HALK SAĞLIĞI - Deneme Sınavı - 13

Aristotales Rhethorik adlı eserinde
“Hastalığı, erken gelen bir yaşlılık; yaşlılığı ise doğal bir hastalık” olarak tanımlar.

Karbonhidratlar polimerizasyon derecesine göre; şekerler, oligosakkaritler ve polisakkaritler olmak üzere üç temel grup altında sınıflandırabilirler. Oligosakkaritler
Malto-oligosakkaritler (Maltodekstrin) Diğer oligosakkaritler (Rafinoz). Doğru cevap D' dir.

Proteinler; amino asitlerden yapılmış doğal polimerlerdir. Proteinler; hücre ve vücut dokularının başlıca yapısal bileşenleri olup kas ve organların çoğunluğu proteinlerden oluşmaktadır. Erişkin bir bireyin vücudunu; kütlece, ortalama %16 proteinler oluşturmaktadır. Büyüme ve vücudun gelişimi için gerekli olan proteinler yıpranmış ya da hasarlı dokuların yenilenmesinde, sindirim enzimlerini üretmekte ve bazı hormonların yapısında kullanılmaktadırlar. Hayvansal ve bitkisel besinlerden alınan proteinler, sindirim sisteminde yapı taşları olan amino asitlere parçalanmakta ve bu amino asitlerden, karaciğerde, vücut doku proteinleri üretilmektedir. Doğru cevap B' dir.

Elzem yağ asitleri, insan vücudu tarafından sentezlenemeyen ve besinler ile dışardan
alınması gereken yağ asitleridir. Omega-3 yağ asitleri içinden α-linolenik asit ve omega-6 yağ asitleri içinden linoleik asit insanlar için elzem olan doymamış yağ asitleridir. Özellikle soğuk su balıkları olan somon, uskumru ve sardalye gibi balıklar, yüksek miktarda omega-3 yağ asitlerini içermektedir. Omega-3 yağ asitleri; balık yağı dışında, fındık, ceviz, kanola yağı ve zeytinyağı gibi bitkisel kaynaklarda da bulunmaktadır. Omega-6 yağ asitleri ise mısır, soya, pamuk ve ayçiçeği yağlarında yüksek miktarda bulunmaktadır. Omega-3 ve omega-6 yağ asitlerinin birbirleriyle orantılı olarak tüketimi, kalp-damar sağlığı üzerine olumlu etkiye sahiptir. WHO ve FAO uzmanları toplam enerji alımının; %5-8 arasında omega-6 yağ asitlerinden, %1-2 arasında omega-3 yağ asitlerinden alınmasını önermektedirler. Doğru cevap A' dır.

K vitamini; Kanın pıhtılaşması için gerekli olan protrombin sentezinde görev alan bir
vitamindir. İnsanlarda besinlerden alınmasının yanında bağırsaklarda bakteriler tarafından sentezlenmesi nedeniyle eksikliğine genellikle rastlanmamaktadır. Günlük ihtiyacı yetişkinler için 75 mg olan K vitaminin en önemli kaynakları; koyu yeşil yapraklı
sebzelerdir. Doğru cevap C' dir.

İnsan vücudunun %4-5’i inorganik elementler olan minerallerden oluşmaktadır. Vücudun günlük; 250 mg’dan fazla ihtiyaç duyduğu kalsiyum, fosfor, magnezyum, sodyum, potasyum, klor ve sülfür gibi mineraller makro mineraller; demir, bakır, iyot, çinko, manganez, krom, selenyum, flor, molibden ve kobalt gibi günlük; 20 mg’ın altında ihtiyaç duyduğumuz mineraller ise mikro mineraller (iz elementler) olarak adlandırılır. Mineraller insan vücudunun çeşitli dokularında değişik miktarlarda yer alır ve birçok vücut fonksiyonunda katalizör rolü oynarlar. Doğru cevap E' dir.

Flor, insan vücudunda; çoğunluğu dişlerin ve kemiklerin yapısında, küçük bir miktarı
ise çeşitli yumuşak dokularda bulunur. Vücuttaki görevi; diş çürüklerinin ve osteoporozun önlenmesidir. Doğru cevap C' dir.

Büyük bir kısmı sudan oluşan sebze ve meyveler, vitamin ve mineral bakımından zengindirler. Özellikle hücreyi okside ederek hasara uğratan çeşitli maddelere karşı savaşan antioksidan ögeler (flavonoidler, karotenoidler, C ve E vitamini gibi) yönünden zengin olmaları, sağlıklı bir beslenme düzeni için sebze ve meyvelerin tüketimini gerekli kılmaktadır. Doğru cevap D' dir.

Buğday, pirinç, mısır, çavdar ve yulaf gibi tahıl taneleri ve bunlardan yapılan un, bulgur,
yarma, gevrek ve benzeri ürünler bu grup içinde yer alır. Bu grup besinlerin önemli kısmını karbonhidrat içeriği oluşturur. Bu nedenle tahıllar vücudun temel enerji kaynağıdır.
Ayrıca, azımsanmayacak oranlarda protein de içerirler. Bu proteinin kalitesi düşük olmakla birlikte, bakliyat ürünleri ya da et, süt, yumurta gibi besinlerle bir arada tüketildiklerinde protein kalitesi arttırılabilir. Tahıl tanelerinin yağı; E vitamini, B12 vitamini dışındaki diğer B grubu vitaminlerince zengindir.

Enerji yönünden besin kalitesi; besleyici yoğunluğu, enerji yoğunluğu ve boş enerji
gibi kavramlarla ifade edilir. Besleyici yoğunluğu, besinin besleyici bileşen içeriğinin verdiği enerjiye oranıdır. Meyveler, sebzeler, tam tahıllar, yağsız et ve süt ürünlerinin besleyici yoğunluğu yüksektir. Enerji yoğunluğu ise besinle alınan enerjinin, besinin ağırlığına oranıdır. Meyve ve sebzeler ağırlıklarına göre oldukça az enerji verirler. Dolayısıyla enerji yoğunlukları düşüktür. Günlük toplam tüketimde su ve diyet lifi, enerji yoğunluğunu dengelemek açısından önemlidir. Enerji yoğunluğunu artıran en önemli besin ögesi yağlardır. Doğru cevap A' dır.

Vücudun günlük enerji gereksinimi; bazal metabolizma, fiziksel faaliyetler ve besinlerin
emilimi için gerekli enerji toplamından oluşmaktadır. Bazal metabolizma, günlük enerji
gereksiniminin %60’ına eşittir. %10-15’lik kısmı almış olduğumuz besinlerin emilimi sırasında harcanır. Kalan kısmı ise gün içindeki fiziksel faaliyetlerde kullanılır. Doğru cevap B' dir.

Çevre korunması; çevresel değerlerin ve ekolojik dengenin tahribini, bozulmasını ve
yok olmasını önlemeye, mevcut bozulmaları gidermeye, çevreyi iyileştirmeye ve geliştirmeye, çevre kirliliğini önlemeye yönelik çalışmaların bütününü kapsamaktadır.
Çevre kirliliği; çevrede meydana gelen ve canlıların sağlığını, çevresel değerleri ve ekolojik dengeyi bozabilecek her türlü olumsuz etkiyi ifade etmektedir.
Sürdürülebilir çevre, gelecek kuşakların ihtiyaç duyacağı kaynakların varlığını ve kalitesini tehlikeye atmadan hem bugünün hem de gelecek kuşakların çevresini oluşturan tüm çevresel değerlerin her alanda (sosyal, ekonomik, fiziki vb.) ıslahı, korunması ve geliştirilmesi sürecini ifade etmektedir.
Sürdürülebilir kalkınma; bugünkü ve gelecek kuşakların, sağlıklı bir çevrede yaşamasını güvence altına alan çevresel, ekonomik ve sosyal hedefler arasında denge kurulması
esasına dayalı kalkınma ve gelişmedir. Doğru cevap C' dir.

Canlıların kendi aralarında ve cansız çevreleriyle ilişkilerini bir düzen içinde yürüttükleri biyolojik, fiziksel ve kimyasal sistem “ekosistem”dir. Doğru cevap A' dır.

Halk sağlığını etkileyen çevresel faktörler; içme suyu kirliliği, sıvı atıklar, hava kirliliği, toprak kirliliği, katı atıklar, enerji üretiminden kaynaklanan sorunlar, gürültü kirliliği,
radyasyon ve afetler olarak sıralanabilir. Doğru cevap E' dir.

İçme suyu kirlenmesi, dünyada en önemli çevresel problemlerden birisidir. Son yıllarda
nüfusun hızlı artışı, plansız endüstrileşme ve bilinçsiz bir şekilde tarımsal kimyasalların
kullanılması, katı atıkların gerektiği gibi uzaklaştırılmaması, atık suların istenilen kalitede arıtılmaması veya arıtılmadan alıcı ortama verilmesi ve benzeri faaliyetler, içme suyu kaynaklarının kirlenmesine neden olmaktadır.
Su kaynaklarının azalması ve kontamine olmuş içme suları, gelişmekte olan ülkelerde
halk sağlığı açısından ciddi sorunlar yaratmaktadır.
Su kirliliğinin sebepleri arasında yer alan mikroorganizmalar en basit yaklaşımlaboyutları 1 ile 100 mm arasında değişen, mikroskobik boyutlarda küçük organizmalar; olarak tanımlanabilir. Sulara özellikle insan ve hayvan dışkılarıyla karışan hastalık yapıcı (patojen) bakterilerin ve virüslerin önemli bir sağlık riski oluşturduğu bilinmektedir. Patojenler; hastalar ve hastalık taşıyıcılardan, idrar ve dışkı yoluyla su ortamlarına ulaşırlar. Su kaynaklarının hijyenik açıdan emniyetli olabilmesi için suyun fekal (dışkı veya idrarla) kirlenmeye maruz kalıp kalmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Doğru cevap D' dir.

Influenza virüs
Veriella virüs
Rubeola virüs

viral enfeksiyonlara neden olur. Doğru cevap B' dir.

“Ağır metal” terimi genel olarak yüksek yoğunluklu ve düşük konsantrasyonda dahi önemli zehirli etkiler gösterebilen her türlü metal için kullanılabilmektedir. Önemli ağır metallere örnek olarak; civa (Hg), kadmiyum (Cd), arsenik (As), krom (Cr), talyum (Tl), ve kurşun (Pb) verilebilir. Doğru cevap E' dir.

Endüstriyel atık sular kabaca organik ve inorganik atıksular şeklinde sınıflandırılır.
Büyüklüklerine göre başlıca endüstriler;
• Kâğıt hamuru, kâğıt ve karton endüstrisi,
• Mayalı ve damıtılmış alkollü içeceklerin mayalanması, maya üretimi ve antibiyotik
üretim endüstrisi,

• Şeker pancarı işleme endüstrisi,
• Mezbaha ve et paketleme endüstrisi,
• Tekstil üretimi ve boyama endüstrisi,
• Konserve ve dondurulmuş gıda endüstrisi,
• Petrol rafineri ve petrokimya endüstrisi,
• Deri endüstrisi,
• Süt işleme ve gıda endüstrisidir. Doğru cevap B' dir.

Sudan daha yoğun olan katı maddelerin yer çekimi etkisiyle çöktürülmesi suretiyle sudan ayrılmasını sağlayan arıtma sistemidir. Sudan daha fazla yoğunluğa sahip katı maddelerin durağan koşullarda yer çekimi etkisi ile çöktürülerek uzaklaştırılması amacı ile kullanılır. Çöktürmede amaç, arıtılmış atık su ve kolayca işlenebilecek kadar yüksek katı madde konsantrasyonuna sahip bir arıtma çamuru elde etmektir. Çöktürme havuzları, ön çöktürme veya biyolojik ve kimyasal arıtım işlemi ardından son çöktürme amacı ile kullanılabilir. Doğru cevap D' dir.

Su damlaları dışında atmosferde bulunan çok küçük sıvı damlaları ve katı parçacıklara
“partikül” denir. Partiküller, kaynağına ve tane boyutuna göre sınıflandırılırlar. Bunlar:
• İnce tozlar (dust),
• Kimyasal dumanlar (füme),
• Kimyasal buharlar (mist),
• Yanma dumanları,
• Sprey ve
• Canlı partiküllerdir. Doğru cevap A' dır.