HALK EDEBİYATINA GİRİŞ II - Deneme Sınavı - 2

Ozan-baksı edebiyat geleneğinin ürettiği pek çok eser günümüze ulaşabilmiştir. Bunlar Türk edebiyatının bilinen en eski örnekleri arasındadır. Adını bildiğimiz en eski Türk ozanı Aprunçır Tigin’dir. Budizm ve Maniheizm döneminden adını bildiğimiz ozan-baksılarsa; Kül Tarkan, Çuçu, Kiki, Prataya Şiri, Seli Tutung, Asıg Tutung, Çısuya Tutung ve Kalım Keyşi’dir.

Kojan: En eski şekli “koşag”tan “koşan”a ve “kojong” dönüştüğü düşünülen bir
edebiyat terimidir. Koşag şekli doğrudan “koşug”la ilişkili olmalıdır. Altay Türkleri arasında “kojong” şekliyle günümüzde yaşamaktadır. Kojong Altay Türkçesinde
“şarkı, türkü” anlamına gelmektedir.

Ir/Yır: Bu sözcüğün her iki şekli de ozan-baksı döneminde kullanılmıştır. Bu
kullanım şekilleri Dîvânu Lügâti’t-Türk’te “yır koşmak : koşma, türkü oluşturmak,
yır koşulmak : şiir oluşturulması”, “yırlamak” veya “ırlamak”: her ikisi de şarkı
söylemek anlamına gelmekteydi. Bu kökten “yıragu: çalgıcı, şarkıcı ve çağırıcı”
kelimesi türetilmişti. Ir/yır kelimesinin “ırlamak, yırlamak” ve “cırlamak” şeklindeki kullanımları Türk dünyasında günümüzde de yaygın olarak kullanılmaktır. Bu köklerden türetilen “ırçı”, “yırçı” ve “cırçı” şair anlamındadır.

Takmak: Takşut kelimesiyle aynı kökten geldiği düşülen bu kelime “kalabalık
karşısında ezbere söylenen şiir” anlamındadır. Tıpkı “koşug” gibi “dörtlüklerden
oluşan şiir” anlamını da içermektedir. Günümüzde, Altay Türkçesi’nde “takpakçı:
şarkıcı ve şakacı” anlamlarıyla yaşamaktadır.

Şamanizm önceleri anaerkil bir topluluğun diniydi. Doğru yanıt D’dir.

Şaman inancına göre bireyleri ve toplumunu, kötü ruhların etki ve eylemlerinden koruyan, hastalıkları iyi edebilen, Gök Tanrı’yla ve Erlik adlı yeraltında yaşayan kötülük ruhuyla görüşüp anlaşabilen, ata ruhları ve Tanrı’nın verdiği yeteneklerle olağanüstü özelliklere sahip olduğuna inanılan kişiye verilen ad "şaman" idi. Doğru yanıt A’dır.

İnsanla hayvan ve bitkiler arasında bir akrabalık ilişkisi olduğuna dair inanç totemizmdir. Doğru yanıt B’dir.

İyi-kötö, karanlık-aydınlık, nur-zulmet şeklinde iki prensip üzerine kurulu olan din maniheizmdir. Doğru yanıt B’dir.

Eski Türklerde “yug” denilen cenaze törenlerinde, yas ve matem tutturmak amacıyla profosyonel ağıt söyleyicilerine “sığıtçı” adı verilirdir. Doğru yanıt E’dir.

Adı bilinen en eski Türk ozanı Aprunçır Tigin’dir. Doğru yanıt C’dir.

Koşma şeklinin Türk edebiyatında ilk görüldüğü bçim koşug’tur. Doğru yanıt A’dır.

Takmak, “kalabalık karşısında ezbere söylenen şiir” anlamına gelmektedir. Doğru yanıt D’dir.

Ozan-baksı döneminde kullanılan ve Dîvânu Lügâti’t-Türk’te “şiir” anlamına gelen sözcük “yır” idir. Doğru yanıt A’dır.

Dede Korkut Destanı, 12 hikayeden oluşmaktadır. Oğuz Türklerinin bilinen en eski epik destanlarından olan Dede Korkut Destanı, 15. ve 16. yüzyılda yazıya geçirilmiştir. İki yazma nüshası vardır.  Hikâyelerinde oğuzların kendi aralarındaki mücadeleler anlatılmaktadır.

Medresenin eğitim dili Arapçadır.
Medreselerden yetişmiş ünlü bilginlerin büyük bir çoğunluğu eserlerini Arapça
olarak kaleme almışlardır.

Tarikatin icra töresine göre belli bir ezgiyle belirli sayıda kalıplaşmış dini ifadeleri topluca tekrar etmek "zikir çekmek" olarak bilinir.

İbret ve öğüt verici çoğunlukla dinî ve ahlâkî konuları ele alan anlatılar "kıssa" olarak bilinmektedir.

Arapça ve Farsça kelimelerdeki uzun hecelerin vezin gereği kısaltılması sonucu ortaya çıkan aruz hatalarına "zihaf" denir.

Türkçe kelimelerin kısa hecelerinin vezin gereği uzatılmasıyla ortaya çıkan aruz hatası "imâle"dir.

Tekke ve Tasavvufî Halk Edebiyatı geleneğinde Allah’ın birliği, yüceliği ve sıfatlarını konu edinen eserlere "Tevhid" denir.