HALK MASALLARI - Deneme Sınavı - 9

Tarihî-Coğrafi Fin yönteminin takipçilerinden C. von Sydow, Fin okulunun temel kavramı olan ur-formu eleştirmiş ve bu terim yerine “oicotypes” (ekotip) kavramını ilk kez 1927’de öne sürmüştür. Doğru cevap E'dir.

Bascom masallar ile eğitim ve kültürün genç kuşaklara aktarılması konusunda “folklorun üçüncü işlevi, özellikle –fakat yalnızca değil- okuma yazması olmayan kültürlerdeki eğitim işlevidir” demektedir. Bascom devamında masalların anlatım sebeplerinden de bahseder. Ona göre dev masalları çocukları disipline etmek için kullanılır ve onların iyi bir kişiliğe sahip olabilmeleri için ninniler söylenir.

Öcal Oğuz “Türk Halkbilimi Çalışmalarında Eşmetin (Varyant) ve Benzer Metin (Versiyon) Sorunu” başlıklı makalesinde “versiyon” terimi yerine “benzer metin” terimini önermiştir. Doğru cevap A'dır.

Formel yerine tekerleme kavramını öneren Pertev Naili Boratav, Tekerleme adlı eserinde tekerlemeyi halk anlatı türünde farklı biçimlere, halk masallarına yani oldukça uzun gerçeküstü ya da gerçek olabileceği kabul edilebilecek masallara, saatlerce hatta geceler boyu okunan düşsel anlatılar olan hikâyelere, en iyi uyarlanan biçimsel süs olarak tanımlamıştır.

Carl Gustav Jung Dört Arketip adlı kitabında arketipi daha antik çağda bile kullanılan ve Platon’un “idea”sıyla eşanlamlı bir kavram olarak tanımlamaktadır. Doğru cevap D'dir.

Motiflerle ilgili olarak en geniş ve en önemli çalışmayı, Stith Thompson yapmıştır. S. Thompson’ın ilk baskısı 1932-36 yıllarında yapılan Motif Index of Folk Literature adlı çalışması altı cilttir. Doğru cevap E'dir.

Panchatantra’nın ortaya çıkış tarihi bilinmemekle birlikte M.Ö. 200’lü yıllarda yazıya geçirildiği düşünülmektedir. ‘Fabl’ tarzında masal içeren bu kitabın Vişnu Şarman adlı bir bilgin tarafından yazıldığı düşünülmekte ve Hindistan krallarından birinin üç oğlunu ahlâki ve siyasi konularda bilinçlendirmesi için bu bilgini görevlendirdiğini ve onun da bu masalları yazdığı söylenmektedir. Doğru cevap C'dir.

Saim Sakaoğlu Masal Araştırmaları adlı kitabının “Arap Masalları” bölümünde incelediği Binbir Gece Masalları‘nın (Elf Leyle ve’l-Leyle) masal alanının en önemli külliyatı olduğunu ifade etmiş ve kadınların sadakatsizliği üzerine kurulan bu külliyatın bin bir gece boyunca, sabahın ilk ışıkları doğuncaya kadar anlatıldığını belirtmiştir. Yazarı bilinmemekle birlikte bilinmeyen, tanınmayan pek çok yazarı olduğunu dile getiren Sakaoğlu, Türkçe’ye yapılan en eski çevirisinin 1429’da yapıldığına dikkat çekmiş ve Abdi adlı bir kişinin Sultan II. Murad’a (1421-1451) Camasbnâme diye adlandırılan bölümün çevirisini sunduğunu ifade etmiştir. Doğru cevap B'dir.

Ali Berat Alptekin Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı adlı eserinde ise halk hikâyesini göçebelikten yerleşik hayata geçişin ilk mahsullerinden olan aşk, kahramanlık gibi konuları işleyen, kaynağı Türk, Arap-İslam ve Hint-İran olan, büyük ölçüde âşıklar, meddahlar tarafından anlatılan nazım-nesir karışımı anlatmalar olarak tanımlamıştır. Doğru cevap C'dir.

Roger D. Abrahams, geleneksel bir türü çalışabilmenin dört yolu olduğunu söyler. Birincisi; ‘sanat çının şekil veren elinin önemi üzerinde durur, sanat işini ve onun seyirci üzerindeki etkisini, işi yapmanın veya yorumlayanın elle yapılan enerjilerinin yan ürünü olarak görür.’ İkincisi; ‘nesne olarak sanat çalışmasını merkeze alır, onun sanatçısını konu dışına iter. Üçüncü yaklaşım; ‘ilk olarak performansın dinleyiciyi nasıl etkilediği ile ilgilenir.’ Dördüncüsü ise ‘dinleyicinin performansı etkileyiş şekline, odaklanır

Araştırmacıların masal tanımlarına değinmeden önce masalın çeşitli sözlüklerdeki
kullanımına ve kelimenin etimolojik anlamına bakmak yerinde olacaktır. Masal kelimesinin, etimolojik kökeni ve bölgelere hatta ülkelere göre değişen karşılıklarını bilmek de
önemlidir. Umay Günay, Elazığ Masalları ve Propp Metodu adlı çalışmasında “masal” kelimesinin Arapça “mesel” kelimesinin anlamının ve söylenişinin değişmesinden türediği
bilgisinin Türkçe ve Osmanlıca sözlüklerde yer aldığını aktarır ve “mesel” kelimesinin
“halk dilinde yaygın ve benimsenen öğüt” anlamına geldiğini söyler. Günay bu türün 19.
yüzyıldan beri masal adıyla anıldığını bu döneme kadar Türkiye’de bu türün adının “kıssa,
destan, hikâye, mesel” olarak geçtiğini de ekler

Masal, Türk dünyasında da çok yaygın bir türdür. Dolayısıyla her bölgenin kendine has bir masal adlandırması ve tanımı bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şöyledir:

Ertek (Karakalpaklar, Özbekler)
Ertegi/ü (Kazaklar, Kırgızlar)
Erteki (Türkmenler)
Ekiyet (Başkurtlar)
Erteği-ertek (Türkistan)
Imak (Sagaylar)
Nıbah (Şorlar)
Sersek (Şorlar)
Nağıl (Azerbaycanlılar)
Hallep (Çuvaşlar)
Çöçek (Doğu Türkistan) (Sakaoğlu, 2010: 4)
Çörçök (Altay Türkleri)
Cöö Comok (Kırgız Türkleri)
Ostuoruya, Kepsen (Saha/Yakut Türkleri)

Masallarda kullanılan dil sade, açık ve anlaşılırdır. Ancak dilin sadeliği anlatıcının
tutumuna bağlı olarak değişebilir. Anlatıcının yerel ağız özellikleri de masalların
dil özelliklerini şekillendiren başka bir unsurdur.

A-B-C ve D şıkları ise masalların içerik özelliklerine örnektir

Masallar genellikle nesir (mensur) anlatılardır. Ancak bazı masalların nazım (manzum) kısımları da bulunmaktadır (Sakaoğlu, 2002: 9-10). Nazım kısımları nesir kısımlardan ayırmak için anlatımda basit bir melodi veya özel bir sunuş kullanılmıştır

Bütün masallarda, iyilik ve kötülüğün, güzellik ve çirkinliğin, zenginlik ve yoksulluğun, bir başka deyişle olumlu ile olumsuzun mücadelesi anlatılır. Çok az istisna dışında, masallar genellikle mutlu sonla, iyilerin, güzelliklerin, akıllıların kazanması ile biter

A-B-C ve D şeçenekleri masalların şekil özelliklerine örnektir

Masalcı kimi zaman olayların geçtiği mekânı kendi yakın çevresinden seçer. Böylelikle dinleyicinin olayları hayal etmesini bildikleri bir mekân üzerinden kolaylaştırmak ister

Masalların İşlevleri

Masalını uzatan anlatıcılar masalın karakterlerini ve temel akışını değiştirmeden olayları geliştirir. Masalcı farklı farklı masallardan alınan bölümleri mekanik bir biçimde birbiriyle kaynaştırarak yeni masalı üretir. Bu anlatım biçiminde anlatıcı kendince bir çerçeve oluşturur ve bu çerçeve içinde birkaç masalı arka arkaya anlatabilir. Örneğin masalda adı geçen bir kahraman macerası sırasında karşılaştığı insanlara düşüncelerini sorar ve onlar da masal anlatmaya başlar. Bu profesyonel masal anlatıcılarının kullandığı bir yöntemdir (Boratav, 1988b: 226). Bu masal içinde masal olarak nitelenebilecek bir durumdur.

Dundes, herhangi bir halk bilgisi unsurunun, dokusu (texture), metni (text) ve onun çevre ve şartları yani bağlamı (context) itibarıyla tahlil edilebileceğini söyler.

Tür tartışmaları yürüten bir başka araştırmacı da William Bascom’dur. Bascom; mit, masal ve efsaneyi kastederek her üç türe birden tek bir ad verilebileceğini söyler. Bascom bu üç tür için ortak bir terim olarak “nesir anlatı” ifadesini önerir ve bunun; mitleri, efsaneleri ve masalları içeren “sözel sanatın” yaygın ve önemli olan bu üç kategorisi için uygun bir kavram olduğunu söyler.