HALK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Muhammes: Beş mısralı bentlerle kurulan divan edebiyatı nazım şekli. Müseddes: Altı mısralı bentlerle kurulan divan edebiyatı nazım şekli Manzum: Şiir olarak söylenmiş şey. Mensur: Nesir olarak söylenmiş şey. Sorunun doğru cevabı D seçeneğidir.

Atasözü; milletlerin atalarından kalmış, yol, yöntem gösteren, öğüt veren sözleridir. Kargış (beddua), insanın kendisine, ailesine, toplumuna ve toplumunun değerlerine, kurumlarına zararı dokunacak şahıslara, onların düşünce ve fikirlerine karşı şiddetli bir tepkidir. Alkış (dua), insanın kendisi ile yakınları, tanıdıkları, hısım ve akrabalarıyla sevdikleri başta olmak üzere içinde yaşadığı toplumun bütün bireylerinin maddi refah ve manevi saadetinde yardım ve merhametini istemek için Tanrı’ya yaptığı bir hitap ve bir sesleniştir. Tekerleme ise, ses benzerlikleri ile uyaklardan faydalanılarak oluşturulan secili-kafiyeli ve belli bir konusu olmayan hatta önemli bir bölümü anlamlı da olmayan ses ve sözlerin akışı bakımından şiirimsi bir türdür. Sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

Deyimler birkaç kelimeyle kurulmuş ve kendi anlamlarından sıyrılarak yepyeni bir anlam kazanmışlardır. “Kellesi koltuğunda” veya “kaşla, göz arasında” gibi deyimleri asıl anlamlarıyla anlayamayız. Kimsenin kellesi koltuğunda olmaz ve kaşla göz arasında ne işimiz olabilir? Fakat, gerçeğe uymayan bu anlamları dışında mecazi anlam diye adlandırılan daha başka ve daha derin anlamları vardır. Bu anlamlar, ancak sözün gelişinden ve sunumuyla birlikte konuşmanın yer aldığı bağlamdan anlaşılabilir. “Hem suçlu, hem güçlü” ve “iyiye iyi kötüye kötü demek” deyimlerinde olduğu gibi bazı deyimlerse sadece kendi gerçek anlamlarında kullanılırlar ve başka bir anlam taşımazlar. Bazı deyimlerse, mecazi anlamlar oluştururken gerçek anlamlarından da tamamen sıyrılmazlar ve bazen tamamen kendi gerçek anlamlarında da kullanılabilirler. “Baltayı taşa vurmak” deyimi yerine göre gerçekten de baltanın taşa vurulması anlamında da kullanılabilir. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

B seçeneği dışında diğer verilen örnekler “Kargış” örnekleridir. Sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

Bilmeceler; çok eski çağlardan beri oluşmuş ve yüklendiği işlevlere göre şekillenip belirli kurallar doğrultusunda günümüzdeki şeklini alarak kalıplaşmış ve kuşaktan kuşağa aktarılarak gelen sözlü edebiyat ürünü bir gelenektir. Bütün milletlerin atalarından kalmış, yol, yöntem gösteren, öğüt veren sözleri vardır. Sözlü kültür ve edebiyatın bu en kısa ve göreceli olarak en sabit metne sahip olan türü, günümüz Türkiye Türkçesinde, “atasözü” olarak adlandırılır. Kargış (beddua); insanın kendisine, ailesine, toplumuna ve toplumunun değerlerine, kurumlarına zararı dokunacak şahıslara, onların düşünce ve fikirlerine karşı şiddetli bir tepkidir. Gerçek anlamı dışında kullanılarak yeni bir anlam ifade eden ve bir düşünceyi dile getiren iki veya daha fazla kelimeden oluşan kalıplaşmış söz dizisine deyim adı verilir. Sorunun doğru cevabı ise C seçeneğidir.

Masal Tekerlemeleri: Masalların başlangıcında, ortalarında, uygun yerlerinde ve masalın sonunda söylenen uzunca ya da çok kısa kalıplaşmış sözlerdir. Oyun Tekerlemeleri (Sayışmacalar): Oyun tekerlemeleri kendileri dışında başka hiçbir türe bağlanamaz. Oyun tekerlemelerinin hepsi doğrudan doğruya oyunlarla ilişkilidir. Bunların çoğu çocuklar tarafından üretilmiştir. Âşıkların Söyledikleri Tekerlemeli Şiirler: Âşıklar tekerleme adı verilen uzun ve eğlendirici şiirler söylerler. Yanıltmacalar (Bağımsız Söz Cambazlığı Tekerlemeleri): Herhangi bir türle ilişkili olmaksızın tek başlarına gelenekte yaşayan tekerlemelerdir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bilmeceleri yapılarına göre mensur bilmeceler ve manzum bilmeceler olarak iki gruba ayırmak mümkündür. Kurallı cümle hâlinde sorulan bilmecelere mensur bilmeceler denir. Manzum bilmeceler ölçüsü, kafiyesi ve nazım birimi olan mısra, dörtlük ve bentlerden meydana getirilmişlerdir. E seçeneği beyitlerden kurulu manzum bilmece türü örneğidir ve sorunun doğru cevabıdır.

Taksonomi: Canlıların sınıflandırılması ve bu sınıflandırılmada kullanılan kural ve prensipler demektir.

Halk edebiyatı ürünleri ilk kuramsal çalışmalarda ulusal kimliği yansıtan ve oluşturan anonim eserler olarak görülmüştü. Bu bakış açısı, içerik, değerler ve geleceğe ait ideallerde aracılık etme kapasitesi açısından halk edebiyatı ürünleri değerlendirir. Ama iletişim biçimi, aracı ve anlam aktarmak için kurulan türler olarak düşünmek, sürece, konuşma eylemi ve eylem anına, bağlamına dikkat çeker. Yani “konuşmalık tür” ifadesi kurumsal değişimin de bir ifadesidir.

Atasözü, konu ettiği durum hakkında bir genellemedir. Dolayısıyla her benzer durumun etkisinin de benzer olacağı yönünde, oldukça genelleştirilmiş bir analoji, neden-sonuç ilişkisinden hareket eden, yargılayıcı özel bir türdür.

Şiir, öncelikle içeriği ile dikkat çekmektedir. Özgün metin yapısı dikkate alındığında, bir atasözü destanının ilk dörtlüğüdür.

Deyim ve atasözü arasındaki ana fark, bildirilen bir hükmün olup olmadığıdır. Deyimler, hüküm ifadesindense güçlü betimleyicilerdir.

Değişmez biçimli halk edebiyatı türlerinin hemen hepsi için geçerli olan durum; isteğe bağlı kalıp ifade özelliklerinin bozulamamasıdır.

Romantik milliyetçi yorumlar arasında sadece icracı bakış açısı, türler arası geçişe ve sözlü ürünlerin yaşayan kültür içinde gözlemlenmesine odaklanır.

Masallarda, törenlerde, oyunlarda ve âşıkların halk hikâyelerinde icra ettiği tekerlemeler, hemen anlatı başında ya da epizotlar arası geçişlerde kullanılır. Bu açış ve harekete geçirmelerden sonra eğlence, söz oyunu icra etme becerisi gibi diğer işlevler de karşılanmış olur.

Tekerlemelerin tüm çeşitlerinde tema aynı kalmaktadır: hayal, fantezi ürünü unsurlar, rüyalar, alt - üst edilmiş gerçeklikler. Dolayısıyla bu genel tür özelliği tek bir çeşit için ayırıcı bir özellik olamaz.

Bilmeceler, ilk çalışılan sözlü kültür ürünlerinden olup envanter çalışmalarında da metin merkezli bakış açıları güçlü bir biçimde etkili, belirleyici olmuştur.

Her bilmecede soru eki yoktur ama uzun bilmecelerde açık bir soru eki de yer alır. İpuçları sayesinde sorulan şey betimlenir. Bu ipuçları yakın – uzak çağrışımlardan faydalanırlar. Sorulan şey, bilmecelerde başka bir şeyle yani yeni bir özne olarak da ifade edilebilmektedir. Şiirsel yapının bozulmaması için bilmeceler sorulan şeyden bağımsız, bazen de anlamsız ifadelerden oluşan doldurma ifadelere de sahiptir. Her bilmecenin geleneksel bir yanıtı vardır.