HALK SAĞLIĞI

Karbonhidratlar polimerizasyon derecesine göre; şekerler, oligosakkaritler ve polisakkaritler olmak üzere üç temel grup altında sınıflandırabilirler. Oligosakkaritler
Malto-oligosakkaritler (Maltodekstrin) Diğer oligosakkaritler (Rafinoz). Doğru cevap D' dir.

Proteinler; amino asitlerden yapılmış doğal polimerlerdir. Proteinler; hücre ve vücut dokularının başlıca yapısal bileşenleri olup kas ve organların çoğunluğu proteinlerden oluşmaktadır. Erişkin bir bireyin vücudunu; kütlece, ortalama %16 proteinler oluşturmaktadır. Büyüme ve vücudun gelişimi için gerekli olan proteinler yıpranmış ya da hasarlı dokuların yenilenmesinde, sindirim enzimlerini üretmekte ve bazı hormonların yapısında kullanılmaktadırlar. Hayvansal ve bitkisel besinlerden alınan proteinler, sindirim sisteminde yapı taşları olan amino asitlere parçalanmakta ve bu amino asitlerden, karaciğerde, vücut doku proteinleri üretilmektedir. Doğru cevap B' dir.

Elzem yağ asitleri, insan vücudu tarafından sentezlenemeyen ve besinler ile dışardan
alınması gereken yağ asitleridir. Omega-3 yağ asitleri içinden α-linolenik asit ve omega-6 yağ asitleri içinden linoleik asit insanlar için elzem olan doymamış yağ asitleridir. Özellikle soğuk su balıkları olan somon, uskumru ve sardalye gibi balıklar, yüksek miktarda omega-3 yağ asitlerini içermektedir. Omega-3 yağ asitleri; balık yağı dışında, fındık, ceviz, kanola yağı ve zeytinyağı gibi bitkisel kaynaklarda da bulunmaktadır. Omega-6 yağ asitleri ise mısır, soya, pamuk ve ayçiçeği yağlarında yüksek miktarda bulunmaktadır. Omega-3 ve omega-6 yağ asitlerinin birbirleriyle orantılı olarak tüketimi, kalp-damar sağlığı üzerine olumlu etkiye sahiptir. WHO ve FAO uzmanları toplam enerji alımının; %5-8 arasında omega-6 yağ asitlerinden, %1-2 arasında omega-3 yağ asitlerinden alınmasını önermektedirler. Doğru cevap A' dır.

K vitamini; Kanın pıhtılaşması için gerekli olan protrombin sentezinde görev alan bir
vitamindir. İnsanlarda besinlerden alınmasının yanında bağırsaklarda bakteriler tarafından sentezlenmesi nedeniyle eksikliğine genellikle rastlanmamaktadır. Günlük ihtiyacı yetişkinler için 75 mg olan K vitaminin en önemli kaynakları; koyu yeşil yapraklı
sebzelerdir. Doğru cevap C' dir.

İnsan vücudunun %4-5’i inorganik elementler olan minerallerden oluşmaktadır. Vücudun günlük; 250 mg’dan fazla ihtiyaç duyduğu kalsiyum, fosfor, magnezyum, sodyum, potasyum, klor ve sülfür gibi mineraller makro mineraller; demir, bakır, iyot, çinko, manganez, krom, selenyum, flor, molibden ve kobalt gibi günlük; 20 mg’ın altında ihtiyaç duyduğumuz mineraller ise mikro mineraller (iz elementler) olarak adlandırılır. Mineraller insan vücudunun çeşitli dokularında değişik miktarlarda yer alır ve birçok vücut fonksiyonunda katalizör rolü oynarlar. Doğru cevap E' dir.

Flor, insan vücudunda; çoğunluğu dişlerin ve kemiklerin yapısında, küçük bir miktarı
ise çeşitli yumuşak dokularda bulunur. Vücuttaki görevi; diş çürüklerinin ve osteoporozun önlenmesidir. Doğru cevap C' dir.

Büyük bir kısmı sudan oluşan sebze ve meyveler, vitamin ve mineral bakımından zengindirler. Özellikle hücreyi okside ederek hasara uğratan çeşitli maddelere karşı savaşan antioksidan ögeler (flavonoidler, karotenoidler, C ve E vitamini gibi) yönünden zengin olmaları, sağlıklı bir beslenme düzeni için sebze ve meyvelerin tüketimini gerekli kılmaktadır. Doğru cevap D' dir.

Buğday, pirinç, mısır, çavdar ve yulaf gibi tahıl taneleri ve bunlardan yapılan un, bulgur,
yarma, gevrek ve benzeri ürünler bu grup içinde yer alır. Bu grup besinlerin önemli kısmını karbonhidrat içeriği oluşturur. Bu nedenle tahıllar vücudun temel enerji kaynağıdır.
Ayrıca, azımsanmayacak oranlarda protein de içerirler. Bu proteinin kalitesi düşük olmakla birlikte, bakliyat ürünleri ya da et, süt, yumurta gibi besinlerle bir arada tüketildiklerinde protein kalitesi arttırılabilir. Tahıl tanelerinin yağı; E vitamini, B12 vitamini dışındaki diğer B grubu vitaminlerince zengindir.

Enerji yönünden besin kalitesi; besleyici yoğunluğu, enerji yoğunluğu ve boş enerji
gibi kavramlarla ifade edilir. Besleyici yoğunluğu, besinin besleyici bileşen içeriğinin verdiği enerjiye oranıdır. Meyveler, sebzeler, tam tahıllar, yağsız et ve süt ürünlerinin besleyici yoğunluğu yüksektir. Enerji yoğunluğu ise besinle alınan enerjinin, besinin ağırlığına oranıdır. Meyve ve sebzeler ağırlıklarına göre oldukça az enerji verirler. Dolayısıyla enerji yoğunlukları düşüktür. Günlük toplam tüketimde su ve diyet lifi, enerji yoğunluğunu dengelemek açısından önemlidir. Enerji yoğunluğunu artıran en önemli besin ögesi yağlardır. Doğru cevap A' dır.

Vücudun günlük enerji gereksinimi; bazal metabolizma, fiziksel faaliyetler ve besinlerin
emilimi için gerekli enerji toplamından oluşmaktadır. Bazal metabolizma, günlük enerji
gereksiniminin %60’ına eşittir. %10-15’lik kısmı almış olduğumuz besinlerin emilimi sırasında harcanır. Kalan kısmı ise gün içindeki fiziksel faaliyetlerde kullanılır. Doğru cevap B' dir.

Besinler; su, makro besin ögeleri (karbonhidratlar, proteinler ve yağlar) ve mikro besin ögelerinden (vitaminler ve mineraller) oluşmaktadır. Makro besin
ögeleri; vücudun enerji ihtiyacını sağlamanın yanında büyüme ve gelişmesini de desteklemektedirler.

Polisakkaritler; nişasta ve nişasta olmayanlar olarak iki kısma ayrılmaktadırlar. Besinlerden alınan karbonhidratların önemli bir kısmını nişasta oluşturmaktadır.

Çözünür diyet lifi, kandaki kolestrol seviyesinin düşürülmesinde ve glikozun
bağırsaklardan emiliminin azaltılmasında kullanılır. Çözünür olmayan diyet lifinin ise bağırsak sağlığı açısından önemli etkileri bulunmaktadır. Düşük lif içeren besinlerin tüketilmesi özellikle gelişmiş ülkelerde görülen kabızlık, hemoroit, kalın bağırsak kanseri ve şişmanlık gibi medeniyet hastalıkları olarak da adlandırılan bazı hastalıkların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Lif bakımından zengin gıdaların tüketimi, bu tür hastalıkları önlenmesi ve tedavisinde önemli bir role sahiptir. Tahıllar, bakliyatlar, meyve ve sebzeler diyet lifi açısından zengin besinlerdir. Ancak besinlerin işlenmesi sırasında uğramış olduğu değişimler, örneğin; rafine beyaz un üretimi sırasında buğdaydan kepeğin ve ruşeymin ayrılması, sağlıklı beslenme için önemli fonksiyonlara sahip diyet lifi
içeriğini azaltmaktadır. Diyet lifinin tüm olumlu etkilerinin yanında, bazı vitaminlerin vücuttaki yararlılığına olumsuz etkileri ve bazı minerallerin emilimini engellemesi gibi kullanımını sınırlandıran etmenler de bulunmaktadır.

Yüksek ≥70;  Mısır gevreği, pirinç, kızarmış patates ve beyaz ekmek, vb.

WHO ve FAO tarafından önerilen günlük protein alım miktarı; sağlıklı yetişkin bir
bireyin her kilogramı için yumurta ve süt proteini gibi kaliteli protein olarak 0,75 g’dır. Kaliteli proteinler ile diğer proteinlerin karışımından oluşan bir diyette ise 0,83 g/kg vücut ağırlığı/gün miktarda protein alımı önerilmektedir.

Bu vitaminler çözünürlüklerine göre yağda ve suda çözünen vitaminler olarak iki sınıf altında incelenebilirler. Yağda çözünen vitaminler; A, D, E ve K
vitamini, suda çözünen vitaminler; B kompleks vitaminler (B1 , B2 , Niasin, Pantotenik asit, B6 , B2 , Biotin ve Folik asit) ve C vitaminidir.

Flor, insan vücudunda; çoğunluğu dişlerin ve kemiklerin yapısında, küçük bir miktarı ise çeşitli yumuşak dokularda bulunur. Vücuttaki görevi; diş çürüklerinin ve osteoporozun önlenmesidir.

BKİ=Ağırlık (kg)/ (Boy uzunluğu (m))2

Enerji yoğunluğu ise besinle alınan enerjinin, besinin ağırlığına
oranıdır. Meyve ve sebzeler ağırlıklarına göre oldukça az enerji verirler.

Sebzeler bitkilerin çiçek, yaprak, gövde ve kökleri; meyveler ise çiçek ya da tohum gibi yenilebilir bölümleridir. Büyük bir kısmı sudan oluşan sebze ve meyveler, vitamin ve mineral bakımından zengindirler. Özellikle hücreyi okside ederek hasara uğratan çeşitli maddelere karşı savaşan antioksidan ögeler (flavonoidler, karotenoidler, C ve E vitamini gibi) yönünden zengin olmaları, sağlıklı bir beslenme düzeni için sebze ve meyvelerin tüketimini gerekli kılmaktadır.