HALK HİKAYELERİ

Hem sözlü kaynakta anlatmaları, hem de yazılı kaynaklarda nüshaları olan Ercişli Emrah ile Selvi Han hikâyesi, Türkiye’nin dışında; Azerbaycan, Türkmenistan ve Balkanlarda da bilinmektedir. Araştırıcıların büyük çoğunluğunun kanaatine göre hikâyenin doğuş yeri Doğu Anadolu Bölgesidir. Ercişli Emrah ile Selvi Han hikâyesi, XVII. yüzyılda yaşamış olan Ercişli Emrah ile Selvi Han’ın hayatı etrafında oluşmuştur.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Hem sözlü kaynakta anlatmaları, hem de yazılı kaynaklarda nüshaları olan Ercişli Emrah ile Selvi Han hikâyesi, Türkiye’nin dışında; Azerbaycan, Türkmenistan ve Balkanlarda da bilinmektedir. Araştırıcıların büyük çoğunluğunun kanaatine göre hikâyenin doğuş yeri Doğu Anadolu Bölgesidir. Ercişli Emrah ile Selvi Han hikâyesi, XVII. yüzyılda yaşamış olan Ercişli Emrah ile Selvi Han’ın hayatı etrafında oluşmuştur.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Hikâye üzerinde Türkiye’de Muhan Bali (1973) tarafından hazırlanmış olan bir doktora tezi vardır. Ercişli Emrah’ın âşıklık ve hikâyecilik yönlerini ise Saim Sakaoğlu (1987) ve Ali Saracoğlu (1999) değerlendirmişlerdir. Ercişli Emrah ile Selvi Han hikâyesinin bibliyografyası ise Saim Sakaoğlu ve Ali Berat Alptekin tarafından hazırlanmıştır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

A, B, C ve E şıklarındaki karakterler Ercişli Emrah ile Selvi Han hikayesinin karakterleri iken; D şıkkındaki Smayıl Karaca Oğlan ile İsmikan Sultan hikayesinin karakteridir. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Aslında Karaca Oğlan ile İsmikan Sultan hikâyesi de Kerem ile Aslı hikâyesinde olduğu gibi din farklılığı üzerine kurulmuştur.

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Kerem ile Aslı hikâyesi Türkiye’nin dışında, bütün Türk Cumhuriyetleri ve topluluklarında bilinmektedir. Halk arasında anlatıldığı gibi belli bir süreden beri de yazılı kaynaklarda görülmektedir. Araştırıcıların büyük çoğunluğu hikâyenin doğuş yeri olarak Doğu Anadolu’yu ve Azerbaycan’ı göstermektedir.

Bu bilgiler dahilinde doğru cevap A şıkkıdır.

Kerem ile Aslı hikâyesi üzerinde Türkiye’de özellikle Şükrü Elçin (1949, 1999) ve Ali Duymaz (2001) çalışmıştır.

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Hikâyenin Azerbaycan anlatmalarının geniş bir coğrafyaya yayıldığını görüyoruz. Gence’den başlayan yolculuk Gürcistan, Tiflis, Erzurum, Sultan Dağı, Balı Çay, Kars, Doğu Beyazıt, Altu (Oltu), Van, Erdehan (Ardahan), Nelrud (Nemrut), Alvız ve Erzurum Dağı’ndan sonra Kayseri’ye ulaşmaktadır. Kayseri’den tekrar doğuya doğru başlayan yolculuk Halep şehrinde Kerem’in yanmasıyla son bulmaktadır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

A, B, C ve E şıklarındaki karakterler Kerem ile Aslı hikayesinde adı geçen karakterlerdir. Ancak D şıkkındaki Hoca Maksud, Aşık Garip hikayesinin karakteridir. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Âşık Garip hikâyesi, Türkiye, Balkanlar, Azerbaycan (Kuzey ve Güney), Türkmenistan, Özbekistan ve Doğu Türkistan’da hem yazılı, hem de sözlü kaynaklarda bilinmektedir. Hikâyenin yukarıda sözü edilen ülkelerde pek çok baskısı yapılmıştır. Bazı araştırıcılara göre hikâyenin çıkış yeri Azerbaycan’dır. Daha sonra doğuya (Türkmenistan, Özbekistan, Doğu Türkistan) ve batıya (Türkiye, Balkanlar) yayılmıştır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Halk hikâyeleri üzerinde çalışanlar Ercişli Emrah ile Selvi Han hikâyesini sevda konulu hikâyeler (aşk hikâyeleri) içerisinde ele alırlar. Bu hikâye, Ercişli Emrah’ın, Selvi’ye kavuşmak için çektiği çileler yumağıdır. Emrah, Selvi’sinin aşkına yollara düşmüş, Şahoğlu Şah Abbas’ın huzuruna çıkmış; kendisinin badeli bir âşık olduğunu ispat etmiştir.

Türk halk hikâyelerinde aldaletsizliği, haksızlığı temsil eden ve genellikle Gence’de oturan karakter Kara Vezir'dir. Ercişli Emrah'ın hikayesinde Gence Hanı olarak görülen Kara Vezir yalancılığın, ikiyüzlülüğün cezasını canıyla ödeyen bir tiptir.

Şahoğlu Şah Abbas Isfahan şahıdır ve Emrah Şahoğlu Şah Abbas’ın isteği üzerine önce Selvi Han’ın, bir hafta sonra da, Selâtin Peri’nin düğünleri yapılır.

Günün birinde Karaca Oğlan çeşme başında yaşlı bir kadının “bardağını” kırar. Duruma üzülen kadın: “Çok güç bela çekesin de, keç muradına eresin.” diye beddua eder ve hikaye başlar.

Karaca Oğlan hikayesinde problemlerin çözümünde hakemlik görevini üstlenen kahve sahibi Murat Paşa ise Dedem Korkut gibidir.

Karaca Oğlan Belgratlı, İsmikan Sultan’ın babası ise Tunalıdır. Belgratlı ve Tunalı gençlerin murat alıp vermesi için kırk gün kırk gece düğün yapılır.

Aslı ile Kerem hikayesi şu şekilde bitmektedir:
Keşiş bu işe bir şartla razıdır; o da kızının gelinliğini kendisi dikecektir. Keşiş, kızına sihirli bir gelinlik diker ve ona “Elbisenin düğmelerini gerdekte sen açmayacaksın. Kerem açacak. Yoksa babalık hakkımı helal etmem.” der. Aslı, bunu kabul eder. Düğün sonrası gerdek odasında Kerem gelinliği açabilmek için epey çaba harcarsa da başarıya ulaşamaz; çünkü düğmeler her açıldığında sonuncusunda tekrar kapanmaktadır. Bütün bu olanların sonunda Kerem, “ah” çekince ağzından mavi bir alev çıkar ve yanmaya başlar, Aslı bu ateşi söndürmek için çaba harcarsa da şey yapamaz. Sonunda onun küllerini saçlarıyla toplamak isterken Aslı da yanar ve kül olur. Bütün bu olayların sebebi Keşiş olduğunun anlaşılması üzerin Halep Paşası’nın emriyle, Keşiş ve karısı öldürülür, Sofu da, Esma adlı bir kızla evlendirilir.

Âşık Garip hikâyesi, Türkiye, Balkanlar, Azerbaycan (Kuzey ve Güney), Türkmenistan, Özbekistan ve Doğu Türkistan’da hem yazılı, hem de sözlü kaynaklarda bilinmektedir. Hikâyenin yukarıda sözü edilen ülkelerde pek çok baskısı yapılmıştır. Bazı araştırıcılara göre hikâyenin çıkış yeri Azerbaycan’dır. Daha sonra doğuya (Türkmenistan, Özbekistan, Doğu Türkistan) ve batıya (Türkiye, Balkanlar) yayılmıştır.

Âşık Garip hikâyesi ile Dede Korkut hikâyelerinden Kampüre’nin Oğlu Bamsı Beyrek hikâyesi arasında büyük benzerlikler vardır. Bunların başında her iki anlatmada da görmeyen gözün tedavisi gelmektedir. Bamsı Beyrek hikâyesinde Beyrek’in babasının; Âşık Garip hikâyesinde ise Garip’in annesinin gözleri ağlamaktan dolayı kör olmuştur. Görmeyen gözün tedavi edilmesinde Bamsı Beyrek’te kanın mendille göze sürülmesi, Âşık Garip’te ise Hazreti Hızır’ın atının ayağının
altından alınan toprağın göze sürülmesi etkili olmuştur.

Tahir ile Zühre hikâyesi Rusça, İngilizce ve Almanca’ya da çevrilmiştir. Son yıllarda bir operanın konusu olmuş ve filmi de yapılmıştır.