HALK MASALLARI

Umay Günay bu türün 19. yüzyıldan beri masal adıyla anıldığını ifade etmektedir. Doğru yanıt E şıkkında verilmiştir.

Sakaoğlu’nun söylediği gibi ötkünç kelimesi Lügat’ta hikâye anlamına gelirken ötkünmek kelimesi ise hikâye anlatmak anlamındadır. Doğru yanıt A şıkkında verilmiştir.

Günay bu türün 19. yüzyıldan beri masal adıyla anıldığını bu döneme kadar Türkiye’de bu türün adının “kıssa, destan, hikâye, mesel” olarak geçtiğini de ekler (Günay, 2011: 665). Doğru yanıt B şıkkında verilmiştir.

İstanbul’dan derlediği masalları ile bilinen Naki Tezel ise masal hakkında “olayların geçtiği yer ve zaman belirli olmayan, peri ve cin, dev, ejderha, cadıkarı, arap, padişah, vezir gibi kahramanları belirli kişileri temsil etmeyen hikâye” demiştir (Tezel, 1976: 317). Doğru yanıt D şıkkında verilmiştir.

E şıkkında verilen ifadenin doğrusu 'masal, yazılı literatürden çok sözlü kültüre aittir' şeklindedir.

Masallarda kullanılan kırk gün, üç gün, üç yıl; “evvel zaman içinde”, “pireler berber develer tellal iken” gibi söz kalıpları masalların zamanının belirsiz olduğunu gösterir. Doğru yanıt B şıkkında verilmiştir.

Masal anlatan kişilere “masal anası”, “masalcı”, “masal ebesi/ninesi”, “masal atası” gibi isimler verilmektedir. Doğru yanıt D şıkkında verilmiştir.

Masal anlatıcısı masalına başlamadan önce tekerlemeler söyler bu sayede masala
başlayacağını haber verir ve sessizliği sağlamış olur. Doğru yanıt A şıkkında verilmiştir.

Masalların bu eğitim işlevi 1970’li yıllarda radyo programlarında çocukların eğitimini amaçlayan masalların anlatılmaya başlanması, günümüzde masalların
kullanıldığı çizgi filmler aracılığıyla çocukların eğitimi gibi konular icra ortamları değişse bile masalların eğitim işlevini sürdürmekte olduğunun göstergesidir. Doğru yanıt C şıkkında verilmiştir.

Roger D. Abrahams, geleneksel bir türü çalışabilmenin dört yolu olduğunu söyler. Birincisi; ‘sanatçının şekil veren elinin önemi üzerinde durur, sanat işini ve onun seyirci üzerindeki etkisini, işi yapmanın veya yorumlayanın elle yapılan enerjilerinin yan ürünü olarak görür.’ İkincisi; ‘nesne olarak sanat çalışmasını merkeze alır, onun sanatçısını konu dışına iter. Üçüncü yaklaşım; ‘ilk olarak performansın dinleyiciyi nasıl etkilediği ile ilgilenir.’ Dördüncüsü ise ‘dinleyicinin performansı etkileyiş şekline, odaklanır. İcra eden sanatçı (performer) halk değerleri ve zevklerinden onların yükselişine ve destekleniş şekli’ne odaklanarak toplulukların nasıl etkilendiğini analiz eder (Abrahams, 2010: 97-98).

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Roger D. Abrahams, geleneksel bir türü çalışabilmenin dört yolu olduğunu söyler. Birincisi; ‘sanatçının şekil veren elinin önemi üzerinde durur, sanat işini ve onun seyirci üzerindeki etkisini, işi yapmanın veya yorumlayanın elle yapılan enerjilerinin yan ürünü olarak görür.’ İkincisi; ‘nesne olarak sanat çalışmasını merkeze alır, onun sanatçısını konu dışına iter. Üçüncü yaklaşım; ‘ilk olarak performansın dinleyiciyi nasıl etkilediği ile ilgilenir.’ Dördüncüsü ise ‘dinleyicinin performansı etkileyiş şekline, odaklanır. İcra eden sanatçı (performer) halk değerleri ve zevklerinden onların yükselişine ve destekleniş şekli’ne odaklanarak toplulukların nasıl etkilendiğini analiz eder (Abrahams, 2010: 97-98).

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Alan Dundes da “Herhangi bir halk bilgisi unsurunu bir kişi, dokusu (texture), metni (text) ve onun çevre ve şartları (context) itibariyle tahlil edebilir. Bir halk bilgisi türünün sadece bunlardan birinin temel alınarak tarif edilmesi mümkün değildir. Bir tür, ideal olarak bu üç seviyenin hepsinin göz önüne alınmasıyla tarif edilmelidir” (Dundes, 2006: 41) diyerek bir türün tanımındaki bütünlüğe dikkat çekmiştir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

Umay Günay, Elazığ Masalları ve Propp Metodu adlı çalışmasında “masal” kelimesinin Arapça “mesel” kelimesinin anlamının ve söylenişinin değişmesinden türediği bilgisinin Türkçe ve Osmanlıca sözlüklerde yer aldığını aktarır ve “mesel” kelimesinin “halk dilinde yaygın ve benimsenen öğüt” anlamına geldiğini söyler. Günay bu türün 19. yüzyıldan beri masal adıyla anıldığını bu döneme kadar Türkiye’de bu türün adının “kıssa, destan, hikâye, mesel” olarak geçtiğini de ekler (Günay, 2011: 665).

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Masalı tanımlamaya çalışmanın zor taraflarından biri de hem masalların hem de anlatıcıların dünya üzerindeki hareketliliğidir. ABD’li halk bilimci Dan Ben Amos masalların, yaratıldıkları toplumlardan göç ederek başka toplumlara geçişiyle birlikte kaçınılmaz değişikliklerin meydana geleceğini belirtir. Ona göre bu durum sosyal çevre, kültürel davranış ve kişisel yetenek değişkenlerinin de etkisiyle bir masalın nihai şeklinde, metninde ve yapısında açık farklılıklar meydana getirebilir. Yazar, bir kültürden başka bir kültüre geçişte, masalların anlatma kategorilerini de aşabileceğini ve aynı anlatmanın, bir grup tarafından mit olarak kabul edilirken bir diğeri tarafından masal olarak kabul edilebileceğini söyler (Amos, 2006: 28).

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Umay Günay, Elazığ Masalları ve Propp Metodu adlı çalışmasında “masal” kelimesinin Arapça “mesel” kelimesinin anlamının ve söylenişinin değişmesinden türediği bilgisinin Türkçe ve Osmanlıca sözlüklerde yer aldığını aktarır ve “mesel” kelimesinin “halk dilinde yaygın ve benimsenen öğüt” anlamına geldiğini söyler. Günay bu türün 19. yüzyıldan beri masal adıyla anıldığını bu döneme kadar Türkiye’de bu türün adının “kıssa, destan, hikâye, mesel” olarak geçtiğini de ekler (Günay, 2011: 665).

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

İslâm Ansiklopedisi’nin “mesel” başlıklı maddesinde masalın “mesel, masal (Arapça çoğulu amsâl), Habeşçe mesl, messâle; Aramice masla, İbranice mâsâl gibi mukayese ve karşılaştırma ifade eder; tabirler mutâd olarak bu şekli  aldıkları için, bu kelime de sonra umumi olarak atalar sözü, darb-ı mesel mânâsına gelir” denilmektedir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Umay Günay’a paralel bir biçimde Saim Sakaoğlu da bugünkü “masal” kelimesinin kullanım tarihinin oldukça yeni olduğunu belirtir. 130 yıllık geçmişi olan bu kelimeden önce Türkiye’de kıssa, dâstân, hikâye vb. kelimelerin kullanıldığını aktarmaktadır. Sakaoğlu, masal kelimesinin yerine Anadolu’da “metel, mesele, matal, hekâ, hikâ, hikiya, hekeya, oranlama, ozanlama ve nagıl” kelimelerinin kullanıldığından bahseder (Sakaoğlu, 2010: 3)

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

Günay’a paralel bir biçimde Saim Sakaoğlu da bugünkü “masal” kelimesinin kullanım tarihinin oldukça yeni olduğunu belirtir. 130 yıllık geçmişi olan bu kelimeden önce Türkiye’de kıssa, dâstân, hikâye vb. kelimelerin kullanıldığını aktarmaktadır. Sakaoğlu, masal kelimesinin yerine Anadolu’da “metel, mesele, matal, hekâ, hikâ, hikiya, hekeya, oranlama, ozanlama ve nagıl” kelimelerinin kullanıldığından bahseder (Sakaoğlu, 2010: 3). Saim Sakaoğlu, Gümüşhane ve Bayburt Masalları adlı çalışmasında Divanü Lügati’t Türk’te geçen ötkünç kelimesinin sanıldığının aksine masal değil hikâye anlamına geldiğini ve Naki Tezel’in “masalın öz Türkçe karşılığı ötkünçtür” ifadesinin doğru olmadığını söyler (Sakaoğlu, 2002: 7). Sakaoğlu’nun söylediği gibi ötkünç kelimesi Lügat’ta hikâye anlamına gelirken ötkünmek kelimesi ise hikâye anlatmak anlamındadır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Rus biçim bilimci Vladimir Propp, masal tanımı konusunda farklı bir yol izlemiştir. Propp, masalların doğrudan bir tanımını vermeden önce inceleme kısmına ağırlık verir. Mehmet Rifat, Propp’un Masalın Biçim Bilimi adlı eserine yazdığı önsözde “V. Propp, işlevleri ve kişileri belirledikten sonra, masalın birbirini izleyen iki tanımını verir. Birinci tanım işlevlerin dizilişine göre yapılan tanımdır; ikinci tanımsa masalın yedi kişiden oluşan bir taslağı izlediğini belirtir” demiştir (Rifat, 2001: 12).

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Sakaoğlu masalı “kahramanlarından bazıları hayvanlar ve tabiatüstü varlıklar olan, olayları masal ülkesinde cereyan eden, hayal mahsulü olduğu halde dinleyicileri inandırılabilen bir sözlü anlatım türü” olarak tanımlamaktadır (Sakaoğlu, 2010: 2).