HALK MASALLARI

Mitler:

Geleneksel başlangıç: Yok

Geceleyin anlatılma: Sınırlama yok

İnanma: Gerçek

Kurgu: Herhangi bir zaman ve yere bağlı

Temel edilme tavrı: Kutsal

Temel karakterleri: İnsan dışı varlıklar

Dilek Türkyılmaz’ın ‘‘Masal Bilmece İlişkisi Bağlamında Türk Masallarında Bilmece Unsurları’’ adlı makalesinde, Motif Index of Folk Literature’da çeşitli şiirler ve mitlerde yer alan bilmeceler, bilmeceye benzer ifadeler, sayı bilmeceleri, değer bilmeceleri vb. unsurların ele alındığı aktarılır (Thompson’dan akt. Türkyılmaz, 2009: 159). Doğru cevap B’dir.

Jacques Derrida, “Türlerin Kanunu” (“The Law of Genre”) adındaki makalesinde, tür kavramını kuralcı (normative), sınırlayıcı, dışlayıcı bir “kanuna” benzetir. Derrida, bu ya­zısında ‘türün adı’nı yapıbozumcu (deconstructionist) sorgulamadan geçirir: Herhangi bir türe bir kez bir ad konduğunda; o ad somut olarak var olan türlerin çok boyutlulu­ğunu, esnekliğini doğal olarak yansıtamayacağı için katı, boş bir gösterenden öteye ge­çemez.

Tür konusunda çalışan bir başka kuramcı da Mihail Bahtin’dir. Özellikle Orta Çağ Avrupası metinleri ve roman üzerinde teoriler geliştiren Bahtin, sözel türlere her zaman önem vermiştir. Hatta daha da ileri giderek yazılı metinlerin toptan sözlü olduğunu be­lirtmiş ve bunu ispatlamaya çalışmıştır. Bahtin’e göre türleri oluşturan ne belirli kurallar ne de belli yapılarla temaların birikimidir.

Masalın bir tür olarak bağlamla ilişkisini tartışmaya gerek yoktur. Masallar, çoğunlukla anlatıcılar ve dinleyiciler üzerinden kuşaktan kuşağa aktarılırlar. Bu nedenle de masal türünü bağlamından soyutlayarak anlamlandırabilmek güçtür. Dan Ben Amos, “Şartlar ve Çevre İçinde Folklorun Yeni Bir Tanımına Doğru” adlı makalesinde “masalların, türkülerin veya hikâyelerin kendi yaratıldıkları yer, zaman ve toplumlardan ayrılması, kaçınılmaz olarak onların içine kaliteleriyle ilgili değişiklikler katar” düşüncesini ileri sürmektedir. Amos’a göre sosyal çevre, kültürel davranış, retoriğe ait durum ve yetenek değişkendir ve bunlar söze, müziğe veya plastik sanatlara ait bir ürünün son şeklinde, metninde ve yapısında açık farklılıklar meydana getirirler. Özetle bağlamın türlere değişiklikler kattığını vurgulamaktadır. Doğru cevap D’dir.

Ekici’ye göre bağlamı ve bağlam içinde oluşan metni ya da bu metinleri oluşturan grubu tanımlamaya yönelik çalışmalarda dört temel dinamiği dikkate almak gerekmektedir (Ekici, 2007: 132). Ekici bu dinamikleri şu şekilde sıralar:

Bahtin, “metnin ancak bir başka metinle temas ettiği sürece yaşadığını” ileri sürer. Bu yorum masallar söz konusu olduğunda tam olarak doğru kabul edilebilir. Masallar, yüzyıllar içinde coğrafyalar arası ve kültürler arası yolculuğunda ister istemez pek çok türle temas etmiştir. Bauman, diğer türlerle temas meselesini Bahtin’den şu şekilde aktarır: “Ancak iki metnin temasa geçtiği bu noktada bir ışık parlar ve metni bir diyaloğa bağlayarak hem öncesini hem sonrasını aydınlatır. Biz bu temasın metinlerarası diyalog teması olduğunu iddia ediyoruz… Bu temasın arkasında, nesnelerin teması değil, kişiliklerin teması vardır.” (aktaran Bauman, 2013: 111)

Kelile ve Dimne, Hintli Beydebâ (Bidpai) tarafından yazılan ve aslı Sanskritçe Pançatantra’ya dayanan bir ahlak ve siyaset kitabıdır. La Fontain, fabllarının çoğunu bu eserden aldığını söylemiştir.

Dundes, herhangi bir halk bilgisi unsurunun, dokusu (texture), metni (text) ve onun çevre ve
şartları yani bağlamı (context) itibarıyla tahlil edilebileceğini söyler.

Dundes, tür kavramının doku, metin ve içinde bulunduğu bağlamla topyekûn değerlendirilmesi gerektiğini iddia ederken halk bilimi kadrolarının yalnızca metin merkezli değil aynı zamanda bağlam merkezli olduğunun da altını çizer.

Tür tartışmaları yürüten bir başka araştırmacı da William Bascom’dur. Bascom; mit,
masal ve efsaneyi kastederek her üç türe birden tek bir ad verilebileceğini söyler. Bascom
bu üç tür için ortak bir terim olarak “nesir anlatı” ifadesini önerir ve bunun; mitleri, efsaneleri ve masalları içeren “sözel sanatın” yaygın ve önemli olan bu üç kategorisi için uygun
bir kavram olduğunu söyler.

Masalları anlatı ve anlatma geleneği olarak adlandırmamızın iki nedeni bulunmaktadır. Öncelikle masallar yüzyıllarca hem yazılı hem de sözlü edebiyatın yani anlatıların önemli bir bölümünü oluşturmuştur. Ama aynı zamanda masal gösterime dayalı bir türdür ve bu nedenle de anlatma sanatı olarak rahatlıkla tanımlanabilir.

Richard Bauman’a göre tür, önceden terimsel olarak sınıflama manasında kullanılmışsa da “gelenek hâline gelmiş bir sunum şekli”ni ifade eder.

1. Metnin yaratım ve aktarım bağlamı özellikleri
2. Metnin şekil ve yapı özellikleri
3. Metnin içerik ve konu özellikleri
4. Metnin işlev özellikleri
Bu dört temel dinamiğe göre halk bilgisi türlerini tanımlamak mümkündür.

Jacques Derrida, “Türlerin Kanunu” (“The Law of Genre”) adındaki makalesinde, tür kavramını kuralcı (normative), sınırlayıcı, dışlayıcı bir “kanuna” benzetir. Derrida, bu yazısında ‘türün adı’nı yapıbozumcu (deconstructionist) sorgulamadan geçirir: Herhangi bir türe bir kez bir ad konduğunda; o ad somut olarak var olan türlerin çok boyutluluğunu, esnekliğini doğal olarak yansıtamayacağı için katı, boş bir gösterenden öteye geçemez. Derrida’nın “türün kanunu” adını verdiği koşul, türlerin karşılıklı geçirgenliğini engelleyen bir olgudur, çünkü “tür” sözcüğünün kavramsal içeriğinde belli sınırlar, belli kurallar da ima edilmektedir.

Bascom, türsel ayrımları yapmak için belirli anahtar sözcükler seçmiştir. Bunlar; söz konusu türe inanılıp inanılmadığı, anlatının zamanı, yeri, kabul ediliş tavrı ve anlatının temel karakterleridir.

bilmeceye benzer ifadelerin yer aldığı masalların ilk örneklerine, Beydeba tarafından M.Ö. I. yüzyılda kaleme alındığı tahmin edilen ve fabl türünün ilk ve en önemli örneği sayılan Kelile ve Dimne’de rastlanıldığını belirtir ve 1960 yılında Bakü’de yayımlanan bir Kelile ve Dimne tercümesinde “Tacir Ehvalatı” adıyla, 1944 yılında ülkemizde çevrilen tercümesinde “Kudurmuş Fil ve Adam Hikâyesi” adıyla geçen hikâyeleri sembolik ifadelerin ve mitolojik unsurların yer aldığı ilk örnek olarak yorumlar.

Masal tıpkı bilmece türü ile olduğu gibi atasözü, deyim, alkış ve kargış, fıkra ve ninnilerle de iç içe bir türdür.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Doğru cevap A seçeneğidir.