HALK EDEBİYATINA GİRİŞ II

Seyirlik türler tamamen “göstermeci” tiyatro özelliği gösterir. Seyirlik türler harekete (aksiyon) daha az önem verir. Seyirlik türlerin ürettiği oyunlarda en önemli öge “taklit”tir. Seyirlik türlerde önceden yazılmış ve ezberlenmiş sabit bir metinleri yoktur. verilenlerin hepsi seyirlik türlerin özellikleri arasındadır. Doğru cevap E'dir.

Köy seyirlik oyunlarında belirli bir rejisör yoktur, en yetenekli kişiler rejisör görevini görür. Doğru cevap C'dir.

Masallara Bağlı Oyunlar, "Din Dışı (Profan) Oyunlar" arasındadır. Doğru cevap B'dir.

Karagöz oyununda “tasvir” olarak adlandırlan iki boyutlu kuklalar, saydamlaştırılabilen, sıcağa dayanıklı ve kolayca eğilip
bükülmeyen derilerden yapılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Karagöz oyunları “Giriş”, “Muhâvere”, “Fasıl” ve “Bitiş” olarak adlandırılan dört bölümden meydana gelir. Doğru cevap D'dir.

Günümüzde de karagöz perdesine “Şeyh Küşterî Meydanı” denir. Doğru cevap C'dir.

Karagöz oyunun icrası sırasında şarkı ve türküleri okuyana “yardak” denir. Doğru cevap D'dir.

Karagözcünün yardımcısına Sandıkar denir. Doğru cevap E'dir.

Karagöz oyunlarında oyuna adını veren bölüm Fasıl bölümüdür. Doğru cevap A'dır.

Karagöz oyunları esnasında tef çalan yardımcıya dayrezen adı verilir. Doğru cevap C'dir.

Türk sözlü edebiyatında yer alan seyirlik türler Köy Seyirlik Oyunları, Meddah, Karagöz, Orta Oyunu ve Kukla şeklinde sıralanabilir.

Seyirlik türlerin ürettiği oyunlarda en önemli öge “taklit”tir. Taklit kelimesi sözlü edebiyat ve sanat geleneklerinde “temsil” ile eş anlamlıdır. Bir oyunun taklidi bu geleneklerde temsili yani oynanması anlamına gelir. Aynı şekilde, bir aktörün Acem, Kastamonulu, Tiryaki, Çelebi, Frenk gibi çeşitli şiveleri ve karakterleri aynen canlandırmasına da “taklit” denilir.

Eski Türk hayatındaki geleneksel dram ve örnekleri hakkında Çin kaynakları bilgi vermektedir. Türk dram sanatı hakkında en eski kayıt M.Ö. 2000 yılından kalmadır. Bu bilgi o dönemde oynanan iki Türk seyirlik oyunu hakkındadır. Bu dünya tiyatro tarihi açısından da önemli bir bilgidir. Tarihî kaynaklardaki bilgiler dram sanatının Türklerden Çin’e geçtiği yönündedir.

Eski Türklerdeki dram sanatı hakkında pek çok nedene bağlı olarak fazla bilgiye ulaşılamamaktadır. Ancak Türk toplumunda komşularını etkileyecek kadar güçlü bir dram geleneği mevcuttur. Bu geleneğin en önemli varlık nedeni şamanizm (kamlık dini) olarak adlandırılan dinî sistemdir. Gök Tanrı dini olarak da adlandırılan bu inanç sitemi doğrultusunda eski Türk hayatında temsilî karakter taşıyan “Şölen” denilen kurban töreni ve ziyafeti, “Sığır” denilen toplumun bütün fertlerinin gerçekleştirdiği sürek avları için yapılan kutlamalar ve “Yuğ” adı verilen matem ve cenaze törenleri şeklinde, belirli tarihlerde ve bir sistem içinde kutlanılan törenler vardı.

Müzik ve dans köy seyirlik oyunlarında önemli unsurlardır. Oyunlarda, davul, zurna, keman, tef, çan, zil, tulum, darbuka, daire, teneke ve kaval gibi çalgılar çalınır

Erzincan ve Ilıç çevresinde oynanan Saya Gezme Oyunu bu külte örnektir.

Beylerin Kini Oyunu, Kayseri civarında, Saya Gezme Oyunu, Erzincan çevresinde, Tarla Sınırı Oyunu Çorum civarında, Göçebe oyunu Kahramanmaraş civarında oynanmaktadır. Eskişehir ve civarında oynanan oyun ise İstiklal Savaşı Oyunu'dur.

Gölge oyunun Çin, Japonya, Hindistan veya Endonezya gibi Uzakdoğu ülkelerinin birinde ortaya çıktığı ve oradan XIII. yüzyıldan itibaren Araplar eliyle Yakındoğu’ya getirildiği ve buradan Batı’ya yayıldığı yaygın olarak kabul edilen görüştür.

Oyununun kahramanları Karagöz ve Hacıvat’ın kimliklerini araştırdığımızda çok yaygın anlatılan bir Bursa efsanesi ile karşılaşmaktayız. Sultan Orhan devrinde (1324-1362) Ulucami’nin yapımında demirci ustası Kambur Bâli Çelebi (Karagöz) ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz (Hacıvat) çalışmaktadır. Mukallit tipler olan ikilinin arasında geçen nükteli konuşmalar diğer işçilerin dikkatini toplayıp, işlerini aksatmalarına sebep olur. Cami inşaatı yavaş ilerler. Durumu öğrenen padişah hiddetlenip her ikisini de idam ettirir. Bursa’nın Çekirge semtindeki mezarlığa gömülürler. Günümüzde mezarlarının yanına bir de anıt dikilmiştir.

Karagöz XVII. yüzyılda kesin biçimini almıştır. Karagözün varlığı ve içeriği Evliya Çelebi başta olmak üzere pek çok yabancı seyyahın kayıtlarında da açıkça yer alır. XVII. yüzyılda, İstanbul’da Kör Hasanzâde Mehmet Çelebi, Şengül Çelebi Erzurum’daysa Kandillioğlu devrin ünlü karagözcüleridir. XVIII. yüzyılda yetişen ünlü karagözcüler arasında Sarı Ahmet, Şerbetçi Emin, Kasımpaşalı Hafız yer alır.