HALKLA İLİŞKİLER ARAŞTIRMALARI

Tanımlar dikkate alındığında halkla ilişkilerin genel özellikleri şu şekilde belirlenebilir.

Halkla ilişkiler maksatlı bir iletişim çabasıdır. Bu amaç kurumların kamuoyu nezdinde olumlu bir imaj, güçlü bir itibar ve sürekli bir güven oluşturabilmeleridir.

Halkla ilişkiler uzmanlık gerektiren bir yönetim fonksiyonudur. Günümüzde yö- 

netim işlevlerinin ayrılmaz bir parçası olarak görülen halkla ilişkiler birçok kuruluşta ayrı bir departman olarak örgütlenmekte ve bu alanda uzmanlaşmış profesyoneller tarafından uygulanmaktadır.

Etik kavramı ‘ahlak felsefesi’ olarak da ifade edilebilir.

Etik kavramı Yunanca “ethos” sözcüğüne dayanmaktadır. Gelenek, alışkanlık gibi

anlamlara gelen bu sözcük felsefenin ahlaki değerler alanını inceleyen bir dalı haline gelmiştir.

B şıkkı etik ile ilgili, diğerleri ahlak ile ilgilidir.

Halkla ilişkilerin bir meslek ve bilimsel bir araştırma konusu hâline gelmesi 20. yy’ın ilk çeyreğine tekabül etmektedir.

B şıkkı olumlu bir durumdur.

İlk 4 tanesi halkla ilişkiler etiğinin temel ilke ve prensipleridir.

Bernays’ın belirlediği etik ilkelerden birkaçı ise şu şekildedir:

İzin almadan kimsenin yazı ve sözleri kullanılmamalıdır.

Halkı anlamada kişisel ilişki ön koşuldur. Masa başında oturarak hedef kitle anlaşılamaz.

Sözcüklerin arkasındaki anlamlara dikkat edilmelidir.

İyi niyet tek başına bir amaç olarak düşünülemez.

Uluslararası Halkla İlişkiler Derneği (IPRA) International Public Relations Association Mayıs 1961’de Venedik’te genel bir toplantı yapmış, bu oturumda üyeleri bağlayıcı nitelikte bir dizi davranış ilkeleri ve etik prensip oluşturulmuştur.

Uluslararası Halkla İlişkiler Danışmanları Derneği Komitesi (ICO) 25 Ekim 1991’de Roma’da gerçekleştirdiği toplantıda halkla ilişkilerde uyulması gereken etik ve kuralları belirlemiştir.

Halkla İlişkiler ile ilgili yapılmış belli başlı tanımlamalar bu kavramın genel özelliklerini ve ayırt edici vasıflarını görmeye yardımcı olacaktır. Bu çerçevede halkla ilişkiler; • Karşılıklı anlayışı ve iyi niyeti geliştiren bir bilim veya sanattır. • Kuruluş yöneticilerinin programlarını uygulayabilmek, hem kuruluş hem de halka hizmet verebilmek için eğilimleri, istekleri analiz etmek ve sonuçlarını tahmin etmeye yönelik sosyal bilim ve sanattır. • Asıl olarak ideolojik bir çaba, yönetimin bilgi ihtiyacını karşılayıcı, halkın yönetimi tanımasını kolaylaştırıcı, kuruluşlarla halk arasında karşılıklı ilişkileri güvene dayalı bir biçimde geliştirmeye yönelik iletişim üzerine kurulu bir teknik, bir yöntemler bütünüdür. • İnsanların ya da kurumların kamusal yaşamda olumlu ve destekleyici imgelerin yaratılması ve sürdürülmesi etkinliğidir. • Örgütlerin örgütsel hedefleri gerçekleştirmek amacıyla çevrelerine uyarlandıkları çevrelerini değiştirdikleri ya da korudukları yönetimsel bir iletişim işlevidir. • Çeşitli insan grupları arasında karşılıklı yararların korunmasını sağlayacak uyumu yerleştirme sanatıdır. Kamu veya özel bir şirket ya da başka bir kuruluşun eylem alanına giren kişiler veya gruplarla karşılıklı yararı göz önünde tutarak güçlü bir denge kurma işlevidir. • Bir kuruluş ile hedef kitlesi arasında iyi niyet ve karşılıklı anlayışa dayalı ilişkileri sürdürmeye yönelik, önceden planlanmış çabalardır

Halkla ilişkilerin genel özellikleri şu şekilde belirlenebilir. • Halkla ilişkiler maksatlı bir iletişim çabasıdır. Bu amaç kurumların kamuoyu nezdinde olumlu bir imaj, güçlü bir itibar ve sürekli bir güven oluşturabilmeleridir. • Halkla ilişkiler uzmanlık gerektiren bir yönetim fonksiyonudur. Günümüzde yö- netim işlevlerinin ayrılmaz bir parçası olarak görülen halkla ilişkiler birçok kuruluşta ayrı bir departman olarak örgütlenmekte ve bu alanda uzmanlaşmış profesyoneller tarafından uygulanmaktadır. Halkla ilişkiler kurum ve hedef kitle arasındaki pozitif nitelikteki iletişimdir. 1 8. Ünite - Halkla İlişkiler Araştırmalarında Etik 167 • Tanıma ve tanıtma faaliyetlerini birlikte içerir. Halkla ilişkiler faaliyetleri çoğu zaman propaganda veya reklam etkinlikleriyle birlikte anılmakta ve bunlarla aynı anlamda kullanılmaktadır. Oysa tanıtım için yer ve zaman satın alma eksenindeki reklamdan, hedef kitleyi herhangi bir etik kaygı taşımaksızın manipüle ederek bir amaca yönlendiren propagandadan daha farklı ve kapsamlı bir etkinlik türüdür. Halkla ilişkiler; hedef kitleyi bilimsel araştırma yöntemleriyle bütünlüklü bir şekilde analiz ederek tanımayı, akabinde de güven ve itibar oluşturabilecek şekilde kurumun tanıtılmasını hedeflemektedir. • Sadece parasal bir etkinlik olmayıp sosyal sorumluluk ilkesini de barındırır. Kurum veya kuruluşlar temel olarak kâr amacıyla veya kurumsal amaçlarını gerçekleştirme misyonuyla var olsalar da içinde faaliyet gösterdikleri toplum, çevre ve insani değerler adına etkinlikte bulunmak durumundad

Halkla İlişkiler Profesyonel bir uğraş alanı olarak 20. yüzyılın başlangıcından beri gelişmekte olan halkla ilişkiler, günümüzde gerek özel sektör gerekse kamu kurumlarında yönetim sürecinin ayrılmayan bir parçası hâline gelmiştir. Kurumlar ve hedef kitleleri arasında tanıma ve tanıtma amacına yönelik olarak yürü- tülen bir, çift yönlü iletişim faaliyetlerini içeren halkla ilişkiler, kuruluşların çevreleriyle arzu edilir, pozitif bağlar kurulmasını hedeflemektedir. Bir başka deyişle halkla ilişkiler; özel ya da tüzel kişilerin belirtilmiş kitlelerle dürüst ve sağlam bağlar kurup geliştirerek onları olumlu inanç ve eylemlere yöneltmesi, tepkileri değerlendirerek tutumuna yön vermesi böylece karşılıklı yarar sağlayan ilişkiler sürdürme yolundaki planlı çabaları kapsayan bir yöneticilik sanatıdır (Asna, 1998, s.13). Bu noktada halkla ilişkilerin, önceden belirlenmiş ve organize edilmiş bir amaç ekseninde sürdürülen sistemli bir iletişim faaliyeti olduğu görülmektedir. Halkla ilişkiler faaliyetleriyle ulaşılmak istenen hedef ise kurum ve kuruluşların belirlenmiş hedef kitleleriyle aralarında iyi niyet, karşılıklı anlayış ve güven tesis edebilmektir

Felsefenin kendisine konu edindiği temel alanlardan biri olan etik, dilimizde ahlak felsefesi olarak da ifade edilebilmektedir. Felsefenin diğer temel alanları ise; • Epistemoloji (Bilgi Felsefesi), • Ontoloji (Varlık Felsefesi), • Estetik (Sanat Felsefesi) olarak ayrışmaktadır. Etik kavramı Yunanca “ethos” sözcüğüne dayanmaktadır. Gelenek, alışkanlık gibi anlamlara gelen bu sözcük felsefenin ahlaki değerler alanını inceleyen bir dalı haline gelmiştir. Etik; temelde ahlaki olarak neyin iyi olup neyin iyi olmadığına dair sorgulama yapmak suretiyle doğru eylemi konu alan bir alandır. İnsanların hangi amaçları seçmeleri ve hayata geçirmeleri gerektiği sorusuyla bu seçimlerini yönlendirmesi gereken ahlaki ilkeleri araştırma konusu edinmektedir. (Cevizci, 2010, s.600). İnsan faaliyetlerinin ahlaki olup olmamalarını belirleyen kıstasları ortaya koymak ve sorgulamak etiğin alanına girmektedir. Dolayısıyla etik ahlaki olan şeyin özünü ahlakın temellerini felsefi olarak sorunsallaş- tırmaktadır. Bu çerçevede etik; iyi-kötü, doğru-yanlış, değerli-değersiz, normal-anormal gibi ikilemlerin arkasında yatan gerekçeleri irdelemektedir.

Felsefenin kendisine konu edindiği temel alanlardan biri olan etik, dilimizde ahlak felsefesi olarak da ifade edilebilmektedir. Felsefenin diğer temel alanları ise; • Epistemoloji (Bilgi Felsefesi), • Ontoloji (Varlık Felsefesi), • Estetik (Sanat Felsefesi) olarak ayrışmaktadır. Etik kavramı Yunanca “ethos” sözcüğüne dayanmaktadır. Gelenek, alışkanlık gibi anlamlara gelen bu sözcük felsefenin ahlaki değerler alanını inceleyen bir dalı haline gelmiştir. Etik; temelde ahlaki olarak neyin iyi olup neyin iyi olmadığına dair sorgulama yapmak suretiyle doğru eylemi konu alan bir alandır. İnsanların hangi amaçları seçmeleri ve hayata geçirmeleri gerektiği sorusuyla bu seçimlerini yönlendirmesi gereken ahlaki ilkeleri araştırma konusu edinmektedir. (Cevizci, 2010, s.600). İnsan faaliyetlerinin ahlaki olup olmamalarını belirleyen kıstasları ortaya koymak ve sorgulamak etiğin alanına girmektedir. Dolayısıyla etik ahlaki olan şeyin özünü ahlakın temellerini felsefi olarak sorunsallaş- tırmaktadır. Bu çerçevede etik; iyi-kötü, doğru-yanlış, değerli-değersiz, normal-anormal gibi ikilemlerin arkasında yatan gerekçeleri irdelemektedir. Gündelik kullanımda etik yer yer ahlak kelimesinin yerine kullanılmakta veya “ahlak” ve “etik” kelimelerinin eş anlamlı olduğu düşünülmektedir. Ancak ahlak insan yaşamına yön veren ilkeler, kurallar ve inanışlar bütünü olarak pratik yaşamı ilgilendiren bir uygulama alanı olup etik ise söz konusu ilkeler, kurallar ve inanışların özünü ve neden öyle olduklarını, doğru ya da yanlış olmalarının gerekçelerini teorik olarak sorunsallaş- tırmaktadır.

Halkla ilişkiler etiğini olumsuz yönde etkileyen söz konusu oluşumları şu şekilde sıralamak mümkündür (Bülbül, 2001, s.232-233). • Rüşvet ve Çıkar Sağlama: Halkla ilişkiler çalışanları mesleği icra ederken kaçınılmaz bir biçimde kulis yapma ve lobi oluşturma çalışmaları yürütmektedirler. Bu süreçte yetkililere veya ilgili kişilere çeşitli yöntemlerle çıkar sağlama, rüşvet ve benzeri etik dışı girişimler görülebilmektedir. Bu tarz olumsuzluklar temelde vicdani bir mesele olmakla birlikte aşağıda detaylı bir şekilde aktarılacak olan ‘halkla ilişkilerde etik kurallar veya standartlar’ oluşturularak önlenmeye çalışılmaktadır. • Kamu Yararını Gözetmedeki Çelişki: Halkla ilişkiler mesleğinin toplumla etkileşime dayanıyor olması onu kamusal bir faaliyet türü olarak görmeyi gerektirmektedir. Kamusal nitelikli faaliyetlerde göz önüne alınması gereken temel unsur kamu yararını gözetmek olduğundan kamuya karşı dürüst, açık, güvenilir olmak kaçınılmaz bir gereklilik hâline gelmektedir. Dahası kamusal faaliyet gösteren kurum ve kuruluşların içinde faaliyet gösterdikleri toplumsal yapıya zarar vermek şöyle dursun, ‘sosyal sorumluluk’ kapsamında katkı ve fayda sağlayacak uygulamalarda bulunmaları beklenmektedir. Örneğin insan sağlığına doğrudan zarar veren sigara, alkol, kolalı/asitli içecek vb. üreticisi olan çok uluslu şirketler faaliyetleriyle kamu yararını açıkça ihlal etmektedir. Gençler başta olmak üzere toplum sağlığı için apaçık risk üreten bu kuruluşların festivaller, konserler, sergiler, sanatsal faaliyetler, doğa sporları etkinlikleri vb. ile kamu yararı ve sosyal sorumluluk anlayışı adına çaba gösterdikleri iddiası son derece çelişkili ve gerçekleri örtmeye yöneliktir. Bu tür organizasyonların halkla ilişkiler faaliyetleri kapsamında yürütülmesi de bu mesleği sorgulanır bir hâle getirmektedir. 8. Ünite - Halkla İlişkiler Araştırmalarında Etik • Sır Saklama/Gerçekleri Gizleme: Halkla ilişkilerin kurumlar için tanıma ve tanıtma etkinlikleri yürüten bir faaliyet dalı olduğu dikkate alındığında özellikle kurumun topluma ve ilgili hedef kitlelere tanıtılması hususunda doğru ve eksiksiz bilgilerin dürüstçe iletilmesi beklenmektedir. Ancak uygulamada gerçeklerin belli bir kısmının iletilmesine rağmen toplumu doğrudan ilgilendiren birtakım bilgilerin özenle saklandığı görülebilmektedir. Örneğin bazı kuruluşlar faaliyetlerinin bir sonucu olarak çevreye, doğaya, insan sağlığına zararlı sonuçlara neden olabilmektedir. Gerek üretim aşamasında çalışanların maruz bırakıldığı yüksek risk, gerekse de insan ve doğa yaşamına yönelik tehditler bir şekilde kamuoyundan gizlenmekte, söz konusu faaliyetin olumlu görülebilecek kısımlarıysa abartılı bir biçimde gündemde tutulabilmektedir. • Yanlış Bilgilendirme: Eksik bilgilendirmenin de bir nevi gerçekleri gizleme anlamına geldiği göz önüne alındığında kamuoyunu yanlış şekilde bilgilendirmenin çok daha büyük bir etik problem olduğu ifade edilebilir. Kurum veya kuruluş adına halkı yanlış bir şekilde bilgilendirmek zaman zaman hukuki sonuçlar doğurabilse de bazı durumlarda yanıltılan hedef kitlenin mağduriyetini yasal yollarla telafi etmesi mümkün olamayabilmekte, en azından uzun, zahmetli ve masraflı süreçlere neden olabildiğinden tercih edilmeyebilmektedir. Böylesi durumlarda kurumların toplumla temas eden tarafı olan halkla ilişkiler faaliyetlerine şüpheli bir şekilde yaklaşılması sonucunu doğurabilmektedir.

Halkla ilişkilerin mesleki itibarını zedeleyen bu ve benzeri faktörler birtakım etik ilke ve standartların oluşturulma gereğini de beraberinde getirmiştir. Halkla ilişkiler mesleği ile ilgili oluşturulan dernek, mesleki birlikler ve benzeri oluşumların sistematize ederek kurallar haline getirdikleri düzenlemelere kaynaklık eden ve halkla ilişkiler etiğinin temel ilkeleri olarak nitelendirilebilecek olan prensipleri şu şekilde sıralamak mümkündür: • Doğruluk: Bütün ahlaki ve etik sistemlerin temel ilkelerinden biri olan doğruluk, kurum veya kuruluşun faydasına olmasa bile kamuoyuna doğru bilgileri aktarma gerekliliğini ifade etmektedir. • Dürüstlük: Doğrulukla yakından ilişkili olan bu ilke halkla ilişkiler faaliyetlerinin tüm evrelerinde samimiyeti, gerçeği olduğu gibi kabul ederek olduğu gibi yansıtmayı ifade etmektedir. • İnandırıcılık: Halkla ilişkiler faaliyetleri toplum nezdinde inandırıcılıktan yoksunsa başarı şansının olmayacağı açıktır. İnandırıcılığın sağlanabilmesi için de mesajların doğru olması ve tüm sürecin dürüstlük ve açıklıkla yürütülmesi gerekmektedir. İnandırıcı olabilmenin en önemli koşulunun öncelikle konuya kişinin inanmış olması gerektiği kuralından hareketle halkla ilişkiler uygulayıcısı meseleye öncelikle kendisi gönülden inanmalı ve hedef kitleye bu inanmışlık duygusuyla konuyu aktarmalıdır. • Güvenilirlik: Halkla ilişkiler tanımlarında ön plana çıkan ana temalardan birinin ‘güven’ olduğu bilinmektedir. Kuruluş ve hedef kitle arasında karşılıklı güven duygusu oluşturma halkla ilişkilerin en önemli misyonlarından biridir. Kuruluşların salt kâr amacında olmayıp kamusal fayda ve sosyal sorumluluk bilinci taşıdıkları- na olan inanç toplumda söz konusu kurumlara güven duyulmasını sağlayacak en önemli faktörlerden biridir. Kamuoyu nezdinde güvenilir olarak bilinen kurumların da saygınlıklarının ve itibarlarının arttığı ve buna bağlı olarak destek ve başarı- ya ulaşmalarının daha kolay olduğu görülmektedir.

I. Gizliliğe yer yoktur.

II. Gerçek bilgileri elde etmek ön koşuldur.

III. Kamuoyunu bilgilendirmede basınla ilişkilere ağırlık verilmelidir.

IV. Halkla ilişkiler reklamla karıştırılmamalıdır.

Biyomedikal araştırmalar

Bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde yapılabilen ve araştırma etiğini ihlal edebilecek bazı durumları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Odabaşı ve Çetintaş, 2015, Sönmez ve Alacapınar, 2011): • İzinsiz Bilgi veya Veri Kullanımı: Yapılan araştırmalarda ve bilimsel çalışmalarda kullanılacak her türlü bilgi, veri, doküman ve benzeri materyal için bunların asıl sahiplerinin bilgilendirilmesi ve kullanım izinlerinin sağlanmış olması gerekir. Araştırmada daha önce yapılan ilgili çalışmalardan yararlanılması gayet olağan ve gerekli bir durumdur. Çünkü bilimsel ilerleme ve araştırmaların yetkin bir şekilde yürütülebilmesi ilgili incelemelerin olabildiğince değerlendirilmesi ve onların bıraktığı yerden daha ileri bir noktaya ulaştırılması hedefini içermelidir. Dolayı- sıyla yararlanılan kaynakların fazlalığı araştırmanın niteliğini artırıcı bir özelliktir. İntihal, başkalarına ait düşünce veya ifadeleri kendisininmiş gibi göstermek olup hukuki müeyyideleri olan bir suçtur. 8. Ünite - Halkla İlişkiler Araştırmalarında Etik Bu noktada dikkat edilmesi gereken etik ilke ise kullanılan kaynakların açıklıkla zikredilmesi, yararlanılan eserlerin kabul edilmiş yöntemlerle gösterilmesidir. Baş- kalarına ait düşünce veya ifadeleri kendisininmiş gibi gösterme anlamına gelen ‘intihal’, bilimsel araştırmalardaki en önemli etik ihlal olarak kabul edilmektedir. Bu etik ihlali farklı şekillerde kendisini gösterebilmektedir. Bir buluşu, icadı veya düşünceyi tamamen kendine mal etmek gibi açıkça hırsızlığa denk düşen ağır ihlal durumları yaşanabildiği gibi bazı hâllerde hatalı kaynak kullanımını; veya araştırmada sadece belirli bir görüşü/anlayışı ön plana çıkarıp alternatifleri kasti olarak göz ardı edici tarafgir bir tutumla asıl önemli ve birincil kaynakları göz ardı etme gibi farklı etik ihlalleri de yaşanabilmektedir. • Yazarlık Hataları: Yukarıdaki etik ihlalin bir başka görünümü de yazarlık hataları- dır. Bir araştırmada emeği ve katkısı olmayan kişilerin unvan, yükselme, prestij ve benzeri saiklerle o araştırmayı yapmış veya yapanların arasındaymış gibi gösterilmesi ciddi bir etik ihlaldir. Özellikle yönetici, hoca ve benzeri hiyerarşik olarak üst pozisyonlarda olan kişilerin araştırmayı asistan, araştırmacı, yardımcı gibi pozisyonlarda bulunan astlarına yaptırıp sanki kendi araştırması gibi göstermeleri bu konudaki diğer bir etik ihlal örneğidir. Bunlardan da öte para veya başka türlü bir çıkar sağlama karşılığında araştırmayı başka kişilere yaptırma ve kendi adına mal etme uygulamaları da ciddi etik sorunları olarak sıklıkla karşılaşılan durumlardandır. • Verileri ya da Sonuçları Değiştirme-Çarpıtma: Araştırma faaliyetlerinin temel gerekçesi hakikati ortaya çıkarabilmek, olan şeyi olduğu gibi tespit ederek göstermektir. Bu da verilerin ve sonuçların değiştirilmeden kullanılmasını ve yansıtılmasını gerektirmektedir. Ancak yapılan kimi araştırmalarda gerek belli bir otoriteye yaranmak gerekse de kamuoyunu yanıltıp manipüle etmek için kasıtlı olarak verilere veya araştırma sonuçlarına müdahale edildiği görülmektedir. • Uydurma veya Ismarlama Araştırmalar Yapma: Sonuçları önceden belirlenmiş, belli bir amaca yönelik gerçekçi olmayan bulgular ortaya koyma niyetiyle gerçekleştirilen araştırmalarda ciddi bir etik ihlali örneğidir. Özellikle kamuoyu araştırmaları ve pazar araştırmaları kapsamında gözlemlenebilen bu ihlal biçimi önceden belirlenmiş amaçlara yönelik gerekli argümanları oluşturmak amacıyla sözde bilimsel araştırmalar ve sözde sonuçlar üretmeyi ifade etmektedir. Örneğin seçim kampanyaları dönemlerinde siyasal partiler adına kamuoyu araştırmaları yapan bazı araştırma şirketleri kimin hesabına araştırma yapıyorsa onun başarılı olduğu yönünde sonuçlar çıkarabilmektedir. Böylelikle söz konusu aday veya parti lehine kamuoyu oluşturmaya ve seçmen kitlesini manipüle edecek uygulamalara girişilebilmektedir. Yapılan araştırmayla bir ürün veya markanın toplumda gerçekte olduğundan çok daha fazla tercih edilmekte olduğu yönünde sözde bulgularla tüketiciler yanıltılarak o ürüne yönlendirilmeye çalışılabilmektedir. • Araştırma Sonuçlarıyla Çevreye, Topluma, İnsanlığa Zarar Verme: Araştırma etiğinin ve daha genel anlamda bilim etiğinin en önemli boyutu; gerçekleştirilen bilimsel araştırmalarla topluma, doğaya ve insanlığa katkı sağlamaktır. Ne var ki bazı araştırmalar bunun tam tersine gerek topluma, gerek doğaya, gerekse de insanlığa zarar verebilecek süreçler veya sonuçlar içerebilmektedir. Örneğin nükleer enerjiyle ilgili yapılan araştırmalarda maksadın daha yaşanılabilir bir dünya için gerek duyulan enerjiyi elde etmek mi yoksa insanlık için büyük felaketlere sebep olabilecek güçte silahlar üretmek mi olduğu sorusu böylesi bir etik kaygının çıkış noktasını oluşturmaktadır. Benzer şekilde örneğin yeni bir ilacın geliştirilmesiyle ilgili bir araştırma sürecinde deneklere zarar verici nitelikte uygulamaların yapılması da ciddi bir etik ihlali olarak değerlendirilmelidir.