HALK HİKAYELERİ - Deneme Sınavı - 9

Köroğlu destanının halk arasından derlenmiş ilk Türkçe yayını Mir Babaoğlu Hasan Molla tarafından yapılmış, Hikâyat-ı Köroğlu Sultan ve Hikâyat-ı Gayvazhan adı ile Kazan’da yayımlanmıştır.

Türkiye’de Köroğlu ile ilgili ilk bilimsel çalışmayı yapan Pertev Naili Boratav başlangıçta onu millî bir kahraman olarak değerlendirirken, daha sonra ortaya çıkan belgeleri de göz önüne alarak onun bir eşkıya olduğu görüşünü ortaya atmıştır.

Nedim Bakırcı (2009) tarafından hazırlanan bir bildiride Köroğlu’nun hangi kıyafetlere girdiği ve niçin kıyafet değiştirmek zorunda kaldığı on beş başlık altında değerlendirilmiştir. Bunlar arasında derviş, sağdıç, aşık, dilenci, tabip ve seyis kılığına girer.

Köroğlu’nun ideolojisini vurgulamada halk hikâyesi anlatıcıları ve araştırmacıların şu noktalar üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir:
Fakiri, fukarayı incitmeme.
Zenginden alıp fakirlere dağıtma.
Köroğlu arşını ile bezirgânların mallarını dağıtma.
Çiftçilerin hamisi olma.” -”Gariplere yardım etme.”dir.

Hazar Denizi’nin doğusundaki anlatmalarda hamile kadının öldükten mezara gömülmesi, bebeğin mezarda dünyaya getirilmesi, daha sonra kısrak veya keçi tarafından emzirilmesi gibi mitolojik motifler batı varyantlarında yoktur. Doğu varyantlarında çocuk kor (gör, kur, gor: mezar) da doğduğu için ‘mezarın oğlu’ anlamına Gor (Gör, Gur, Kor) oğlu denilmiştir.

Köroğlu bezirganlardan haraç vergi almıştır. Bunun adı da baç’tır. Ancak bu baç Köroğlu ile Osmanlı Devleti’ni karşı karşıya getiren durumdur.

Köroğlu hikâyelerinin batı anlatmalarında gördüğümüz abıhayatın (üç köpük) içilmesi motifi de Doğu anlatmalarında görülmemektedir. Bugün sözü edilen abıhayatın Bingöl ilimiz sınırları içerisinde olduğuna inanılmaktadır. Hatta Bingöl ilimizin adına bağlı olarak anlatılan efsane Köroğlu ile ilişkilendirilmektedir. Üç köpüğün Köroğlu’na verdiği meziyetler, ölümsüzlük, kahramanlık ve âşıklıktır.

Köroğlu’nuun babası Ruşen Ali (Ürüşan Baba), Bolu Beyi’nin yanında at bakıcısıdır. Hikaye de Beyin kendisinden özel atlar istemesiyle başlar.

Köroğlu, Kirmanşah, Yaralı Mahmut ve Şah İsmail Hikayeleri kahramanlık hikayesi olup Keloğlan bir masal kahramanıdır.

Kirmanşah hikâyesinin kaynağı Binbir Gece Masaları’dır. Hikâyede geçen yer adları (Yemen, Kaf Dağı) masal ülkesidir. Yine masal kahramanları arasında olan Ağ Dev Mahperi’yi Kaf Dağı’na kaçırmış ve mağarasına Mahperi’yi hapsetmiştir. Arapüzengi ve Koca Arap da bu hikayenin karakterlerindendir.

Hem sözlü kaynakta anlatmaları, hem de yazılı kaynaklarda nüshaları olan Ercişli Emrah ile Selvi Han hikâyesi, Türkiye’nin dışında; Azerbaycan, Türkmenistan ve Balkanlarda da bilinmektedir. Araştırıcıların büyük çoğunluğunun kanaatine göre hikâyenin doğuş yeri Doğu Anadolu Bölgesidir. Doğru cevap A’dır.

Kara Vezir, Türk halk hikâyelerinde aldaletsizliği, haksızlığı temsil eden ve genellikle Gence’de oturan vezire verilen addır. Doğru cevap B’dir.

Karaca oğlan ile İsmikan Sultan hikâyesinin tek anlatması bulunmakta olup o da Radloff’un Proben adlı eserinin VII. cildindedir. Bu hikâye zaman zaman Türkiye Türkü araştırıcılar tarafından (Ali Berat Alptekin, Saim Sakaoğlu, Esma Şimşek, vb.) değerlendirilmiştir. Doğru cevap E’dir.

Karaca Oğlan ile İsmikan Sultan hikâyesinde, metin başlangıç itibariyle Türk ve dünya masalları arasında çok yaygın Üç Turunçlar’ın temel motifi olan “ihtiyar kadının testisinin kırılması” üzerine onun “üç turunçların hışmına uğrayasın” şeklindeki bedduasıyla başlamaktadır. Karaca Oğlan ile İsmikan Sultan hikâyesinde ise Smayil ihtiyar kadının bardağını kırınca “Çok güç bela çekesin de keç murat alasın” şeklinde beddua edilmekte olup hikâye âdeta bu cümle üzerine kurulmuş gibidir. Doğru cevap D’dir.

Kerem ile Aslı hikâyesinin diğerlerinden ayrılan en önemli özelliklerinden birisi manzum kısımlarının nesir kısımlarına göre daha fazla olmasıdır. Doğru cevap C’dir.

Kerem ile Aslı hikâyesi din farklığı üzerine kurulmuştur. Şükrü Elçin’in incelediği 1266 tarihli bir yazmada, Aslı’nın asıl adı Meryem, Kerem’in ise Şah Gülşen’dir. Daha adların konulmasıyla başlayan aileler arası mücade, hikâyenin başından sonuna kadar devam etmektedir. Doğru cevap A’dır.

Âşık Garip’te Hazreti Hızır’ın atının ayağının altından alınan toprağın göze sürülmesi tedavide etkili olmuştur. Doğru cevap C’dir.

Âşık Garip hikâyesinde tayyi zaman ve tayyi mekan motifleriyle Hazreti Hızır’ın çok önemli bir yeri vardır. Aşılması zor engeller (Kızıldağ, Erzurum gediği, Kars dağları) Hazreti Hızır’ın yardımıyla geçilir. Doğru cevap B’dir.

Tahir ile Zühre hikâyesindeki şiirler daha çok yedi heceli ve mâni şeklinde yazılmıştır. Bu da hikâyenin teşekkül ettiği coğrafyanın tespiti bakımından önemlidir. Doğru cevap B’dir.

Her halk hikâyesinde dua etkilidir. Ancak Arzu ile Kamber hikâyesinde bu çok daha belirgin olarak görülmektedir. Nitekim Kamber’in bedduası sonucunda Arzu’nun gelin giderken bindiği bütün atların beli kırılmaktadır. Bunun dışında “Ya Rabbi Arzu’nun dizinde yatayım da ondan sonra canımı al!” diye dua etmesi üzerine dua kabul edilmekte ve Kamber ölmektedir. Doğru cevap D’dir.