HALK HİKAYELERİ

Oysa buradaki kahramanlık biraz yanıltıcıdır. Hikâyelerin kuruluşunda bezirgânlar tarafından getirilen bir kahramanın veya güzelin haberi Köroğlu tarafından araştı­rılır. Verilen haber doğrulandıktan sonra kahramanlığın yanında, çeşitli hilelere de başvurarak çıkılan seferden galip gelinir. Doğru cevap A’ dır.

Köroğlu Hikâyesinin Kol Sayısı: Köroğlu hikâyesinin kol sayısı anlatıldığı coğrafyaya göre değişiklik göstermekte­dir. Hatta bu kolların sayısında sınırlama bile yoktur. Zaman zaman da Köroğlu ile ilgili yeni kollar bile tespit edilebilmektedir. Daha öncede belirttiğimiz gibi kol sa­yısındaki değişikliğin ana sebebi anlatıcıyla ilgilidir. Kol sayıları aşağıdaki gibidir: Türkiye-Azerbaycan: 14-24; Özbekistan: 47; Türkmenistan: 14; Kazakistan: 65; Tacikistan: 50. Doğru cevap E’ dir.

Köroğlu’nun ideolojisini vurgulamada halk hikâyesi anlatıcıları ve araştırmacıla­rın şu noktalar üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir:

-”Fakiri, fukarayı incitmeme.”

-”Zenginden alıp fakirlere dağıtma.”

-”Köroğlu arşını ile bezirgânların mallarını dağıtma.”

-”Çiftçilerin hamisi olma.”

-”Gariplere yardım etme.”

Aslında ne Osmanlı Devleti, ne de başka bir devlet yol kesen, bezirgânlardan zor­la baç alan bir insana ödün vermezdi. Çünkü ödünün verilmesi demek başka Çam­lıbellerin, başka Köroğluların ortaya çıkarılmasına çanak tutmak demektir. Hikâye meclislerinde anlatıcı ve dinleyici kesimi her zaman Köroğlu’ndan yanadır. Bunu da normal karşılıyoruz. Çünkü hikâye / destan anlatıcıları Köroğlu’na biçtikleri bu kimlikte kendi isteklerini dile getirmektedirler. Çünkü meddahların / hekâtçıların / âşıkların kazanç noktaları Köroğlu’nun başarısıyla veya başarısızlığıyla orantılıdır.

Doğru cevap E’ dir.

Kirmanşah hikâyesinin kaynağı Binbir Gece Masaları’dır. Doğru cevap B’ dir.

Kirmanşah hikâyesinde dikkatimizi çeken bir başka kahraman Koca Arap’tır. On dört bin atlı askeri olan Koca Arap bölgeye hâkim olan bir güçtür. Onun kalelerinin ya­kınından hiç kimse geçememektedir. Ayrıca onun Köroğlu’nun koçaklarından olması masal kaynaklı bir hikâyenin destan motifleriyle süslenmesinden başka bir şey değil­dir. Tüyü bitmemiş Kirmanşah’ın onu güreşte yenmesi ve ödül olarak atı Karakaytaz’ı alması hikâyedeki at kültürünün önemini göstermesi bakımından önemlidir. Hikâye bu yönüyle de destana yaklaşmaktadır. Türk destanlarında karşılaştığımız atlar (Ma­nas: Akkula, Battalgazi: Aşkar, Hazreti Ali: Düldül) ile Karakaytaz arasında hiçbir fark yoktur. Kirmanşah’ı alplığa taşıyan unsur da bu atın sırtından geçmektedir. Doğru cevap C’ dir.

Tiflis hükümdarı Hurşut Şah’ın çocuğu olmaz. Yakınlarından bazıları bir sünnet merasimi için izin istemeye geldiği zaman Hurşut Şah, çocuğu olmadığı için üzülür. Üzüntüsünü gidermek isteyen Hurşut Şah, veziri ile beraber bir su kenarına gider. Burada onların yanına bir derviş gelir. Derviş, padişaha tav­siyesine uyulursa çocuklarının olacağını söyler, daha sonra da kaybolur. Padişah, dervişin tavsiyesine uyar ve zamanı gelince bir oğlu dünyaya gelir. Bu güçlü, kuv­vetli bir çocuktur. Dört yaşına gelen çocuğun kuvvetinden bütün Tiflis halkı kor­kar. Çocuğun daha fazla “Atsız” olarak çağırılmasına razı olmayan vezirler, Hurşut Şah’ı sıkıştırırlar. Hurşut Şah ve meclis toplantı hâlinde iken derviş içeri girer ve çocuğa Kirmanşah adını verir. Kirmanşah yedi yaşına geldiğinde okula gönderilir. O, on dördüne girdiği zaman hocalarının öğreteceği hiçbir şey kalmamıştır. Doğru cevap D’ dir.

Hikâyede dikkatimizi çeken hususların başında elma yenilerek çocuk sahibi olma gelmektedir. Bu motif sevgi konulu halk hikâyelerinin tamamında karşımıza çıkar. Zaman zaman elmanın yerini nar (Asuman ile Zeycan) almaktadır. Bilindiği gibi elma Türk mitolojisinde olduğu gibi dünya mitolojilerinde de üremenin sembolüdür. Şah İsmail’in kapısı bacası olmayan kuleyi bir gürz darbesiyle yıkması, devlerle yapılan savaşı kazanması alp tipinin özelliğidir. Bu hikâyede karşımıza çıkan Arapü­zengi tipinde insan başından kale yapılmıştır. Yüzlerce insan bu kızla yaptığı savaşı kaybetmişler ve öldürülmüşlerdir. Aslında güzel bir kız olan Arapüzengi’yi yenen de Şah İsmail’dir. Bütün bunlar da gösteriyor ki hikâye masal kaynaklı bile olsa kahraman alp tipinin özelikleriyle öne çıkmaktadır. Bu hususta metindeki destanî bir özelliktir. Yolculuk sırasında Arapüzengi ile baş başa kalan Şah İsmail’in aralarına kı­lıç koyarak yatmaları Kirmanşah hikâyesinde olduğu gibi bir ant şeklidir. Benzer motifler Dede Korkut hikâyeleri, Köroğlu gibi anlatmalarda da görülmektedir. Bu hikâyede dikkatimizi çeken bir başka özellik Şah İsmail’in birden fazla eşle evlenmesidir. Halk hikâyelerinde çok eşle evlilik yok denecek kadar azdır. Doğru cevap E’ dir.

Görmeyen gözün tedavi edilmesi genelde toprak ve kanladır. Ancak burada babası tarafından gözleri çıkarılan Şah İsmail’in gözlerinin yerine konulması ve tekrar görmesinde bir kuş yardımcı olmaktadır. Gözlerin yerine konulması ve kuşların bıraktığı tüyün göze sürülmesiyle göz tekrar görmeye başlar. Doğru cevap C’ dir.

Yaralı Mahmut Hikâyesi: Hikâye, daha çok masallarda rastladığımız geceleyin ortaya çıkarıldığı zaman etrafı aydınlatan “çamçırak” taşlarının Bağdat’tan alınarak İstanbul’a getirilmesi konusu etrafında oluşmuştur. Şamşırak taşlarıyla verilen mesaj yine hayal dünyamızla ilgilidir. Günün birin­de enerji sıkıntısı çekilmeye başlandığında küçük bir taş belki de dünyayı aydınla­tacaktır. Zaten gününüz dünyasının bilim adamları bu teknolojiyi geliştirebilmek için geceli gündüzlü çalışmalarına devam etmektedirler. Doğru cevap D’ dir.

Ali Bezirgân adlı zengin bir tüccarın Ahmet ve Mahmut adlarında iki oğlu vardır. Mahmut akıl sahibi, ailesine bağlı bir gençken Ahmet bunun tam tersidir. Baba Ali Bezirgân’ın ölümünden sonra bırakılan miras çok kısa bir sürede Ahmet tarafından bitirilir. Bu durumda Mahmut da annesi ve ken­disinin geçimini sağlayabilmek için çobanlığa başlar (s. 82). Mahmut ve Mehbub ikilisi Erzincan’a gelince Mehbub çeyizsiz İstanbul’a gidemeyeceğini, bu sebep­ten para kazanmaları gerektiğini söyleyince bunlar haramiliğe başlarlar (s. 83). Doğru cevap E' dir.

Köroğlu destanının halk ağzından ilk derlenmeleri, on dokuzuncu yüzyılda başlar. İ. Şopen XIX. yüzyılda Azerbaycanlı bir âşığın ağzından dinlediği destanını konusunu, Rusça’ya tercüme edip yayımlar. 1840’lı yıllarda A. Chodzko adlı Polonya asıllı bir Rus Azerbaycan ve Türkmen vadilerini dolaşarak on üç hikâyelik ilk önemli Köroğlu destanı metnini tespit eder ve Rusça’ya tercüme ederek bastırır.

Köroğlu destanının halk ağzından ilk derlenmeleri, on dokuzuncu yüzyılda başlar. İ. Şopen XIX. yüzyılda Azerbaycanlı bir âşığın ağzından dinlediği destanını konusunu, Rusça’ya tercüme edip yayımlar. 1840’lı yıllarda A. Chodzko adlı Polonya asıllı bir Rus Azerbaycan ve Türkmen vadilerini dolaşarak on üç hikâyelik ilk önemli Köroğlu destanı metnini tespit eder ve Rusça’ya tercüme ederek bastırır.

Köroğlu’nun Adı: Köroğlu’nun esas adı Ruşen Ali (Tobol rivayeti, Boratav 1984: 33); Ali veya Irışvan Ali (Maraş rivayeti, Boratav 1984: 45); Ali (Maraş Ağzı Köroğlu, Özturan 2009: 44-45); Ruşen (Güney Azerbaycan, Kafkasyalı 2002: 412); Rövşen (Kuzey Azerbaycan, Tehmasib 1975: 7); Ruşen Ali (Korkmaz 2003: 270); Uruşen Ali (Hekimoğlu-Öztürkmen 1996:4); Ali Ruşen/Ruşen Ali (Kaftancıoğlu 1979: VIII), Hürüşan (Türkmen-Cemiloğlu 2009)’dır.

Köroğlu’nun ideolojisini vurgulamada halk hikâyesi anlatıcıları ve araştırmacıların şu noktalar üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir: -”Fakiri, fukarayı incitmeme.” -”Zenginden alıp fakirlere dağıtma.” -”Köroğlu arşını ile bezirgânların mallarını dağıtma.” -”Çiftçilerin hamisi olma.” -”Gariplere yardım etme.”

Eric Hobsbawm’ın toplumsal eşkıya kalıbına göre de değerlendirilebilmektedir. Hobsbawm tarafından geliştirilmiş dokuz maddelik kalıp şöyledir: 1. Soylu soyguncu kanun kaçaklığına adaletsizliğin olarak ya da otorite tarafından suç sayılan bir eylemde bulunmaktan dolayı zulüm görmekle başlar. 2. Yanlışları düzeltir. 3. Yoksula vermek için zenginden alır. 4. Yalnızca kendini savunmak ve intikam almak için adam öldürür. 5. Ömrü yeterse halkına şerefli bir adam olarak geri döner. Aslında topluluğunu fiilen terk etmez. 6. Halkı ona hayrandır, yardım eder, destekler. 7. İhanet yüzünden ölür. 8. Görünmez, efsunlu olduğuna inanılır. 9. Adaletin kaynağı kral ya da imparatorun değil, zalim yerel otorite sahiplerinin düşmanıdır.

Ruşen Ali (Ürüşan Baba), Bolu Beyi’nin yanında at bakıcısıdır. Beyin isteği üzerine Ruşen Ali Anadolu coğrafyasında at aramaya çıkar. Günler süren yolculuktan sonra Erzincan ilinin Tercan ilçesine gelir ve orada iki çelimsiz kulunu satın alır. Çünkü bu kulunlar sudan çıkan aygır ve kısrağın birleşmesi sonucunda doğmuşlardır. Bu sebepten cılız olmalarına rağmen çok değerlidir.

Bolu Beyi, eski seyisbaşınının gözlerine mil çektirmesine karşılık günlük yiyeceğinin mutfaktan verilmesini ister. Bu sebepten her gün Ali, Bolu Beyi’nin mutfağında pişen yemeklerden alır ve kendi evlerine götürür. Ali’nin kimsesizliğinden yararlanan sokak eşkıyaları da onun önünü keserler ve mutfaktan çıkan yemeklere zorla el korlar. Bu sebepten Ali evlerine çok az yemek götürür, ya da hiç götüremez. Yine böyle bir yolculuk sırasında tek bir köpeğe mahalledeki pek çok köpek saldırır. Ancak tek köpek üzerine saldıran bütün köpeklere karşı kor ve kendini korur. Köpeğin bu hareketinden ilham alan Ali de önlerini kesen sokak eşkıyasına saldırır ve onların tamamını döver. Böylece kör seyisin oğlu Ali, Köroğlu olur.

Köroğlu’nun Memleketi: Köroğlu’na gerek Türkiye içinde gerekse, Türkiye dışında pek çok yer ev sahipliği yapmak istemektedir. Türkiye’de Bolu ilinin Dörtdivan ilçesi, Erzincan ilinin Kemah ilçesi, Van ilinin Muradiye ilçesi, Kars ilinin Sarıkamış ilçesi ile Tokat ve Bingöl illeri bunlardan birkaçıdır. Türkiye dışında ise yukarıda da belirttiğimiz gibi; Türkmenistan’ın Daşoğuz ilçesinin Göroğlu köyünü sayabiliriz

Türkiye, Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Balkanlar ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde bilinen hikâyenin sözlü ve yazılı kaynaklarda çok sayıda anlatması vardır. Gerek hikâyede görülen coğrafî saha (Hint, Yemen, vb.) gerekse bazı motifler yönünden (devlerle savaş, göze kuş tüyünün sürülmesiyle görmeye başlanılması, vb.) Şah İsmail hikâyesinin masal kaynaklı olduğunu söyleyebiliriz (Hikâyenin bir örneğin için bkz. Ek: Metin 8).

Sultan Murat, Köroğlu’na bir fermanlar bezirgânlardan “Kırkta bir bac” alma hakkı verir.