HALK HİKAYELERİ

Hikâyede bade içme olayı iki defa görülmektedir. Birincisinde Pir, Emrah’a biri Allah’ın aşkına; biri üçler, beşler, yediler, kırklar aşkına; sonuncusu da Miroğlu Ahmet Bey’in kızı Selvi Han’ın aşkına olmak üzere yeşil fincanda üç bade sunar. Hazret-i Pir aynı anda Selvi Han’a da üç bade sunar. İkincisinde Emrah Selatin Peri için pir elinden bu iksiri içmiştir.

Emrah ve babası Selvi Han'ı ararken Selâtin Peri adlı genç bir kıza Pir Dede üç bade sunar. Bu badelerden üçüncüsü Emrah’ın aşkına içilmiştir. Pir Dede ertesi gün Selâtin Peri’nin rüyasına da girer ve viran yerde bir bahçe kurmasını, adını da “Veran Bağları” koymasını söyler. Selâtin Peri, yedi yıl bağların meyve vermesini bekleyecek; o zaman da Emrah gelecektir. Selâtin Peri aynı rüyayı ikinci kez görünce ertesi gün bahçenin dikimine başlar.

Bir gece rüyasında İsmikan Sultan’ı gören Smayıl  kendisinden geçer ve şiir söylemeye başlar. Smayıl’ ın şiir söylemesi onun adının Karaca Oğlan olmasına sebep olmuştur. Karaca Oğlan  hikâyede ilim sahibi, mütevazi, cömert birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. O, kavga edenleri barıştırmakta Hoca Ahmet Yesevî, Yunus Emre, Mevlâna ve Hacı Bektaş felsefesinin bir temsilcisi gibi anlatılmıştır.

İki hikaye de din farklılıkları üzerine kurulmuştur. B ve C seçeneklerinde verilen unsurlar Karaca Oğlan ve İsmikan hikayesinde, D ve E seçeneğinde verilenler ise Kerem ile Aslı hikayesinde bulunmaktadır.

Şükrü Elçin’in incelediği 1266 tarihli yazmada, Aslı’nın asıl adı Meryem, Kerem’in ise Şah Gülşen’dir. Sofu Kerem’in arkadaşı; Hazreti Hızır; Kerem ve Sofu’ya birçok yerde yardım eden kişi; Âdil Şah, Isfahan şehrinin Şahı, Keşiş ise hazinedarıdır.

Âşık Garip’te Hazreti Hızır, atının ayağının altından alınan toprakla Garip'in annesinin gözlerinin görmesine ve Garip'in zor engelleri aşıp sevdiğine kavuşmasına yardımı vardır. Bu konuda kitabınızın 101.-102. sayfalarına bakınız. Ancak Bamsı Beyrek hikayesinde Hızır karakteri yer almamaktadır. Dede korkut hikayelerinde yardımcı karakter olarak Dede Korkut öne çıkmaktadır. Bu konuda kitabınızın 6. ünitesini inceleyebilirsiniz.

Tahir ile Zühre hikâyesi Rusça, İngilizce ve Almanca’ya çevrilmiştir. Son yıllarda bir operanın konusu olmuş ve filmi de yapılmıştır.

Tahir ile Zühre hikâyesini diğer halk hikâyelerinden ayıran en önemli tarafı Tahir’in Nil'e atılmasıdır. Zühre’nin babası olan Padişahın askerleri onu sandığa koyarak Nil Nehri’ne atarlar, ama Tahir Göl Padişahı’nın kızları tarafından kurtarılır. Diğer seçeneklerde verilen özelliklere başka hikayelerde de rastlarız.

Arzu ile Kamber hikâyesi göçebe hayatın izlerini taşıması bakımından son derece önemli bir hikâyedir. Kamber’in koyun çobanı olması, koyunların köy çeşmesinden sulanması, kızların su doldurmak için çeşmeye gelmeleri, dayısının atları, Arzu’nun gelin giderken ata bindirilmesi gibi unsurlar göçebe hayatın izleridir. Göç sırasında ocaklık taşı altına mektup bırakılması,  Hurşit ile Mahımihri’nin hikayesinde görülen göçebe hayatın bir izidir.

Hurşit rüyasında Murat Tepesi’nde ona Mahımihri’nin tasvirini gösteren kırklarla karşılaşır.  Hurşit’in aklı başından gider, bayılır. Kırklar kızın aşkına ona bir kadeh abıhayat verirler ve yedi ay sonra ona kavuşacağını ama onları gördüğünü kimseye anlatmamasını söylerler. Hurşit uyandığında yanında hiç kimseyi göremez ve o günden sonra Mahımihri’nin aşkıyla yanıp tutuşur.

Kimi varyantlarda Kerem'in adı Şah Gülşen'dir. Örneğin, Şükrü Elçin’in incelediği 1266 tarihli bir yazmada, Aslı’nın asıl adı Meryem, Kerem’in ise Şah Gülşen’dir. Ancak kimi varyantlarda, örneğin Ali Duymaz'ın incelediği bir varyantta, Şahın oğluna Ahmet Mirza, hazinedarın kızına da Kara Sultan adı verilir. Bu iki isim, hikayenin ilerleyen kısımlarında Kerem ve Aslı adını alacaktır.(s.99)

Hikâyenin bibliyografyası Saim Sakaoğlu ve Ali Berat Alptekin tarafından hazırlanmıştır.

Hikâyenin tek anlatması bulunmakta olup o da Radloff’un Proben adlı eserinin VII. cildindedir

Aşık Garip hikayesi 1875 yılında Ermeni harfleri kullanılarak Türkçe yayımlanmıştır

“Meh-Mah”, “Hurşit ile Mahımihri” gibi hikâyelerde olduğu gibi “astral” (gök cisimleriyle ilgili) eserlerin sonradan folklorlaşmış varyantları olan hikayedir

Kitapta bahsedilen şehirler Musul ve Kerkük Suriye'de bulunmaktadır