HALK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Mesnevî: Her beyti kendi içinde kafiyeli olan, uzun nazım biçimleri ile yazılan eserler.

Sur-nâme: Düğünler hakkında bilgi verilen eserler.

İnsan ekolojisi ile halkbiliminde uyarlanama sonucunda oluşmuş kültürel ve toplumsal sistemi kastedilmektedir. Halkbilimi öncelikle bir insan bilimdir. Ama diğer sosyal bilimlerle de etkileşim halindedir. Fiziki çevre, kültürel olarak nasıl dönüştürüldüğüyle halkbiliminin konusuna girer.

Ziya Gökalp, milliyetçilik hareketinin etkin olduğu bir dönemde, birçok Avrupalı aydın gibi, halk kültürü çalışmalarının kurulmuş ya da kurulacak olan modern devletlerin milli kültür inşasında kaynak oluşturma gücünü görmüş, böylesi araştırmaları hem teşvik etmiş, hem de yürütmüştür.

Bu üç edebiyat geleneğinde kullanılan müzik aletleri çeşitli olup, icracıların yetenek, bağlı oldukları çevre ve yaşadıkları döneme göre değişmektedir. Yani kültürel kopukluklar söz konusudur. Diyaloglu anlatım divan edebiyatında da karşımıza çıkmakta olup farklı kültürlerde de görülebilen bir anlatım tarzıdır. Doğaçlama kadar evrensel halkbilim unsurlarının ortak özelliklerini göstermek, söz konusu edebiyat geleneklerinin halk edebiyatının konusu olduğunun bir kanıtıdır. Dil; güncel, yerel, halk diline sahip olmaları aynı kültür grubunun süreklilik gösteren bir geleneği olmaları açısından daha belirleyicidir.

Halk edebiyatı terimi batı dillerinde doğrudan bir çeviri olsa da bu türe ait örnekler tarihin her döneminde mevcuttu. Ancak bu adlandırış akademik bir sınıflama sonucunda olup modern bilim dallarının ve tabi ki modern edebiyat bilim dalının gelişmesi, çalışma konu kapsam ve yönteminin belirlenmesiyle doğrudan ilişkilidir.

Tezkireciliğin yaygın bir edebiyat yöntemi olması, Köprülü’nün temel eleştirilerinden biri olsa da bu eleştiri Türk edebiyatı geneline yönelik olup bu nedenle Türkoloji için yöntem önerilerinde bulunmuştur. Adı geçen kitap bu yöntem önerilerine göre hazırlanmış olsa da bu genel edebiyat alanıyla ilgili bir bilgidir.

Aşık edebiyatından 2000’li yıllarla dek yapılan çalışmalar Köprülü’nin çalışma tarzının bir uzantısı olup onun çalışmalarına ekleme, genişletme olarak görülebilir. Benzer durum Tekke edebiyatı için de geçerlidir. Neredeyse hiçbir çalışma Köprülü’nün eserlerinin basıldığı dönemde yarattığı etkiyi yaratamamıştır.

Bu eserlerin bazıları İslamiyet öncesi, bazıları ise sonrasında, yabancılar ya da Türkler tarafından çeviri, derleme ya da özgün eser olarak yazıya geçirilmiş olup destan, gramer ve dil araştırması, ahlak gibi farklı konularda kitaplardır. Bu kitaplarda geçen metin ve edebi türlerin hepsinin günümüz sözlü kültüründe sürdüğü iddia edilemez. Ama bu eserlerin hepsi halk edebiyatı hakkında veriler içermektedir.

Yazılı ve basılı kaynaklar, ulusal, uluslararası, genel ve özel gibi farklı niteliklere sahip bibliyografilerde bir araya getirilmektedir. Bu tematik künye listeleri, bir araştırmacıya çalışmasının hemen başında incelediği konuyu daha ayrıntılı öğrenme ve anlama, hiç sorulmamış ya da hiç araştırılmamış konuları saptama gibi olanaklar sağlar.

Çalışma süresi sahadaki etkileşim, maddi kaynaklar, iklim gibi gerekçelerle uzatılabileceği gibi kısaltılabilir de. Yani oraya gitmeden genelde net olarak belirlenemez. Aynı şekilde karşılaşılan yapı araştırmacı sayısı ve tekniklerde de belirleyici olmaktadır. Ama nerede araştırma yapılacağı, nasıl bir toplumsal ve kültürel bir ortama dahil olunacağı, araştırma yapılacak konu üzerindeki hakimiyet, sahaya katılmadan önce kesinleştirilmiş olmalıdır.

"... bir toplumsal gruba ilişkin maddi ve manevi alanlardaki kültürel ürünleri ve onların canlı, adeta bir tiyatro gibi (teatral) dışavurum şeklinde icra olunan gösterimleri Halkbilimin konusudur."

Halkbilimi, on dokuzuncu yüzyılın başlarında ortaya çıkan bağımsız bilimsel bir disiplinin adıdır.

Ziya Gökalp'in Halka Doğru dergisinin 23 Temmuz 1913 tarihli sayısında yayınlanan Halk Medeniyeti I - Başlangıç adlı yazısı, Türkiye'de folkloru tanıtan ilk yazıdır.

1924 yılında Türk milletinin maddi ve manevi kültürünün sergileneceği bir etnografya (halkbilim) müzesi kurulmasına karar verilmiş ve 1930 yılında Ankara'da kuruluşu tamamlanan "Etnografya Müzesi" açılmıştır. Halkevleri ise 1932 yılında kurulmuştur.

"Türk halk şiiri ve nesir-nazım karışık destan ve halk hikayesi gibi türleri gerek İslamiyetten önce ve gerekse sonraki devirlerinde daima müzikle birlikte icra edilmiştir."

Tekerleme, Anonim Halk Edebiyatı nesir türü içinde yer alır.

Yaptığı ilmi çalışmalar, yetiştirdiği öğrenciler ve kurduğu kurumlar göz önünde bulundurularak Türkiye'de Türkolojinin (Türklük Bilimi) kurucusu olarak Mehmed Fuat Köprülü kabul edilir.

Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacib'in 1069-1070'te tamamlayarak Tabgac Buğra Han'a sunduğu, devlet yönetimini anlatan Türk kültürüyle ilgili son derece zengin bilgiler veren manzum didaktik bir eserdir.

Battal-name Anadolu'da meydana getirilen epik destanlardan olup, Destan Kitaplarında yer alır.