HALK MASALLARI

Milliyet Gazetesi ve Türk Ticaret Bankasının çıkardığı iki plak Pedagog Dr. Nuran Şener tarafından hazırlanmıştır.

Masalların endüstrileşmesine örnek olarak gösterilebilecek alanlardan biri de sinema sektörüdür. Masallar Nebi Özdemir’in aktardığına göre 1950’li yıllardan beri Türk sinemacıları tarafından değerlendirilmeye başlanmıştır.

Kültürün ulusal ve uluslararası düzeyde bireylere ulaştırılması noktasında önemli bir görev de üstlenen İnternet, özellikle toplumsal hayatta bireylerin çeşitli sosyal ihtiyaçlarını gidermek için sık sık başvurdukları önemli bir kaynaktır. İnternetin bu işlevi, toplumsal ihtiyaçlarını yani geleneklerini yerine getirmekten yoksun kentli kesim için yeni bir icra ortamı sunmaktadır. Bu noktada Laura Solanilla’nın İnternetin kültürel mirasın aktarımındaki rolü için söylediklerini hatırlamakta fayda vardır. Solanilla, İnternetin eğitim düzeylerinden ya da coğrafi mesafelerin yarattığı zorluklardan ötürü geleneksel müze, kütüphane ve arşiv kaynaklarına ulaşamayan kesimlere alternatif bir erişim yolu sunarak kültürel mirasın daha küresel bir anlamda yaşatılmasına yardımcı olabildiğini söylemektedir.

İnternetteki bu folklor üretimini, son zamanlarda türetilmiş bir terim olan “netlore” kavramı ile açıklamak da mümkündür. Gail Arlene De Vos’un “Folklor ve İnternet: Netlore” başlıklı yazısında netlore şu şekilde tanımlanmaktadır: “Netlore sözlü olmayan, yüz yüze iletilmeyen ve kuşaktan kuşağa aktarılmayan folklordur. Pek fazla varyasyon da sergilemez.

Masalın sinema ve medya sektöründe yaptığı bu yolculuk eş zamanlı olarak başka içerik sektörlerine de yansımıştır. Tema parklar bunlardan biridir. Türkiye’de masal ile ilgili uygulama örneklerinden biri Ankara’da bulunan Harikalar Diyarı isimli parktır.

Agah Özgüç, Masal Filmleri başlıklı yazısında Türk sinemasındaki masal uyarlamalarının ilk önce çocuklara yönelik çekildiğini belirtir ve bu tarz filmlere örnek olarak Kül Kedisi (1961), Ayşecik Fakir Prenses (1963) ve Cilalı İbo Kırk Haramiler (1964) filmlerini örnek gösterir. Özgüç’e göre Kül Kedisi ve Ayşecik Fakir Prenses isimli filmler Amerikalı çocuk yıldız Shirley Temple’ın filmlerinin kopyasıdır. Bu filmlerin edebi kaynağı ise Mark Twain’in çocuklar için kaleme aldığı Çalınan Taç adlı tarihsel öyküdür.

Dinlenen masallar, Plak/ Kayıt sektöründe masallar ve Radyoda masallar olarak iki alt başlıkta incelenir.

1960’lı yıllarda sinemada ve plak sektöründe masala yönelen dikkat aynı şekilde radyo programlarında da başlamıştır. Bunun ilk örneklerinden biri “masalcı teyze” olarak da tanınan Günseli Güleç’in TRT radyosunda masal anlattığı Masal Saati adlı programdır.

Yeni ürünler ortaya çıkarırken bu birbirine karıştırma hâli bazen eski olanın bozulmasına ya da iç içe geçen belleklerin bir tarafın lehine baskın olmasına sebep de olabilir. Bunu Theodor Adorno’dan takip etmek mümkündür. Adorno, kültür endüstrisinin eski olanla tanıdık olanı yeni bir nitelikte birleştirdiğinden söz eder. Ona göre insanların tüketim biçimine göre düzenlenen ve büyük ölçüde o tüketim biçiminin yapısını belirleyen ürünler, tüm sektörlerde az çok bir plana göre üretilir.

Belirtilen durumda, halk ürünlerinin telif haklarının alınması sonucu tekrar halka satılması eleştirilmektedir.

Kültür Endüstrisi aracılığıyla kadim yapıtlar sentezlenerek küresel anlamda etkinlik oluşturan yeni yapıtlar ortaya konulmakta ve bunların pazarlama çalışmaları yapılmaktadır.

Kayıt sektörüyle birlikte masal anlatım geleneği giderek azalmıştır.

Masalların Radyo ya da diğer basın kayıt unsurlarında yer almasının temel amacı, çocuk eğitimidir.

Kültür endüstrisinin en önemli olumsuzluklarının birisi, anonim eslerleri icracı, izleyen ve ortam gibi bağlamsal faktörlerden soyutlayıp, metin merkezli bir duruma getirmesidir. verilmiştir.

Belirtilen durumun, diğer kültürlerde bir mit yoksullaşmasına yol açtığı savunulmaktadır.

Belirtilen araştırmacı, halk hikayeleri ile televizyon dizileri arasındaki benzerliklere dikkat çekmektedir.

Ankara’da masal kahramanlarının yer aldığı temalı parkın ismi Harikalar Diyarıdır.

Eskişehir’de Sazova Parkı içerisinde Masal Şatosu bölümü yer almaktadır.

Eski olanın tanıdık olanla sentezlenmesi ve ortaya çıkan ürünün orijinal halk eserlerinde kopabilmesi durumu Adorno tarafından ortaya konmuştur.

Masalların bu yeni icra ortamlarına örnek olabilecek konulardan biri 1966-67-68 yıllarında çıkmış olan masal plaklarıdır. Milliyet Gazetesi ve Türk Ticaret Bankasının çıkardığı iki plak Pedagog Dr. Nuran Şener tarafından hazırlanmıştır.