HALK HİKAYELERİ

Köroğlu destanının halk arasından derlenmiş ilk Türkçe yayını Mir Babaoğlu Hasan Molla tarafından yapılmış, Hikâyat-ı Köroğlu Sultan ve Hikâyat-ı Gayvazhan adı ile Kazan’da yayımlanmıştır.

Türkiye’de Köroğlu ile ilgili ilk bilimsel çalışmayı yapan Pertev Naili Boratav başlangıçta onu millî bir kahraman olarak değerlendirirken, daha sonra ortaya çıkan belgeleri de göz önüne alarak onun bir eşkıya olduğu görüşünü ortaya atmıştır.

Nedim Bakırcı (2009) tarafından hazırlanan bir bildiride Köroğlu’nun hangi kıyafetlere girdiği ve niçin kıyafet değiştirmek zorunda kaldığı on beş başlık altında değerlendirilmiştir. Bunlar arasında derviş, sağdıç, aşık, dilenci, tabip ve seyis kılığına girer.

Köroğlu’nun ideolojisini vurgulamada halk hikâyesi anlatıcıları ve araştırmacıların şu noktalar üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir:
Fakiri, fukarayı incitmeme.
Zenginden alıp fakirlere dağıtma.
Köroğlu arşını ile bezirgânların mallarını dağıtma.
Çiftçilerin hamisi olma.” -”Gariplere yardım etme.”dir.

Hazar Denizi’nin doğusundaki anlatmalarda hamile kadının öldükten mezara gömülmesi, bebeğin mezarda dünyaya getirilmesi, daha sonra kısrak veya keçi tarafından emzirilmesi gibi mitolojik motifler batı varyantlarında yoktur. Doğu varyantlarında çocuk kor (gör, kur, gor: mezar) da doğduğu için ‘mezarın oğlu’ anlamına Gor (Gör, Gur, Kor) oğlu denilmiştir.

Köroğlu bezirganlardan haraç vergi almıştır. Bunun adı da baç’tır. Ancak bu baç Köroğlu ile Osmanlı Devleti’ni karşı karşıya getiren durumdur.

Köroğlu hikâyelerinin batı anlatmalarında gördüğümüz abıhayatın (üç köpük) içilmesi motifi de Doğu anlatmalarında görülmemektedir. Bugün sözü edilen abıhayatın Bingöl ilimiz sınırları içerisinde olduğuna inanılmaktadır. Hatta Bingöl ilimizin adına bağlı olarak anlatılan efsane Köroğlu ile ilişkilendirilmektedir. Üç köpüğün Köroğlu’na verdiği meziyetler, ölümsüzlük, kahramanlık ve âşıklıktır.

Köroğlu’nuun babası Ruşen Ali (Ürüşan Baba), Bolu Beyi’nin yanında at bakıcısıdır. Hikaye de Beyin kendisinden özel atlar istemesiyle başlar.

Köroğlu, Kirmanşah, Yaralı Mahmut ve Şah İsmail Hikayeleri kahramanlık hikayesi olup Keloğlan bir masal kahramanıdır.

Kirmanşah hikâyesinin kaynağı Binbir Gece Masaları’dır. Hikâyede geçen yer adları (Yemen, Kaf Dağı) masal ülkesidir. Yine masal kahramanları arasında olan Ağ Dev Mahperi’yi Kaf Dağı’na kaçırmış ve mağarasına Mahperi’yi hapsetmiştir. Arapüzengi ve Koca Arap da bu hikayenin karakterlerindendir.