HALK MASALLARI - Deneme Sınavı - 12

Türk masallarının sınıflandırılması konusunda Boratav ve Eberhard’ın yapmış olduğu Typen Türkischer Volksmärchen; TTY adlı çalışmanın, yani Türk Masal Tipleri Kataloğu’nun önemini belirtmekte fayda vardır

Türkiye’de Propp yöntemi ile masalları inceleyen ilk araştırmacı olan Umay Günay, Propp’un dilbilim, edebiyat ve edebî tenkit, göstergebilim, etnografya, halk bilimi gibi alanlarda öncelikli olmak üzere sosyal bilimlerde, metin tahlili alanında 20. yüzyılın başlarında yeni ve orijinal bir yaklaşım olan yapısalcılığın öncü kurucularından olduğunu söyler.

Propp’un çalışmasında tespit ettiği dört grup yardımcı element vardır:
1. Olaylar arasında irtibatı sağlayan bağlayıcı unsurlar.
2. Hareketlerin maksat ve nedenleri.
3. Masal kahramanlarının ortaya çıkış şekilleri.
4. Masal kahramanlarının vasıfları.

Erich Fromm peri masallarını, mitleri ve rüyaları psikanalitik açıdan yorumlayan The Forgotten Language (Unutulmuş Dil) adlı öncü kitabını yazmıştır.

İd (altben) insan zihninde, gündelik yaşamı yöneten mantık ve ahlak ilkelerinden uzak, serbest enerji akışıyla belirlenen ilkel ve ilksel bir oluşumu gösterir.

Mitlerin Meteorolojik Gelişimi Teorisinin en büyük savunucusu Franz Felix Adalbert Albert Kuhn’dur (1812-1881). Kuhn karşılaştırmalı dilbilim incelemeleriyle bilinir. 1859 yılında yayınlanan ‘‘Miras Kalan Ateş ve Tanrıların İçeceği’’ adlı çalışmasının ardından “Mitlerin Gelişme Evreleri” adlı eserinde birçok mitin temelinde fırtına, yağmur, şimşek, rüzgâr gibi doğal güçlerin yer aldığını savunur.

Theodor Benfey (1809-1881) Alman filolog, karşılaştırmalı dilbilimi ve Hint filolojisi araştırmacısıdır. Göttingen Üniversitesi profesörü; ödünçleme, göç ve gezgin nesneler teorilerinin kurucusudur.

Sistematik olarak ilk defa Fin halk bilgisi ürünlerini derlemiş, onları takip eden diğer bir tıp öğrencisi Elias Lönnrot ise uzun bir çalışma sonucunda ünlü Fin destanı “Kalevala”yı bir araya getirmeyi başarmış ve Grimm Kardeşler’in yaptığı gibi parçaları birleştirerek 1835 yılında destanı yayımlamıştır” (Ekici, 2010: 62). Ancak Tarihî-Coğrafi yöntemin kurucusu Julius Krohn’dur.

Kuramın temel eserleri arasında şunlar bulunmaktadır:

Kaarle Krohn, “Halk Bilimi Yöntemi” (1926)

Axel Olrik “ Halk Anlatmalarının Epik Yasaları” (1909)

Antti Aarne “Masalların Tip Kataloğu” (1910)

Stith Thompson “Masal Tip Kataloğu”(1928)

Stith Thompson “Halk Edebiyatının Motif İndeksi” (1968) (1928’de çıkan kitabın genişletilmiş baskısı)

Bu beş temel kitap kuramın uluslararası alandaki görünürlüğünü artırmış ve kuramın gelişmesine ve pek çok kültürün masalları için uyarlanmasına aracı olmuştur.

Tarihî Coğrafi Fin Kuramının temel arayışı her masalın belli bir yer ve zamanda yaratılmış olduğunun ispatlanmasıdır.

Saim Sakaoğlu’nun aktarımına göre Ahmet Vefik Paşa masal için; “mesel, hâlâ hikâye, dâsitân, menkabe manasına fıkra ve kaziyyeden gayri” derken Muallim Naci; “mesel” olarak ele aldığı kelimeye “Dâsıtân, kıssa-i meşhûre. ‘Masal’ bundan muharreftir” demektedir. Doğru cevap E'dir.

Ona göre daha sonraki yıllarda Fin Okulu’nun takipçilerinden von Sydow da bu gerçeği gördüğü için masal anlatanı incelemek gereğini duyarak masal anlatıcılarını “aktif gelenek taşıyıcıları”, “pasif gelenek taşıyıcıları” olarak ikiye ayıracaktır.

Azadovski’nin masalcıya dikkatini yönelten önemli bir isim olarak tanınmasının sebebi kuşkusuz onun Sibirya’dan Bir Masal Anası adlı eseridir.

Pertev Naili Boratav da bir sanat yaratmasının salt konu olmadığını söyler ve adsız-soyut insan çizgilerinden meydana gelmiş bir masalın düşünülemeyeceğini anlatır. Boratav “Masalın ana teması ile onu süsleyerek genişleten, uzatan, dolgunlaştıran nakışlar (motifler) ile her biri kendi dilini konuşarak, kendi oyunlarını göstererek masalı seslendiren, kımıldatan canlı varlıklar (kişiler) bir bütün hâlindedir” (Boratav 2009: 16-17) diyerek masal anlatıcısının masal üzerindeki etkisine dikkat çeker.

Masal anlatıcısının yaşı, cinsiyeti, eğitimi, bulunduğu ortamın koşulları, dinleyicilerin yaşları ve cinsiyetleri bir masalın metnini şekillendiren unsurların başında gelir.

Anadolu’da masallar genellikle ev içinde anlatılır. Bu nedenle de masal anlatan kişilere
“masal anası”, “masalcı”, “masal ebesi/ninesi”, “masal atası” gibi isimler verilmiştir. Masal
anlatıcısı masalına başlamadan önce tekerlemeler söyler bu sayede masal başlayacağını
haber verir ve sessizliği sağlamış olur.

Anadolu’da masallar genellikle ev içinde anlatılır. Bu nedenle de masal anlatan kişilere
“masal anası”, “masalcı”, “masal ebesi/ninesi”, “masal atası” gibi isimler verilmiştir.

Masal anlatıcısı şapka, battaniye, mendil, baston, tespih gibi bazı nesneleri kullanarak masalına görsel imgeler katar ve böylece anlatımını kuvvetlendirebilir.

Bu konuya Özbek Sözlü Geleneğinde Masallar adlı çalışmasında değinen Selami Fedakâr, Özbek Millî Ansiklopedisi’ndeki sınıflandırmaya göre masal anlatıcılarının iki başlık altında toplanmasının uygun olacağını belirtir. Birincisi “yaratıcı masal anlatıcıları” ikincisi ise “aktarıcı masal anlatıcıları”.

Bilmece değil, tekerlemenin seçilmesi gerekir.