HALK HİKAYELERİ

Epizot: Anlatım türleri içinde yer alan destan, hikâye, masal gibi türlerde bir metnin birbirinden ayrılan, ancak asıl konuya bağlı parçalarına verilen ad. Söz konusu parçalar birbirini tamamlamak suretiyle asıl metni oluşturur.

Motif: Hikâye etmenin en küçük unsuruna verilen ad.

Bu yöntem Türkiye’de ilk defa Umay Günay tarafından Elazığ’dan derlediği 70 masala uygulanmıştır.

İlhan Başgöz (1998: 85-91) de âşık hikâyelerinin yapısını bu yönteme göre çıkarmıştır.

Türkiye’de bu yöntem Ümral Kırman (Deveci) tarafından Dede Korkut hikâyelerine uygulanmıştır.

Bu yöntemi Türkiye’de Tuba Saltık Özkan (2006), Bey Böyrek hikâyesine uygulamıştır.

İdeolojik Halk Bilimi Kuramı, Ulusal halk bilimi kuramı olarak da bilinir. Kuram, bir ulusun dilinin canlanmasında, kültür bağımsızlığını sağlamasında, ulusal ruhun temsil edilmesinde, ulus karakterinin betimlenmesinde aracı olarak halk bilimi unsurlarını kullanılır.

Türkiye’de halk hikâyelerini bilimsel yöntemlerle ele alıp değerlendiren araştırıcıların başında Pertev Naili Boratav gelir.

Ali Duymaz tarafından hazırlanan Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma adlı doktora tezinde Kerem ile Aslı hikâyesinin Anadolu ve Türk dünyasından on dört varyantı; epizotları, şiirleri ve motifleri bakımından mukayese edilmiş; ayrıca hikâyenin halk ve aydınlar üzerindeki etkileri üzerinde durulmuştur.

Diğer halk edebiyatı ve folklor ürünlerinde olduğu gibi halk hikâyeleriyle ilgili yöntemleri de dört başlık altında toplayabiliriz:
• Tarihi - Coğrafi Fin Yöntemi
• Yapısalcı Halk Bilimi Yöntemleri
• İdeolojik Halk Bilimi Kuramı
• Bağlam Merkezli Halk Bilimi Kuramları

Fin Julius Krohn ve oğlu Kaarle Krohn (1996) tarafından geliştirilen bu kuramda, metin incelemede ulusal ve uluslararası anlatı tipi ve motif kataloglarından yararlanılır.

Epizot: Anlatım türleri içinde yer alan destan, hikâye, masal gibi türlerde bir metnin birbirinden ayrılan, ancak asıl konuya bağlı parçalarına verilen ad.

Batı kültür tarihine kaynaklık eden uygarlıkların (Antik Yunan ve Yahudi mitolojisi) destan ve mitlerdeki kahramanların ortak nitelikleri olduğunu saptayan Raglan, bu ortak noktaların da insan yaşamının ayinle desteklenen bir dönemi olduğunu belirlemiştir. Bu ayinsel dönemler doğum, tahta çıkma, evlenme ve ölümdür.

Kurama göre bir kahramanının yaşamı en fazla 22 başlıkta anlatılır.

Oğuz, daha sonra da Türk hikâyeleri için bu yöntemin yeterli olmadığını
ancak metodik araştırmalarda değerlendirilebileceğini belirtmiştir. İsmet
Çetin de bu yöntemi Türk destanlarına uyguladıktan sonra destan kahramanlarının özelliklerini yedi başlık altında değerlendirmiştir. Nerin Köse Kurmanbek ve Kococaş destanlarında aynı yöntemi uygulamıştır

Rus masal araştırıcısı Propp (1895-1970) masalların değişen değerlerinin kişi adları ve kişilerin nitelikleri olduğunu, değişmeyen yönlerinin ise kişilerin eylemleri ile işlevleri olduğunu saptamıştır

Milman Parry ve Albert Lord (1991, 2000) tarafından biçimlendirilen bu kuram, eski Yugoslavya’daki çoğunlukla Boşnak âşıkların müzik eşliğinde anlattıkları Homeros’un eserlerini incelenmesiyle ortaya çıkmıştır.

Bugünkü bilgilerimize göre on beşinci yüzyılın sonundan itibaren Anadolu sahasında ozanlık geleneği yerini âşıklığa; hikâye anlatıcısı kıssahan da yerini meddaha bırakmışlardır.

Türkiye’de halk hikâyelerini bilimsel yöntemlerle ele alıp değerlendiren araştırıcıların başında Pertev Naili Boratav gelir.