsal sosyal sorumluluk yükümlülüklerini tamamlamak için bir kurum tarafından üstlenilmiş büyük çaplı faaliyetler” olarak tanımlamaktadır. Bu uygulamalar kapsamında desteklenen sosyal amaçların arasında toplum sağlığı, güvenlik, eğitim, istihdam, çevre, toplumsal ve ekonomik gelişime katkıda bulunmak yer almaktadır.

• Ekonomik sorumluluk
• Yasal sorumluluk
• Etik sorumluluk
• Hayırsever sorumluluk

• Marka değeri ve pazar değerinin artması
• Daha nitelikli personeli cezbetme, motive etme ve elinde tutma olanağı
• Kurumsal öğrenme ve yaratıcılık potansiyelinin artması
• Hisse değerlerinin artması ve borçlanma maliyetinin düşmesi
• Yeni pazarlara açılma ve müşteri sadakatinin sağlanması
• Verimlilik ve kalite artışının sağlanması
• Risk yönetiminin etkin hale gelmesi
• Toplumun ve kural koyucuların kurumun fikirlerine önem vermelerinin sağlanması

Sosyal sorumluluk kavramı, kurumun iyi bir vatandaş olarak hareket ettiği anlamına gelir. Bunun altında sistem teorisi yatmaktadır. Kurumlar ve çevrelerindeki insanlar diğer kuruluşlarla birbirine bağlıdır.

Ekonomik sorumluluğu

• Ekoloji ve Çevre
• Tüketici
• Toplumsal İhtiyaçlar
• Hükumet İlişkileri
• Maddi Destek
• Çalışanlarla İlişkiler
• Ortaklarla İlişki
• Ekonomik Faaliyetler

Ajans ve danışmanlık şirketleri

Türkiye Kurumsal Sosyal Sorumluluk Derneği (TKSSD)

Türk İş Dünyası (büyük, orta boy ve küçük işletmeler), hükümet yetkilileri, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları, belediyeler, yerel idareler ve sivil toplum örgütleri arasında işbirliği yapılmasını, iş dünyası ve endüstri alanında sosyal ve çevresel konuların yönetimine ilişkin daha fazla çalışma yapılmasını sağlamaktır.

Cutlip’in dört aşamalı yönetim sürecinin ilk aşaması, Wood’un kurumsal sosyal performans sürecine çok benzer; ilk aşamasında olan temel varsayım, siyasi ve sosyal ortamı değerlendirmek için bir sese sahip kurum için gerekli bilgiyi edinebileceği “çevresel bir değerlendirme”, toplumsal talepleri daha iyi yakalayabilecektir. Bir sorun veya fırsat tanımlandıktan sonra, uygulayıcılar sorunu yönetmek için ya da fırsatı gerçekleştirmek için strateji geliştirmektedir. Halkla ilişkilerde stratejik planlama kapsamında, uygun planlama, program hedefleri ve amaçların saptanabilmesi için uygun hedef kitlenin belirlenmesi gerekir.

Paydaş yönetimi

Değerlendirme, yönetim sürecinin dördüncü ve son aşamasıdır. Cutlip’in halkla ilişkiler yönetim modelinin, ikinci adımında belirtilen program hedeflerine ulaşmak için etkili halkla ilişkiler çalışmaları ve iletişim gerçekleştirilir ve son adımda bu hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığı değerlendirilir.

1. Yönetim fonksiyonu çerçevesinde, halkla ilişkiler çalışanları, KSS uygulamalarından, etik uygulamalarla aralarındaki bağı kurmaktan, KSS raporlaması ve kurumsal itibardan sorumludur.
2. İletişim yönetimi özellikle KSS raporlarının sunumu çerçevesinde ele alınmaktadır. Bu raporların sunulmasında üç yaklaşım olduğu görülmektedir: İlkinde sadece bilgi sunumu yapılması önerilirken, ikinci yaklaşımda iki yönlü iletişim mekanizması kullanılır. Bu yaklaşım internetin KSS ve halkla ilişkiler kapsamında kurum ve hedef kitlesi arasındaki ilişkileri geliştirmesi açsından ele alınmaktadır. Son olarak paydaş teorisi kapsamında etkileşim yaklaşımı ele alınmakta ve kurumların paydaşlarıyla zorunlu ve yapıcı diyaloglar geliştirmesi beklenmektedir.
3. İlişki yönetimi ise samimi iletişim kurma, güven sağlama, katılım, yatırım ve bağlılığın gösterilmesi konularını içermektedir.

Stratejik iletişim çalışmalarıdır.

• Açıklık ve şeffaflık: Kurumun KSS ilkelerine sahip olması ve onları gerçekleştirmesi.
• Güvenilirlik: Kurumun KSS ilkelerini güvenilir ve sömürücü olmayacak biçimde kullandığını göstermesi.
• İşbirliği: İşbirliğine dayalı kararların alınmasında standartların yerine getirilmesi ve başarı ölçütlerinin karşılanması.
• Uyuşma: Kurumun paydaşları ile ortak çıkarlar, ödülleri ve hedeflerini karşılayacak biçimde sorumlu, duyarlı ve ulaşılabilecek dürüstlükte olduğunu göstermesi.
• Görüş ve düşüncelerin uygunluğu: Diyalog yolunun kullanılması (toplumsal inşa) ve KSS standart ve uygulamalarının yeniden oluşturulması.
• Bağlılık: Kurumun ilgisi ve kurumun ihtiyaç duyduğu başarıyı destekleyecek, kurumu etkileyen kişiler arasında dengeyi sağlayarak planlanma ve yürütmenin yapılması

• Halkla ilişkiler performans standartlarını ve etik yönetimi sistemleştirerek ve güçlendirerek, profesyonel uygulamalar geliştirir
• Halkla ilişkiler kamuoyu ihtiyacını vurgulayarak organizasyon yönetimini geliştirir
• Halkla ilişkiler, iletişim ve kitle iletişimini
  kullanarak yanlış bilgiyi doğru bilgi ile uyumsuzluğu uyum ile yer değiştirerek farklı hedef kitlelere sunar
• Halkla ilişkiler, değişen ihtiyaç ve çevreye adapte olmaya yardımcı sosyal sistemlerle insan refahını artırmak için sosyal sorumluluğu uygular.

KSS’un kurumlar tarafından stratejik bir açıdan ele alınmasının nedeni kuruma çok sayıda fayda sağlayabilme olanağı sunmasıdır. İtibar kazandırmanın yanında olumlu kurum imajı ve marka imajı oluşturma, kriz yönetiminde kolaylık sağlama ve rekabet avantajı sağlama gibi çok sayıda işlevi de yerine getirebilme potansiyeline sahiptir.

Kurumsal sosyal sorumluluk çalışmaları ve halkla ilişkilerin ortak noktalarından biri de kurumsal itibarı artırmaktır. Kurum itibarı için gerçekleştirilen çalışmalar proaktif halkla ilişkiler uygulamaları arasında görülebilir. Kurumsal sosyal sorumluluk çalışmaları sadece kurum itibarını güçlendirmekle kalmaz, kurumun sorun yaşadığı dönemlerde toplumun desteğinin alınmasını ya da hoşgörü gösterilmesini de kolaylaştırmaktadır. Halkla ilişkiler, çeşitli iletişim yöntem ve tekniklerini kullanmak suretiyle kurum için olumlu ve güçlü bir itibar yaratma çabasındadır ve kurumsal sosyal sorumluluk da burada halkla ilişkilerin itibara giden yolda yararlandığı yöntemlerden biri olarak değerlendirilmektedir.

Halkla ilişkiler uygulamalarının en önemli başlıklarından biri de sponsorluklardır. Kurumlar, topluma karşı sorumluluklarını yerine getirirken, özellikle STK’ların gerçekleştirdiği kampanya ya da etkinliklere sponsor olarak da katkıda bulunmaktadır. Kurumlar özellikle, kültür, sanat ve spor gibi etkinliklere sponsor olarak topluma katkı sağlamaya çalışmaktadır.

Halkla ilişkilerde iç hedef kitle olarak ele aldığımız çalışanlara yönelik olarak, çalışan haklarının gözetilmesi, iş yeri ortamının sağlıklı bir hale getirilmesi gibi uygulamalar kurumların sorumluluk alanlarına girmektedir.

Kurumsal sosyal girişimleri “sosyal amaçları desteklemek ve kurumsal sosyal sorumluluk yükümlülüklerini tamamlamak için bir kurum tarafından üstlenilmiş büyük çaplı faaliyetler” olarak tanımlamaktadır. Bu uygulamalar kapsamında desteklenen sosyal amaçların arasında toplum sağlığı, güvenlik, eğitim, istihdam, çevre, toplumsal ve ekonomik gelişime katkıda bulunmak yer almaktadır.