HALK MASALLARI - Deneme Sınavı - 15

Vladimir Propp

Sözleşmenin önem verdiği konular arasında bulunan yeniden canlandırma ise masallar söz konusu olduğunda önem kazanır. Küreselleşme karşısında hızla endüstrileşen ve tek tipleşen geleneksel masalların tekrar dolaşıma sokulması, topluluk tarafından benimsenmesi ve kuşaktan kuşağa aktarılması önemlidir.

Sigmund Freud

Arketip

Umay Günay, Elazığ Masalları

Motif, seyirci hâlindeki dinleyiciye yeteri kadar çarpıcı gelen veya onları cezbedecek kadar şaşırtıcı olan bir oluşumdur.”
Stith Thompson motifi bu şekilde kısaca ifade ettikten sonra, bir masaldaki her şeyin motif terimi ile ifade edilemeyeceğini, bir unsurun motif olabilmesi için farklı bazı özelliklere sahip olması gerektiğini de şöyle açıklar: “motif terimi çok esnek bir şekilde bir
masaldaki herhangi bir unsur için kullanıldığında kesinlikle unutulmamalıdır ki geleneğin bir parçası olabilmek için, bir unsur insanların onu hatırlayacağı ve tekrar edeceği geleneğe has bir özelliğe sahip olmak zorundadır. Sahip olunan bu özellik sıradan ve bayağı bir özellik değil, farklılığı gösteren bir özelliktir.” Karışıklığı önlemek için Stith Thompson oldukça güzel bir örnekle bu durumu açıklar: “Masalda bir anne olmak motif değildir. Hain üvey anne ise bir motif olabilir, çünkü o en azından görülmemiş bir şey olarak düşünülmüştür. Hayatın gelişigüzel olayları motif değildir. Yukarıdaki örnek cümlede ise kahramanın yüzünü yıkaması sırdan bir olaydır ve motif tanımına uymamaktadır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Grimm Kardeşler tarafından Alman masalı olarak derlenen Pamuk Prenses masalı bugün etrafında oluşturduğu devasa endüstrinin de yardımıyla hemen her ülkede tanınır hâldedir. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Sözlü üretim ortamında doğan ürünler şunlardır:

Yazılı edebiyatın türleri ise

Görüldüğü gibi A, B, C, ve D seçeneğinde verilenler sözlü üretim ortamında doğan ürünlerdir. E seçeğindeki deneme ise yazılı edebiyatın bir türüdür. Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

Halk kültürü ürünlerinin endüstriyel ağda bu kadar serbest dolaşabilmesinin en önemli nedeni anonim bir kaynak sayılması ve telif hakkı açısından bir sorun yaşanmamasıdır. Bu durum bir taraftan unutulmaya yüz tutmuş kimi sözlü ürünlerin yeniden hatırlanması sürecini kolaylaştırırken diğer taraftan da popüler olan kimi folklor ürünlerinin hızlı bir biçimde tüketilen birer nesneye dönüşümüne sebep olmaktadır. Görüldüğü gibi bu kadar serbest dolaşabilmesinin en önemli nedeni anonim bir kaynak sayılmasıdır. Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

Masalların bu yeni icra ortamlarına örnek olabilecek konulardan biri 1966-67-68 yıllarında çıkmış olan masal plaklarıdır. Milliyet Gazetesi ve Türk Ticaret Bankasının çıkardığı iki plak Pedagog Dr. Nuran Şener tarafından hazırlanmıştır. Bu plaklarda yer alan masalların adları şu şekildedir: İyilik Kazanır, Kurnaz Tilki ile Akıllı Horoz, Tılsımlı Altınlar, Yaramaz Tavşan. Görüldüğü gibi On Küçük Şeytan bu masallardan biri değildir. Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

1960’lı yıllarda sinemada ve plak sektöründe masala yönelen dikkat aynı şekilde radyo programlarında da başlamıştır. Bunun ilk örneklerinden biri “masalcı teyze” olarak da tanınan Günseli Güleç’in TRT radyosunda masal anlattığı Masal Saati adlı programdır. Görüldüğü gibi ilk radyo masal programı Masal Saati programıdır. Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Türk sinemasında masallardan uyarlanan birçok film bulunmaktadır. Bu filmlerden bazıları şunlardır:

Prensesin Uykusu (2010),
Keloğlan Kara Prense Karşı (2005),
Kül Kedisi (2002),
Şahmaran (1993),
Ben Bir Garip Keloğlanım (1976),
Atını Seven Kovboy (1974),
Keloğlan ile Cankız (1972),
Alaeddin’in Lambası (1972),
Keloğlan Aramızda (1971),
Sinderella Kül Kedisi (1971),
Şehzade Sinbad Kaf Dağında (1971),
Ali Baba ve Kırk Haramiler (1971),
On Küçük Şeytan (1971),
Ayşecik ve Sihirli Cüceler Rüyalar Ülkesinde (1971),
Kül Kedisi (1971),
Keloğlan (1971),
Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler (1970),
Cilalı İbo Kırk Haramiler (1964),
Ayşecik Fakir Prenses (1963),
Kül Kedisi (1961),

Görüldüğü gibi Altın Yumurta filmleştirilen masallardan biri değildir, ikinci seri masal plaklarında yer alan bir masaldır. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Sinemada asıl masal filmleri furyası 1970 yılında gösterime giren Zeynep Değirmecioğlu’nun oynadığı Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler isimli filmle başlar. Özgüç’e göre Walt Disney çizgi roman uyarlaması olan bu film Türk sinemasında ödül alan ilk masal filmidir. Özgüç’ün aktardığına göre masal filmleri 1970-1972 arasındaki iki yıllık dönemde rekor kırmış ve Alaeddin’in Sihirli Lambası, Şehzade Sinbad Kaf Dağında gibi Doğu masallarından esinlenen filmlerin yanı sıra Ayşecik Yedi Cüceler Ülkesinde, On Küçük Şeytan, Sinderella, Kül Kedisi gibi Batı dünyasının masallarından toplam 14 uyarlama film çekilmiştir. Türk sinemasında ödül alan ilk masal filmi Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler'dir. Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

Masal çalışmalarında plak, radyo ve sinema dışında önemli diğer bir aktör de kuşkusuz televizyonlardır. Televizyonların etkisi diğer tüm medya aygıtlarının etkisinden daha fazladır. Televizyon daha önceden sinemada yer almış filmleri tekrar gündeme getirebilir. Örneğin 1970’lerin Keloğlan filmleri 90’lı yıllardan günümüze gelinceye kadar defalarca televizyon ekranında yer almıştır. Bu sayede her kuşaktan izleyicinin bu filmleri bilmesi ve en azından Keloğlan masalları hakkında farkındalıklarının artması sağlanmıştır. Böylelikle Keloğlan masalları Türkiye’de diğer masallara oranla daha fazla bilinen bir masal hâline gelmiştir. Görüldüğü gibi doğru yanıt A'dır.

“Netlore sözlü olmayan, yüz yüze iletilmeyen ve kuşaktan kuşağa aktarılmayan folklordur. Pek fazla varyasyon da sergilemez. Folklordur çünkü “anlamlı davranış olarak, medya gibi iletişimin ‘yetkili’ kanallarına paralel giden, genelde onları parodileştiren, onlarla dalga geçen ve onlar üzerine yorumlar yapan iletişimli bir yer altı dünyasında yayılan yıkıcı bir oyun çeşididir. Görüldüğü gibi doğru yanıt D'dir.

Masalın sinema ve medya sektöründe yaptığı bu yolculuk eş zamanlı olarak turizm sektörlerine de yansımıştır. Tema parklar bunlardan biridir. Masal ve turizm ilişkisiyle ilgili uygulama örnekleri şunlardır: 

Fransa'da bulunan Disneyland ise masal parkı değil çizgi film parkıdır. Bu nedenle seçeneklerde I, II ve IV birlikte aranmalıdır. Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Masalların bu yeni icra ortamlarına örnek olabilecek konulardan biri 1966-67-68 yıllarında çıkmış olan masal plaklarıdır. Milliyet Gazetesi ve Türk Ticaret Bankasının çıkardığı iki plak Pedagog Dr. Nuran Şener tarafından hazırlanmıştır. Bu plaklarda yer alan masalların adları şu şekildedir: İyilik Kazanır, Kurnaz Tilki ile Akıllı Horoz, Tılsımlı Altınlar, Yaramaz Tavşan.

Milliyet Gazetesi’nde masallara yönelen 1966 yılındaki bu dikkat sonraki birkaç yıl daha devam etmiştir. Garanti Bankası ile birlikte hazırlanan ikinci seri masal plaklarında ise şu masallara yer verilmiştir: Tekir ile Bıdık, Altın Yumurta, Sihirli Davul, Kınalı Kuzu, Akıllı Pire, Tonton Sıpa, Parmak Çocuk, Yaralı Kuş.

Röportajın ilerleyen kısımlarında Güleç’e programda anlatılan masalların nasıl seçildiği sorulur. Güleç: “Çeşitli kişilerden gelen masallar arasından seçim yapılır. Seçilenler ayrıca bir denetime tabi tutulur. Kabul edilenleri ben banda okurum. Tabi okurken ufak tefek değişiklikler de oluyor” demiştir.

Bağlamsal kuram ile ilgili seçeneklerin tamamı doğrudur. Doğru yanıt E seçeneğidir.