Üreme Sağlığı, Kadın/Anne Sağlığı ve Çocuk Sağlığı

Aile planlaması eşlerin doğum aralıklarını, kadının sağlığını etkileyemeyecek şekilde belirleyerek istedikleri sayıda çocuk sahibi olabilmelerini sağlamaktır.

Nüfus planlaması, bir ülkenin gelecek yıllarda sahip olmak istediği nüfusu belirlemek için ülkelerce yapılır. Ülkelerin nüfuslarının ya çoğalmamasına hatta azalmasına yönelik (günümüzde Çin’in çocuk sayısında kısıtlamalara gitmesi gibi) ya da artırılmasına yöneliktir. 2

Zaman zaman aile planlaması politikaları “doğum kontrolü” ile eş anlamlı kullanılmıştır. Ancak doğum kontrolünde doğumların azaltılmasına yönelik bir amaç varken; “aile planlaması”nın amacı, eşlerin doğum aralıklarını kadının sağlığını etkilemeyecek şekilde belirleyerek istedikleri sayıda çocuğa sahip olabilmelerine yardımcı olmaktır.

Doğurganlığın artması kadın ve çocuk ölümlerinin artmasına neden olmaktadır. Bu nedenle nüfus planlamaları yerini “aile planlaması” kavramına bırakmıştır.

1994 yılında Kahire’de yapılan “Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı”nda cinsiyet eşitliğinin sağlanması, kadınların güçlendirilmesi, kadına yönelik şiddetin ortadan kaldırılması, kadınların doğurganlıklarında söz sahibi olmalarının sağlanması ilkeleri benimsenmiştir. Bu konferansta “Üreme Sağlığı” kavramı kabul edilmiş kadın–erkek eşitliği temel alınarak aile planlaması ve cinsel sağlığı da içeren üreme sağlığı hizmetleri dâhil tüm sağlık hizmetlerine ulaşılabilirliğin sağlanması için tüm önlemlerin alınması gerektiği vurgulanmıştır.

Üreme sistemi işlevleri ve süreci ile ilgili sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, tüm bunlara ilişkin fiziksel, mental ve sosyal yönden tam bir iyilik hâlinin olmasıdır.

Üreme sağlığı toplumdaki herkesi ilgilendiren bir kavramdır. İnsanların tatmin edici ve güvenli bir cinsel yaşamlarının olması, üreme yeteneğine sahip olmaları, üreme yeteneklerini özgür bir şekilde kullanma haklarının olması temel ilkeleridir. Bu kapsamda bireylerin ve çiftlerin, çocuklarının sayısına ve aralığına özgür ve sorumlu bir şekilde karar vermeleri, bunu sağlayabilmek için gerekli bilgiye sahip olmaları, ergenlik (adolesan) döneminden başlayarak yaşlılık dönemi de dâhil üreme sağlığı hizmetlerinden yararlanabilmeleri “Üreme Hakları” kapsamında değerlendirilmektedir.

Ergenlik

Aile planlaması hizmetleri ise çiftlerin kendi hür düşünceleri ile istedikleri sayıda çocuk sahibi olmalarını sağlayan, bireyleri ve çiftleri üreme sağlığı konusunda eğiten, anne-bebek ölümlerini önlemeye ve anne-çocuk sağlığını korumaya çalışan, istenmeyen gebelikleri önlemeye çalışan, çocuk sahibi olmak isteyenlere de tıbbi yardım sağlamayı amaçlayan önemli sağlık hizmetlerindendir. Aile planlaması nüfusu azaltmaya, nüfus artış hızını düşürmeye çalışan bir yaklaşım değildir. Tam tersine başta anne olmak üzere, bebek/çocuğun ve toplumun sağlığını korumayı hedefleyen, sağlıklı üremeyi sağlayan, dolayısıyla aşırı doğurganlık, istenmeyen gebelikler, uygunsuz/sağlıksız düşükler, riskli gebelikleri önleyerek nüfusun/toplumun sağlıklı olmasını sağlayan bir anlayıştır. Ayrıca çocuk sahibi olamayan çiftlere de çocuk sahibi olabilmeleri için tıbbi desteğin verildiği bir hizmet türüdür.

Kadında her 28 günde 1 âdet kanaması (menstruel kanama) olur. Bu 28 günlük süreye menstruel siklus denir. Âdet kanamasının başlaması 1. gün olarak kabul edilir. Bundan 28 gün sonra 2. menstruel siklus kanaması başlar. Menstruel kanama başlamasından 14 gün önce de kadının yumurtalıklarından yumurta (ovum) atılımı olur. Bu yumurta hücresi erkek sperm hücresi ile birleşirse döllenme olur. Döllenen hücre kadının rahmine (uterus) yerleşirse hamilelik başlamış olur.

Aile planlaması yöntemleri kullanılarak gebeliğin önlenmesine “kontrasepsiyon”, bu
amaçla kullanılan yöntemlere de “kontraseptif yöntemler” denir.

Kontraseptif yöntemler şunlardır:

Geleneksel Yöntemler

• Geri Çekme (Coitus İnterruptus)

• Takvim Yöntemi

• Haznenin İçinin Yıkanması (Vaginal Duş)

• Emzirme (Laktasyon Amenore)

Modern Yöntemler

• Doğum Kontrol Hapları (Oral Kontraseptifler)

• Gebeliği Önleyici İğneler (Enjektabl Kontraseptifler)

• Deri Altı Kapsülleri (İmplantlar)

• Rahim İçi Araç

• Diyafram

• Kadın Kondomu (Kadın Prezervatifi)

• Spermisidler (Spermleri Öldüren Tablet ve Fitiller)

• Kadında Tüplerin Bağlanması (Tüp Ligasyonu)

• Erkek Kondomu (Prezervatif)

• Erkekte Sperm Kanallarının Bağlanması (Vazektomi)

Gebeliğe Bağlı Ölüm “Gebelikte, doğum sırasında ya da doğumdan sonraki 6 hafta içinde meydana gelen, gebelikle doğrudan ya da dolaylı ilişkili nedenler ile tesadüfi nedenlerden dolayı kadının ölümüdür”.

Fenilketonüri: Otozomal resesif (çekinik) kalıtım gösteren doğumsal bir hastalıktır. Bu çocuklarda “fenilalanin hidroksilaz”adı verilen enzim yoktur. Proteinli gıdalarda bulunan fenilalanin adı verilen aminoasit, tirozine dönüştürülemez. Fenilalanin kanda birikmeye başlar ve beyin omurilik sıvısını (BOS) geçerek beyinde hasara neden olur. Bu çocuklarda geri dönüşümsüz zekâ ve nörolojik gelişme geriliği görülür. Ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından yeni doğanlara yönelik geliştirilen program ile taraması yapılmaktadır. Hayatın ilk 15 günü içinde bebek en az 24 saat, ideali 48-72 saat beslendikten sonra topuktan alınan ‘’iki damla kan’’ özel bir filtre kâğıdına damlatılır ve ilgili laboratuvara gönderilerek teşhis edilir. Eğer fenilketonüri saptanırsa fenailalanin içermeyen gıdalarla tedaviye yaşam boyu devam edilir.

Konjenital Hipotiroidi: Yenidoğan döneminde en sık karşılaşılan endokrinolojik sorundur. Yenidoğanda tiroid hormon yetersizliği ile karakterize klinik bir durumdur. Hipotiroidik yenidoğanda sarılık uzayabilir, ödemli bir yüz vardır, dil büyüktür, kabızlık görülür. Hipotiroidik çocuklarda zekâ gelişiminde gerilik söz konusudur. Erken tanı ve tedavi ile bu sorun ortadan kaldırılabilir. Bunun için fenilketonüri taramasında topuktan alınan kan ile hipotiroidi taraması yapılabilir. Şüpheli olgularda koldan da kan alınarak tiroid hormonlarına bakılır. Tedavide ömür boyu tiroid hormonu kullanılır.

Biyotinidaz Eksikliği: Vücutta biyotin oluşumu için gerekli bir enzim olan Biyotinidaz’ın eksikliğidir. Bunun sonucunda işitme ve görme kaybı, nörolojik bozukluklar, deride bölgesel saç / kıl dökülmeleri olur. Geç kalınan vakalarda nörolojik sekeller, koma ve ölüm ile karşılaşılabilir. Tedavide Biyotin oral yolla verilir.

Düşük (Abortus), gebeliğin 22. haftasından önce sonlanması ya da embriyo / fetüsün 500 gr’ın altında iken gebeliğin sona ermesidir. Düşük kendiliğinden, dışarıdan herhangi bir etkenle meydana gelmemişse “kendiliğinden düşük”; gebeliğin istemli olarak, dışarıdan müdahale ile sonlandırılmasına “isteyerek düşük” denir.

Kürtaj gebeliğin tıbbi olarak sonlandırılması ve uterusun (rahim) boşaltılmasıdır. Bu süre veya ağırlık aşıldıktan sonra meydana gelen fetüsün cansız doğumu (doğduktan sonra hiç nefes almaması) “ölü doğum” olarak adlandırılır.

Yenidoğan