HALK HİKAYELERİ

Köroğlu destanının halk arasından derlenmiş ilk Türkçe yayını Mir Babaoğlu Hasan Molla tarafından yapılmış, Hikâyat-ı Köroğlu Sultan ve Hikâyat-ı Gayvazhan adı ile Kazan’da yayımlanmıştır.

Türkiye’de Köroğlu ile ilgili ilk bilimsel çalışmayı yapan Pertev Naili Boratav başlangıçta onu millî bir kahraman olarak değerlendirirken, daha sonra ortaya çıkan belgeleri de göz önüne alarak onun bir eşkıya olduğu görüşünü ortaya atar.

Nedim Bakırcı (2009) tarafından hazırlanan bir bildiride Köroğlu’nun hangi kıyafetlere girdiği ve niçin kıyafet değiştirmek zorunda kaldığı on beş başlık altında değerlendirilmiştir. Bunlar arasında derviş, sağdıç, aşık, dilenci, tabip ve seyis kılığına girer.

Köroğlu’nun ideolojisini vurgulamada halk hikâyesi anlatıcıları ve araştırmacıların şu noktalar üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir:
*Fakiri, fukarayı incitmeme.
*Zenginden alıp fakirlere dağıtma.
*Köroğlu arşını ile bezirgânların mallarını dağıtma.

Çiftçilerin hamisi olma.” -”Gariplere yardım etme.”dir.

Hazar Denizi’nin doğusundaki anlatmalarda hamile kadının öldükten mezara gömülmesi, bebeğin mezarda dünyaya getirilmesi, daha sonra kısrak veya keçi tarafından emzirilmesi gibi mitolojik motişer batı varyantlarında yoktur. Doğu varyantlarında çocuk kor (gör, kur, gor: mezar)da doğduğu için ‘mezarın oğlu’ anlamına Gor (Gör, Gur, Kor)oğlu denilmiştir.

Köroğlu bezirganlardan haraç vergi almıştır. Bunun adı da baç’tır. Ancak bu baç Köroğlu ile Osmanlı Devleti’ni karşı karşıya getiren durumdur.

Köroğlu hikâyelerinin batı anlatmalarında gördüğümüz abıhayatın (üç köpük) içilmesi motifi de Doğu anlatmalarında görülmemektedir. Bugün sözü edilen abıhayatın Bingöl ilimiz sınırları içerisinde olduğuna inanılmaktadır. Hatta Bingöl ilimizin adına bağlı olarak anlatılan efsane Köroğlu ile ilişkilendirilmektedir. Üç köpüğün Köroğlu’na verdiği meziyetler, ölümsüzlük, kahramanlık ve âşıklıktır.

Köroğlu’nuun babası Ruşen Ali (Ürüşan Baba), Bolu Beyi’nin yanında at bakıcısıdır. Hikaye de Beyin kendisinden özel atlar istemesiyle başlar.

Köroğlu, Kirmanşah, Yaralı Mahmut ve Şah İsmail Hikayeleri kahramanlık hikayesi olup Keloğlan bir masal kahramanıdır.

Kirmanşah hikâyesinin kaynağı Binbir Gece Masaları’dır. Kirmanşah’ın Yemen yolculuğu sırasında Arapüzengi görünümündeki kahraman insan kafasından kale yapmıştır. Kirmanşah hikâyesinde dikkatimizi çeken bir başka kahraman Koca Arap’tır. Bu konuda lütfen kitabınızın 76. sayfasını okuyunuz.

Köroğlu destanının halk arasından derlenmiş ilk Türkçe yayını Mir Babaoğlu Hasan Molla tarafından yapılmıştır.

Köroğlu Destanın Doğu varyantlarında anne Akanay (Kazakistan), Bibi Hilal (Türkmenistan), Hilalay (Özbekistan), Zulper Ayım (Doğu Türkistan), vb. adlarla bilinmektedir.

Köroğlu’na gerek Türkiye içinde gerekse, Türkiye dışında pek çok yer ev sahipliği yapmak istemektedir. Türkiye’de Bolu ilinin Dörtdivan ilçesi, Erzincan ilinin Kemah ilçesi, Van ilinin Muradiye ilçesi, Kars ilinin Sarıkamış ilçesi ile Tokat ve Bingöl illeri bunlardan birkaçıdır.

Köroğlu hikâyesinin kol sayısı anlatıldığı coğrafyaya göre değişiklik göstermektedir. Hatta bu kolların sayısında sınırlama bile yoktur. Zaman zaman da Köroğlu ile ilgili yeni kollar bile tespit edilebilmektedir. Daha öncede belirttiğimiz gibi kol sayısındaki değişikliğin ana sebebi anlatıcıyla ilgilidir. Kol sayıları; Türkiye-Azerbaycan: 14-24; Özbekistan: 47; Türkmenistan: 14; Kazakistan: 65; Tacikistan: 50.

Köroğlu, bir şey öğrenmek için, derviş kılığına girerek hakkında yazılan fermanları toplamada, derviş kılığına girerek Afganistan hükümdarının torunu Esebali’yi kaçırır iken, Döne Hatun ve Telli Nigâr’ı aramaya gider iken, esir olan koçakları hakkında bilgi toplarken, Cihanşah’a esir düşen oğlu Hüseyin’i kurtarmak için, derviş kılığına girerek Bolu Beyi’nden Kırat’ı kaçırırken, deli-derviş kılığına girerek Köse Kenan ve Hasan Bey’i esaretten kurtarırken, sağdıç kılığına girerek fiemsinur ve kırk kızın yanına giderken, âşık kılığına girerek keleşleri Kocabey ve Ayvaz’ı kurtarmaya giderken, dilenci kılığına girerek Kırat’ın saklandığı yere kadar girerken, tabip kılığına girerek Kırat’ı saklandığı yerden kurtarırken, seyis kılığına girerek Kırat’ı saklandığı yerden kurtarırken ve dua ile kıyafet değiştirir.

Köroğlu’nun dünya üzerine mezarı yoktur. Bugün onun tipindeki kahramanlara pek çok yer ev sahipliği yapmak isterken Köroğlu için bunu söylememiz mümkün değildir. Köroğlu’nun kırklara karıştığı söylenir. Ölümsüzlük suyunu içen Köroğlu aramızda yaşamaya devam etmektedir.

Kirmanşah hikâyesinin konusu, Doğu dünyasının ünlü masal külliyatı Binbir Gece Masallarından alınmıştır.

Hikayelerde görmeyen gözün tedavi edilmesi genelde toprak ve kanladır. Ancak bu hikayede babası tarafından gözleri çıkarılan Şah İsmail’in gözlerinin yerine konulması ve tekrar görmesinde bir kuş yardımcı olmaktadır. Gözlerin yerine konulması ve kuşların bıraktığı tüyün göze sürülmesiyle göz tekrar görmeye başlar.

Osmanlı Padişahı muhteşem bir saray yaptırıp ardından sarayı gören herkesin mükemmel olduğunu söylediği ancak şamşırak taşlarının getirilmesiyle daha da güzelleşeceğini söyledikleri hikaye Yaralı Mahmut hikayesidir.