HALK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Dört mısralı bentlerle kurulan divan edebiyatı nazım şekline ‘murabba’ denilir.

Kalenderi aruzun “mef’ûlü mefâ’îlü mefâ’îlü fe’ûlün” kalıbıyla ve gazel, murabba, muhammes ve müseddes nazım şekilleriyle âşıklar tarafından söylenen şiirlere denilir.

Karacaoğlan’ın yukarıdaki dörtlüğü Türk halk şiirinde en yaygın olarak kullanılan 6+5=11 heceli ölçüde yazılmıştır.

“sene” ve “gene” kelimelerindeki ses benzerliği “ene”lerdedir. Arapçave Farsçadan geçen kelimelerde bir sessizle bir uzun sesliden (â, û, î gibi) ibaret kelimeler, içinde uzun ünlü bulundurmaları sebebiyle zengin kafiye olarak kabul edilirler.

Redif şiirde kafiye kelimesinden sonra gelen, anlam ve görevi bir olan ek ve kelimelere denilir. Kafiyeden ayrıldığı› nokta da burasıdır. Şiirde anlamın kuvvetlendirilmesi, kafiyenin zenginleşmesi ve ahengin artması çoğu zaman redife bağlıdır. Redifler kafiyeden sonra gelirse onu zenginleştiren ve nazımda şekil bütünlüğü sağlayan bir öğe olur.

Durak; Hece ölçüsüyle söylenmiş veya yazılmış mısraların gelenekselleşmiş bölümlere ayrılmasına denilir. Kafiye; bir şiirin en az iki mısrası arasında ve en az bir ortak sese bağlı olarak meydana getirilen ses benzerliğine denir. Redif şiirde kafiye kelimesinden sonra gelen, anlam ve görevi bir olan ek ve kelimelere denilir. Ayak ya da Ana Kafiye ise bir halk şiirinin bütün dörtlüklerinde belli bir plan dahilinde tekrarlanan kafiyelerdir. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Hece ölçüsü Türk dilinin yapısından doğmuştur. Bu ölçü, heceleri arasında “uzunluk/ kısalık vb.” nitelik bakımından bir ayrım bulunmayan Türkçeye en uygun ölçüdür. Sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

Dadaloğlu’nun dörtlüğünün ilk üç mısrasında onbirli hece ölçüsünün 4+4+3, son mısrasında ise 6+5 durakları kullanılmıştır. Sorunun doğru cevabı C seçeneğidir.

Tam Kafiye: Ses benzerlikleri çoğunlukla bir sessiz ve bir sesli harfe dayanan kafiyelerdir. Zengin Kafiye: Mısra sonlarında redif dışında üç veya daha fazla sesin benzeşmesine denilir. Tunç Kafiye: Kafiyeyi oluşturan ses benzeşmelerinin üçten fazla olması halinde, kafiye olan kelimelerden birinin diğerinin sonunda aynen tekrar edilmesiyle oluşan kafiyeye denir. Cinaslı Kafiye: Sesçe aynı, anlamca ayrı olan kelimelerden veya kelime gruplarından yapılmış kafiyelere denir. Sorunun doğru cevabı D seçeneğidir

Kafiyeyi oluşturan ses benzeşmelerinin üçten fazla olması halinde, kafiye olan kelimelerden birinin diğerinin sonunda aynen tekrar edilmesiyle oluşan kafiyeye “tunç kafiye” denir. "ayrılık, ılık” kelimelerindeki ses benzerliği nedeniyle sorunun doğru cevabı E seçeneği olan “Tunç Kafiye”dir

Redif şiirde kafiye kelimesinden sonra gelen, anlam ve görevi bir olan ek ve kelimelere denilir. Kafiyeden ayrıldığı nokta da burasıdır. Şiirde anlamın kuvvetlendirilmesi, kafiyenin zenginleşmesi ve ahengin artması çoğu zaman redife bağlıdır. Mısralarda verilen “uzak” kelimesi kafiye değil rediftir. Bu nedenle mısralar kafiyesizdir. Eğer mısra sonlarındaki kelimeler farklı anlamlara geliyorsa kafiye olur. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Tuyuğ; Genellikle aruzun fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün vezniyle yazılan, dört mısralı tek bentlik bir nazım şeklidir. Kıt’a; En az iki beyitten veya daha fazla beyitten oluşan bir nazım şeklidir. Beyit; iki mısradan oluşan nazım birimidir. Mâni; Mâni, bir dörtlükten oluşan, kafiye örgüsü aaxa biçiminde düzenlenen, çoğunlukla hecenin 7 ve 8’li kalıplarıyla yazılan halk şiiri nazım şekline denilir. Sorunun doğru cevabı C seçeneğidir.

Kavuştak; halk şiirinde nakarata verilen isimdir. Beyit; iki mısradan oluşan nazım birimi. Atışma; Saz şairlerinin deyişle tartışmaları anlamındadır. Durak; hece ölçüsüyle söylenmiş veya yazılmış mısraların gelenekselleşmiş bölümlere ayrılmasına denilir. Sorunun doğru cevabı D seçeneğidir.

Elif-nâme: Genellikle mısra başlarındaki ilk harflerin alt alta dizildiğinde eliften ye harfine kadar alfabetik tarzda düzenlenmesiyle oluşturulan şiirlere denir ve sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

Durak

Atışma

Redif

Beyit

Kıt’a

Tuyuğ