HALK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Stith Thompson

Türk masalları üzerine ilk araştırmayı yapan, Türk boylarının Halk Edebiyatı malzemelerini “Proben” adını taşıyan 10 ciltlik bir külliyat hâlinde 1866-1907 yılları arasında yayınlayan Türkolog Radloff olduğu için doğru şık A şıkkıdır, diğer şıklardaki isimler bu bağlamda uygun değildir.

A şıkkındaki "Boratav-Eberhard" cevabı doğrudur, çünkü: 

Pertev Naili Boratav’ın Türk masalları üzerine yaptığı en önemli çalışma 1953 yılında Wolfram Eberhard ile birlikte hazırladıkları Typen Türkischer Volksmarchen adıyla yayınladığı Türk Masal Tipleri Katalogu’dur.

Diğer şıklar bu kapsamda uygun değildir.

Umay Günay

Türk masalları üzerine yapılan bir başka önemli çalışma, 1975 yılında hazırlanan Elazığ Masalları (Metin-İnceleme) adlı çalışmadır. Bu çalışmada Elazığ’dan sözlü kaynaklardan derlenen 70 masal metni üzerine V. Propp tarafından geliştirilen yönteme göre bir tahlil çalışması yapılmıştır. Söz konusu çalışma kime aittir.

Ziya Gökalp masalcı kadınları, ozanlığın kadınlarda devam eden kısmı olarak düşünmüştür.

Doğru yanıt E şıkkı, diğer ifadeler uygun değildir.

Doğru yanıt "Beş"tir: Fasıl, Döşeme, Asıl konu (hikâye), Dua ve Sonuç, Hikâye ile Organik bağı olmayan Efsane gibi  beş bölüm hâlinde tertip edilir.

Bundan dolayı doğru yanıt A, diğer şıklar uygun değildir.

E şıkkı "Hilekar Kahraman" doğru yanıttır, çünkü Türk fıkralarının etrafında teşekkül ettiği fıkra tiplerinden biri değildir.

Diğer şıklar bu soru bağlamında uygun ifadeler değildir.

D şıkkı, Bilge Seyidoğlu doğru yanıttır, diğer şıklar uygun değildir.

Saim Sakaoğlu, 1973 yılında “Gümüşhane Masalları: Metin Toplama ve
Tahlil” adlı doktora tezinde Gümüşhane’den derlenen 70 masal metni üzerine tahlil çalışması yapmıştır. 

Bu nedenle doğru yanıt A şıkkı, diğer şıklardaki isimler bu kapsamda uygun değildir.

Ignacz Kunoş

Türk masalları üzerine ilk araştırmayı yapan kişi ünlü Türkolog F.W. Radloff’tur. Radloff, Türk boylarının Halk Edebiyatı malzemelerini “Proben” adını taşıyan 10 ciltlik bir külliyat hâlinde 1866-1907 yılları arasında yayınlamıştır. Bu külliyatın Halk Edebiyatı bakımından son derece zengin kapsamı içinde masallar da yer almaktadır. Doğru cevap D’dir.

Masallar, kahramanlarının hayvan olmalarına, olağanüstü olay ve yaratıklara sahip olup olmamalarına, güldürmeye yönelik anlatım tutumuyla anlatılmalarına ve birbirine bir zincir gibi bağlanmış biri biterken diğeri onun içinden başlayan olaylar zincirini andırmalarına bağlı olarak;

1. Hayvan Masalları.
2. Asıl (Olağanüstü) Masallar.
3. Güldürücü Masallar.
4. Zincirlemeli Masallar.

şeklinde de sınıflandırılmışlardır. Buna bağlı olarak Doğru cevap D şıkkındaki "Didaktik Masallar"’dır.

Türk masallarını ilmî bir bakış açısıyla ilk derleyen Macar Türk halkbilimcisi Ignacz Kunoş’tur. Kunoş, Balkanlar’da ve Anadolu’da yaklaşık beş yıl süren alan araştırmalarının sonucu olarak pek çok masal derleyerek bunları 1887-1907 yılları arasında beş cilt hâlinde yayınlamıştır. I. Kunoş, 1925 yılında yayınladığı Türk Halk Edebiyatı adlı eserinde masal türü hakkında bilgiler vermiştir. Doğru cevap E’dir.

Pertev Naili Boratav1959 yılında Zaman Zaman İçinde, 1969 yılında da Az Gittik Uz Gittik adlı masal monografilerini yayınlamıştır. Türk halkbilimcileri arasında önemli bir yere sahip olan Pertev Naili Boratav, bu çalışmalar dışında masal konusunda birçok lisans, yüksek lisans ve doktora tezleri yönetmiş, yurt dışında Türk masallarının Fransızca ve Almanca çevirilerini de yayınlamıştır.

Doğru cevap C’dır.

Döşeme bölümü, masalcının dinleyicileri masal atmosferine ve masal biçimindeki iletişim ve etkileşim şekline hazırladığı bölümdür. Döşeme bölümünde masalcı çoğunu gelenekten öğrendiği ve bu örneklere uygun olarak kendisinin de yarattığı ya da naklettiklerine bazı unsurlar kattığı başlangıç veya masala giriş tekerlemeleri söyler. Dinleyiciler bir yandan tekerlemelerdeki komik sözlere gülerken diğer yandan da masalcıya yaklaşarak ve dikkatlerini toparlayarak masalı dinlemeye hazırlanırlar. Doğru cevap E’dir.

Türk masal anlatma geleneğinde, sözlü kültür ortamında teatral bir biçimde anlatılan masalların kendilerine has bir anlatım geleneği vardır. Masallar toplumsal değerleri konu edinirler ve anlatıldıkları toplumun değerlerini ve dünya görüşü doğrultusunda inanışlarını, özlemlerini ve hayallerini yansıtırlar. Masallarda insanların özlemlerini, sevinçlerini, hayallerini, korkularını, üzüntülerini, dileklerini, yaşam biçimlerini ve endişelerini görmek mümkündür. Masallar, insanları eğlendirmek, eğitmek ve topluca yapılan işe odaklanmasını ve kolayca hep birlikte çalışmasını sağlamak, toplumsal istekleri dile getirmek ve insanların hayal gücünü geliştirmek gibi işlevlere sahiptir. Günümüzde, masal anlatma geleneğinin eğlendirmeye ve eğitmeye yönelik olanları başta olma üzere işlevlerini üstlenen alternatif radyo, tv gibi kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması sonucu, masal anlatma geleneği zayıflamış neredeyse yok olmaya yüz tutmuştur. Masal anlatma geleneği yüzyılların deneyimiyle şekillenmiş, kendine has icra töresi veya belirli kuralları olan bir gelenektir. Doğru cevap C’dir.

Türk halk hikâyelerine devirlere ve yörelere göre değişik adlar verilmiştir. Dede Korkut Hikâyelerinde “boy”, XVII- XVIII. yüzyıllarda “hikâye”, Âzeri sahasında “hekât” günümüzde, Doğu Anadolu ve Azerbaycan’da “nağıl” da denmektedir. Ayrıca, kısa hikâyelere “kıssa”, “serküş- te” (sergüzeşt), türküsüz hikâyelere de “kara hikâye” adı verilmektedir. Türk topluluk ve cumhuriyetlerinin büyük bir çoğunluğunda “halk hikâyesi” yerine “halk dessanı”, “liro epos”, “gaşıktık cır” denilmekte ve özelikle de “aşk destanı” terimi tercih edilmektedir. Doğru cevap B’dir.

Pertev Naili Boratav’ın tespitlerine göre halk hikâyesi anlatma geleneği genel olarak fasıl, döşeme, asıl konu (hikâye), duvak kapamayla dört ve bazen bunlara eklenen efsanelerle beş bölüm hâlinde tertip edilir. Doğru cevap C’dir.

Türk halk hikâyelerini ele alıp işledikleri konularına göreyse şu şekilde tasnif etmek mümkündür:

Kahramanlık Hikâyeleri: Köroğlu hikâyesi ve kolları, Celâlî Bey, Kirmanşah, Eşref Bey vb.

Dinî-hamâsî Hikâyeler: Hz. Ali Cenkleri, Battal Gazi, Hamzanâme, Ebû Müslim Cenkleri.

Dinî-içtimai, Ahlaki Hikâyeler: Kesik Baş, Deve, Güvercin Hikâyesi, Ejderha Hikâyesi.

Aşk Hikâyeleri: Kerem ile Aslı, Âşık Garip, Tahir ile Zühre, Emrah ile Selvihan vb. Doğru cevap B’dir.

Halkı temsil yeteneği kazanan fıkra kompozisyonunda olayların etrafında geliştiği baş kahraman ana-tip konumunda bir fıkra tipidir. Fıkralarda bu ana-tipin yanısıra ana-tip olmamakla birlikte tipleşme eğilimde ikinci dereceden tipler de bulunur. Bunlara “alt tip” adı verilir. Bu durumu örneklemek gerekirse, Temel fıkralarının ana-tipi Temel’dir. Temel fıkralarında yer alan Cemal, Dursun, Fadime gibi tipler ise alt tipler olarak nitelendirilebilir. Doğru cevap A’dır.