HALK HİKAYELERİ - Deneme Sınavı - 9

Halk hikâylerinde kalıplaşmış sözlere az da olsa yer verilir.

Saz meclislerinde âşıkların kendi şiirlerini okumadan önce yahut bir hikâyeyi anlatmaya
başlamadan önce fikrî, mistik hatta didaktik tarzda söylediği manzum ürüne verilen isim "selçuk"tur.

Halk hikâyelerinin anlatıldığı hikâyeler arasında yer verdiği kısa, mensur, ibret verici veya güldürücü hikâyeye verilen isim karavelldir.

Daha çok ermişlerin geçmiş, gelecek ve şimdiki zamanda yolculuk etmesi, uzun mesafeleri kısa sürede gitmesini ve mekânı ortadan kaldırarak aynı anda birden fazla yerde görünmesini ifade eden olağanüstü eyleme verilen isim tayyi zaman tayyi mekândır.

Halk hikâyelerinde mezarda gül bitmesi âşıkları temsil eder.

Kahramanlar değişik şekillerde âşık olurlar.

Rüyada içildikten sonra insanlara şiir söyleme yeteneğini kazandıran manevî bir içki. Âşıkların bir kısmı bunu ‘dolu’ olarak adlandırdığı içkinin adı badedir

Köroğlu Türk kaynaklı halk hikâyelerindendir.

Dua fasıl bölümünün türlerinden değildir.

Köroğlu kahramalık konulu hikayelerdendir.

Halk anlatmalarında bir metnin farklı anlatmalarına
verilen ad; eş metine varyant denir.

“Fin Folklor Kuramı” ve “Karşılaştırmalı Folklor Kuramı” gibi adlarla da anılan, Julius Krohn ve oğlu Kaarle Krohn (1996) tarafından geliştirilen kuramda metinlerin varyantlarının hem aynı tarihsel dönemde ve tarihsel derinlikte hem
de coğrafi dağılımda arandığı bu yöntemde ulaşılan her kayıt birbiriyle karşılaştırılarak ilk metne, yani ur-forma ulaşmaya çalışır. Bu kuramda, metin incelemede ulusal ve uluslararası anlatı tipi ve motif kataloglarından yararlanılır.

Halk hikâyelerini epizotlarına göre incelerken, hikâyenin
ana motiflerini ele alırız.k

Kahramanın Ailesi

Kahramanın Doğumu

Kahramanlara Ad Verilmesi

Kahramanın Eğitimi

Kahramanların Âşık Olmaları
Kahramanın Sevgiliyle Karşılaşması

Kahramanın Gurbete Çıkması

Sevgilinin Bir Başka Kahramanla Evlendirilmek İstenmesi

Kahramanın Memleketine Dönüşü: 

Sonuç

Yapısalcı Halk Bilimi Yöntemlerinden Lord Raglan'ın Geleneksel Kahraman Kalıbı Türkiye’de  ilk defa Özkul Çobanoğlu tarafından Oğuz Kağan ve Er
Töştük destanlarına uygulanmıştır.

Rus masal araştırıcısı Propp (1895-1970) masalların değişen değerlerinin kişi adları ve kişilerin nitelikleri olduğunu, değişmeyen yönlerinin ise kişilerin eylemleri ile işlevleri olduğunu saptamıştır. Rus peri masallarının olay akışına uygun olarak inceleyen Propp, tüm masallar için geçerli olan bir kalıp oluşturur. Buna göre bir masal da kişiler en fazla 31 işleve sahiptir ve bu işlevler 7 kişi (saldırgan, bağışçı,yardımcı, prenses, gönderen, kahraman, düzmece kahraman) tarafından üstlenilir. Bu yöntem Türkiye’de ilk defa Umay Günay tarafından Elazığ’dan derlediği 70 masala uygulanmıştır.

Bağlam Merkezli Halk Bilimi Kuramları
Performans Teori
Bu teoride, halkbilimsel unsurun yaratım sürecine odaklanılır. Buna göre metnin oluşmasında, anlatıcı kadar, dinleyici kitlesinin, anlatımın gerçekleştirildiği fiziksel mekânın, sosyo-kültürel çevre koşullarının ve gösterinin yapıldığı zamanında etkisi vardır. Bu nedenle kuram, metnin bu karşılıklı etkileşimler içinde nasıl yaratılıp biçimlendiğinin gözlemlenmesini önerir. Bilindiği gibi halk anlatılarının oluşmasında anlatıcı kesimin yanı sıra dinleyici kesimin de önemli bir yeri vardır.

İdeolojik Halk Bilimi Kuramı
Ulusal halk bilimi kuramı olarak da bilinir. Kuram, bir ulusun dilinin canlanmasında, kültür bağımsızlığını sağlamasında, ulusal ruhun temsil edilmesinde, ulus karakterinin betimlenmesinde aracı olarak halk bilimi unsurlarını kullanılır

Günümüz âşık edebiyatı araştırıcılarının tespitleri arasında, bir âşıkta bulunması gereken özellikler arasında, doğaçlama yapabilme, atışma yapabilme, muamma çözebilmenin yanına bir de halk hikâyesi anlatma şartı getirilmiştir.

Macar Türkolog Ignác Kúnos’un derlemeleri arasında Köroğlu, Şah İsmail, Âşık Kerem, Âşık Garip gibi halk hikâyesi metinlerine yer verilmiştir. Elif ile Mahmut hikâyesi üzerine bir monografi ise Otto Spies’in talebesi olan Edith Fischdick 1958 yılında yayımlanmıştır.

Epizot: Anlatım türleri içinde yer alan destan, hikâye, masal gibi türlerde bir metnin birbirinden ayrılan, ancak asıl konuya bağlı parçalarına verilen ad. Söz konusu parçalar birbirini tamamlamak suretiyle asıl metni oluşturur.