HALK MASALLARI

Türkyılmaz, masalla bilmece arasındaki ilk ilişkinin bilmecenin bazı yerlerde mesel şeklinde isimlendirilmesiyle kurulabileceğini söyler. Bazı Türk lehçelerinde ve  Anadolu’nun çeşitli yerlerinde bilmeceye mesel, mesel satma, küçük mesel dendiği aktaran yazar, masallar ve bilmeceler arasında bunun ötesinde organik bir ilişkiden söz etmenin mümkün olmadığını, masal metinleri içinde doğrudan bir bilmece metniyle karşılaşılmadığını söyler (Türkyılmaz, 2009: 157). Esma Şimşek, bazı masallarda bilmecemsi ifadelere rastlanıldığını söyler. Bu tür masallar, masal kahramanının bilmeceyi (soruyu) çözdüğü takdirde vaat edilen ödülü almasıyla sonuçlanan masallardır. Şimşek, vaat edilen
bu ödülleri şu şekilde sıralar:
a. Ölümden kurtulur.
b. Sevdiğine kavuşur.
c. Büyük mevkiler elde eder (padişahlık, beylik vb.)
ç. Padişahın kızıyla evlenme hakkı kazanır.
d. Zengin olur (Şimşek, 2003: 240).

Masal tıpkı bilmece türü ile olduğu gibi atasözü, deyim, alkış ve kargış, fıkra ve ninnilerle de iç içe bir türdür. Masalların gündelik hayattaki ya da gündelik hayatın masallardaki yansımaları olarak kabul edebileceğimiz bu ilişki, masalların kuşaktan kuşağa aktarılması bağlamında da işlevseldir

Türkyılmaz, Türk dünyasında karşımıza çıkan ve bilmece-soru özelliği gösteren bazı masal tiplerini sıralar. Birinci sırada Eberhard-Boratav Kataloğu 290 numarada, Motif İndeks’te H.621’de kayıtlı olan Marangoz, Terzi, İmam adlı masal karşımıza çıkmaktadır ve Adriyatik’ten Çin Seddi’ne kadar bütün Türk coğrafyasındaki yaygınlığı dikkat çekmektedir (Alptekin, 2006: 338-341). Bu tip masallarda üç arkadaş (kardeş), bir kadın heykeli yaparlar. Heykelde herkesin emeği olduğu için kızın kime ait olduğuna karar verilemez. Sonunda kızın kime ait olduğu tartışılır ve sonuca bağlanır

ABD’li folklor uzmanı Richard Bauman, tür tarifleri ve sınıflama sistemlerinin özellikle metin hâlindeki masal, atasözü, muamma gibi muayyen kültürel objeler üzerinde bina edildiğini (Bauman, 2013: 110) söyler.

Dan Ben Amos, “Şartlar ve Çevre İçinde Folklorun Yeni Bir Tanımına Doğru” adlı makalesinde “masalların, türkülerin veya hikâyelerin kendi yaratıldıkları yer, zaman ve toplumlardan ayrılması, kaçınılmaz olarak onların içine kaliteleriyle ilgili değişiklikler katar” düşüncesini ileri sürmektedir.

Masal yalnızca mit ve efsane ile ilişkili bir tür değildir. Masallar halk edebiyatının diğer ürünleri ile de ilişkilidir. Masalların ilişkili olduğu türlerden biri de bilmecelerdir.

Roman kuramcısı Georg Lukács da türün keskin sınırlarla tanımlanamayacağını gündelik yaşam pratiğine bakarak değerlendirir. Ona göre yaşamda parça-bütün arasında organik, anlamlı bir ilişki kurmaya yarayacak olan aşkın bir ilke yoktur. Dolayısıyla aynı yoksunluk nedeniyle, bir yapıtın diğer yapıtlarla olan ilişkisi de benzerdir. Lukács da türleri tarihsel dönemlere göre sınıflandırmayı, bir tek merkezden düzenlenemeyecek kadar çok “merkeze” sahip bir kavrama, yapay ve sanal bir sınırlandırma getirmek olarak görür (Kantar, 2004: 10-11).

Bascom; mit, masal ve efsaneyi kastederek her üç türe birden tek bir ad verilebileceğini söyler.

Türkyılmaz bilmeceye benzer ifadelerin yer aldığı masalların ilk örneklerine, Beydeba tarafından M.Ö. I. yüzyılda kaleme alındığı tahmin edilen ve fabl türünün ilk ve en önemli örneği sayılan Kelile ve Dimne’de rastlanıldığını belirtir.

Bazı Türk lehçelerinde ve Anadolu’nun çeşitli yerlerinde bilmeceye mesel, mesel satma, küçük mesel dendiği aktaran yazar, masallar ve bilmeceler arasında bunun ötesinde organik bir ilişkiden söz etmenin mümkün olmadığını, masal metinleri içinde doğrudan bir bilmece metniyle karşılaşılmadığını söyler.

Türkyılmaz, Türk dünyasında karşımıza çıkan ve bilmece-soru özelliği gösteren bazı masal tiplerini sıralar. Birinci sırada Eberhard-Boratav Kataloğu 290 numarada, Motif İndeks’te H.621’de kayıtlı olan Marangoz, Terzi, İmam adlı masal karşımıza çıkmaktadır ve Adriyatik’ten Çin Seddi’ne kadar bütün Türk coğrafyasındaki yaygınlığı dikkat çekmektedir.

Bunun dışında alkış ve kargışlar da masallarla ilişkilidir. Kimi dua ve beddualar masalların sözel dokusunda yer alır. ‘‘Allah’ım beni ya taş et ya kuş et’’, ‘‘taş olasın’’ gibi dua ve beddualar, masallarda sıkça karşılaşılan klişelerdendir.

Bascom'a göre masallar herhangi bir yerde geçebilir.

Türkyılmaz’ın aktardığına göre burada kahraman canını (boynunu), cellada cevabını bilemeyeceği bir bilmece sorarak aklıyla
kurtarır. Normal bilmeceden farklı olan, cevaplayanın yanıtı bilememesi durumunda soranın boynunun kesilmekten kurtulduğu bu bilmecelere “boyun bilmecesi” (neck riddle) denmektedir.

Bascom'a göre efsanelerin temel karakterleri yalnızca insanlardır.

Bascom; mit, masal ve efsaneyi kastederek her üç türe birden tek bir ad verilebileceğini söyler. Bascom bu üç tür için ortak bir terim olarak “nesir anlatı” ifadesini önerir ve bunun; mitleri, efsaneleri ve masalları içeren “sözel sanatın” yaygın ve önemli olan bu üç kategorisi için uygun bir kavram olduğunu söyler.

Tür konusunda fikir üreten bir diğer kuramcı Rus yapısalcı ekolünden gelen Tzvetan Todorov’dur. Todorov’a göre, türler kendilerinden önce gelen türleri kullanarak “ters yansılama” (inversion), “yerine geçme” (displacement) ve “birleştirme” eylemleriyle başka türlerin oluşumuna zemin hazırlar.

Masalların İnternet ortamına aktarılması sonucunda; anlatıcı, bağlam gibi faktörlerin etkisi düşmekte ve tektipleşme yaşanmaktadır.

Masallar anlatıldığı bağlamda kutsal kabul edilmezler.

Belirtilen ifade anlatıcı faktörüne dolayısıyla gösterime atıf yapmaktadır.