HALK MASALLARI

ABD’li halk bilimci Dan Ben Amos masalların, yaratıldıkları toplumlardan göç ederek başka toplumlara geçişiyle birlikte kaçınılmaz değişikliklerin meydana geleceğini belirtir. Ona göre bu durum sosyal çevre, kültürel davranış ve kişisel yetenek değişkenlerinin de etkisiyle bir masalın nihai şeklinde, metninde ve yapısında açık farklılıklar meydana getirebilir. Yazar, bir kültürden başka bir kültüre geçişte, masalların anlatma kategorilerini de aşabileceğini ve aynı anlatmanın, bir grup tarafından mit olarak kabul edilirken bir diğeri tarafından masal olarak kabul edilebileceğini söyler (Amos, 2006: 28).

Günay bu türün 19. yüzyıldan beri masal adıyla anıldığını bu döneme kadar Türkiye’de bu türün adının “kıssa, destan, hikâye, mesel” olarak geçtiğini söyler.

Bu türün tanımı konusunda yaşanan belirsizliğin temel nedenlerinden biri İngilizcede “folktale” teriminin tam olarak masala karşılık gelmeyen tüm türleri kapsayan bir terim olmasıdır

Şükrü Elçin ise masalı şu şekilde tanımlar: “Bilinmeyen bir yerde, bilinmeyen şahıslara ve varlıklara ait hadiselerin macerası, hikâyesi… İşte, böyle bir zaman içinde, köklü geleneğe bağlı, kolektif karakter taşıyan, “hayali-gerçek”, “mücerret-müşahhas”, “maddimanevi” bir takım konu, macera, vak’a, problem, motif ve unsurlar, nesir dili ile vakit geçirmek, insanları eğlendirirken terbiye etmek düşüncesiyle, hususi bir üslupla anlatılır ve yazılırlar. Umumiyetle kadınlar tarafından anlatılan ve sonradan bir kısmı meraklılarca yazıya geçirilen bu mahsullerin kahramanlarının yaşadıkları veya bulundukları ülkeleri tayin ve tespit etmek imkânı yoktur”

Motif: Stith Thompson’a göre motif, eskiden beri yaşama kabiliyetine sahip, masalın en küçük unsurudur. Masallardaki temel motiflerden bazıları yasak, sihir, aldatma, ödül-ceza, talihin tersine çevrilmesi, kader ve olağanüstülüklerdir.

Başka bir tekrar biçimi ise üçlü form olarak adlandırılır. Bu biçimde bir kahraman ya da üç kahraman üç kez olayla karşı karşıya gelir. Daha çok ilk iki kahraman başarısız olur ve asıl kahraman yani üçüncü kahraman başarı kazanır.

Masallar, genellikle “öğrenilen geçmiş zaman” (-mişli geçmiş zaman) ile anlatılır. Bazı masallarda geniş zaman kullanıldığı da görülebilir.

Masalların işlevleri;

- Eğlenme, eğlendirme ve hoşça vakit geçirme işlevi

- Değerlere, toplum kurumlarına ve törenlere destek verme

- Eğitim ve kültürün genç kuşaklara aktarılması işlevi

- Toplumsal ve kişisel baskılardan kurtulma işlevi

“Terbiye ve ahlâka faydalı, yararlı olan hikâye tanımı Ferit Devellioğlu’na aittir.

7-8 sayfa. Masal, Türk dünyasında da çok yaygın bir türdür. Dolayısıyla her bölgenin kendine has bir masal adlandırması ve tanımı bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şöyledir: Ertek,  Ertegi/ü, Erteki,Ekiyet, Erteği-ertek, Imak ,Nıbah,Sersek ,

Nağıl, Hallep, Çöçek, Çörçök,Cöö , Ostuoruya, Kepsen gibi isimler kullanılır.

Masalın şekil özellikleri; Masallar genellikle nesir anlatılardır. Masal yazılı literatürden çok sözlü kültüre aittir. Masallar 3 bölümden oluşur. Masalların başında, ihtiyaç duyulan yerlerde, ortasında ve sonunda formeller kullanılır. Masalların dili sade ve anlaşılırdır. Masalcının kendi başından geçmiş gibi -birinci şahısla- anlattığı garip maceralardır.  Doğru cevap B'dir.

Masallar, olağanüstü özelliklere sahip anonim anlatılardır. Masalların kahramanları ya da masalda geçen yardımcı karakterler  olağanüstü özelliklere sahip olabilirler. masallar hem gerçek hem gerçek olmayan mekanda geçer. Masalda sürekli kendisine sevgi duyulan bir kişi vardır.

Masalın bir icra ve gösterim/performans olduğunu akılda tutarak masalların icra özellikleri hakkında şu bilgilere değinmek yerinde olacaktır: Masalların ilk üreticisinin kim olduğu belli değildir. Sözlü kültürde kuşaktan kuşağa aktarılarak gelen anonim bir türdür. Masal anlatan kişilere “masal anası”, “masalcı”, “masal ebesi/ninesi”, “masal atası” gibi isimler verilmektedir. Geleneksel kültürde genellikle belirli bir yaşın üstüne olan kadın veya erkeklerin anlattığı masallar son dönemlerde bir meslek hâline gelmeye başlamış ve gençler tarafından anlatılmaya başlanmıştır. Masal anlatıcısı masalına başlamadan önce tekerlemeler söyler bu sayede masala başlayacağını haber verir ve sessizliği sağlamış olur. Masalların genellikle kış aylarında bir ateş ya da ocak başında anlatıldığı söylenmektedir. Ancak günümüzde bu durum değişmiştir. Masallar günümüzde müzelerde, okullarda ve farklı mekânlarda anlatılmaktadır. Masalların dinleyici kitlesi her yaştan insanlardır. Çocuk ya da yetişkin insanlar masalları dinleyebilir.

Eğlenme, eğlendirme ve hoşça vakit geçirme işlevi, değerlere toplum kurumlarına ve törenlere destek verme, eğitim ve kültürün genç kuşaklara aktarımı ,toplumsal ve kişisel baskılardan kurtulma işlevi gibi görevleri bulunmaktadır.  

Saim Sakaoğlu, Gümüşhane ve Bayburt Masalları adlı çalışmasında Divanü Lügati’t Türk’te geçen ötkünç kelimesinin sanıldığının aksine masal değil hikâye anlamına geldiğini belirtmiştir.

Mehmet Rifat, Propp’un Masalın Biçim Bilimi adlı eserine yazdığı önsözde “V. Propp, işlevleri ve kişileri belirledikten sonra, masalın birbirini izleyen iki tanımını verir diye belirtmiştir.

Stith ompson’ın yaptığı bu masal tanımı tipik bir biçimde dönemin dünya görüşünü yansıtmaktadır. Her şeyden önce bu tanım, masalı yalnızca bir metinden ibaret görmekte motif, epizot, tip gibi kavramları ön plana çıkarmaktadır. Tıpkı diğer çağdaşları gibi ompson da masalın belli bir mekân ve belirli karakter yapılarından yoksun olduğunu söyleyerek bağlam merkezli yaklaşımlardan uzak olduğunu göstermektedir.

Çörçök (Altay Türkleri) adlandırmasıdır.

Masallar, olağanüstü özelliklere sahip anonim anlatılardır. Diğer şıklardaki özellikler şekil özellikleridir.