HALK EDEBİYATINA GİRİŞ I

Türklerin İslâmiyeti kabul etmesiyle birlikte, şehir ve kasabalarda kurulan “medrese”lerde yetişen aydınlar, yeni dinin emrinde “İslâmi ilimler” ile ilgili bilginin nicelik ve niteliği bakımından geniş halk kitlelerinden farklılaşırlar. Bu yeni aydın grubu, “bürokrasi” başta olmak üzere toplumsal yapıda ön plana çıkar. Bu gelişmelerden dolayı üstünlük duygusuna kapılan medreseliler, o güne kadar çoğunluk itibarıyla göçerevli bir hayat süren ve çok farklı zümre ve sınıflara sahip olmayan Türk milletini Havâs ve Avâm olarak ikiye ayırıp sınıflandırırlar. Havâs toplumunda kendini ayrıcalıklı gören tabakadır ve sorunun doğru cevabı D şıkkıdır.

Halkın asırlardan beri kuşaktan kuşağa sözlü olarak taşıdıkları sözlü kültürü Halkbilimi ve bu kültürel kesitin destan, masal, atasözü, tekerleme, efsane, türkü, ağıt ve ninni gibi manzum ve mensur anlatı ve şiir gibi verimlerini içeren kısmını da Halk Edebiyatı olarak adlandıran bu yeni anlayış Türkiye’de XX. yüzyılın başlarında ortaya çıkmıştır.

Ritüel

Teatral

Mit

IV numaradaki sıralı üretimlerin hepsi “maddi – manevi” başlığı altında toparlanabilir. Ancak diğerleri ihtiyaç gereği üretim, öğrenme yoluyla aktarım gibi temel unsurlara değinildiğinden, çıkarılmaları halinde tanım eksik kalacaktır.

Ulusal kültür bir birikim sonunda kuşaklar boyunca geliştirilir. Ama edinimi, hayvanlarda olduğu gibi kalıtım yoluyla değil öğrenmeyle aktarılır. Bu sayede bir toplumun tüm kuşaklarında benzer kültürel izler bulunabilmektedir.

Seçeneklerin neredeyse hepsi doğrudur ama genel olarak yatay ve dikey kuşaklara kültür aktarımında iletişim ana unsurdur. Bu sayede insanlar ortak değer ve bilgilerden haberdar olup onu öğrenerek uygulayabilmektedirler. Sadece ulusal değil, her türlü kültür grubuna ait unsurun insanlar arasında yayılması ve anlaşılması için iletişim temeldir.

Kapsayıcı nitelikte bir seçeneğe odaklanılmalıdır. Kültür, anlamsal ifadelerin de paylaşımıdır ve aktarımında da iletişim kanallarıyla mümkündür. Halk edebiyatı unsurlarının ortak özelliklerinden biri, genellikle, sözlü olmasıdır. Ulus olarak nitelendirilsin ya da nitelendirilmesin tüm topluluklarda halk edebiyatı ürünlerine rastlanılmaktadır. Bu edebiyatın yaşatılma ve aktarılma aracı da çoğunlukla sözlüdür.

Birincil sözlü kültür ortamına anlamını veren şey, kültürel unsurun aktarım ve muhafaza biçimidir. Bu ortamda kullanılan iletişim teknolojisinin özelliği sözlü olmasıdır. Hafıza, çıkarsa geride kalan ifadeler, kültür tanımı için yeterlidir.

Sözlü kültür oramı, birincil sözlü kültür ortamı gibi, kültürün belli bir iletişim teknolojisine dayandığı sosyo-kültürel bir yapıyı ifade etmektedir. Aradaki fark, sözlü kültür ortamının daha genel bir tanım olması ve anlık iletişime dikkat çekmesidir. Bu nedenle insanlar arasındaki iletişimin genel biçimine tanım vurgu yapar.

“İkincil” ifadesi, birincil olanın yazı bilinci oluşuna dikkat çekmek içindir. Öyleyse iletişimin yüz yüze olması ya da sözlü olması zorunluluğu yoktur. Yazı, ses kaydı ve video gibi doğrudan, yüz yüze iletişimdense dolaylı, sanal bir temasın da varlığı kastedilir. Önemli olan bu ileri teknolojilerden yararlanan bireylerin sözlü kültür niteliklerine uygun üretimler yapmasıdır.

İki kültür grubu arasındaki ayrımın nedeni eğitim, yaşama çevresi ve dolayısıyla da kültürel üretime ve ortamına yansıyan toplumsal tabakalaşmadır.

İkilikler, karşılaştırılan tabakaların niteliği gereği zıt olsa da karşılaştırma için eş ya da benzeri nitelikte olmalıdır. Yukarda sadece bilgi ölçütü, bu tarzda bir karşılaştırma için kullanılmıştır. Sezgisel ve deneyimsel olma, halk kültürünün; resmi ve yazılı olma da yüksek kültürün özellikleridir.

Avrupa’da olduğu gibi Türkiye’de de halka doğru hareketi siyasi içerikli olup bu dönemde milli bir devlet yaratmanın aracı olarak kültüre bakılıp araştırılmıştır. Ülkede halkbilim ve halk edebiyatı çalışmaları da bu politika gereği başlamıştır. Kitabınızda bu ifadeler, ülkedeki bilim adamlarınca bilim dalının ilk uygulanma gerekçesi olarak yer almıştır.

“İnsanın doğayla olan mücadelesinde maddi ve manevi olarak yaratıp doğaya eklediği fiziksel ve zihinsel her şey bir kültür ürünüdür.”

Kültür denilince bir toplumun her türlü sosyo-kültürel bağlamda kendini ifade edişlerinin tamamı veya maddi manevi her türlü ihtiyacını karşılayan toplam hayat tarzı anlaşılmaktadır.

“… sanat, müzik, mimari, düşünce, edebiyat gibi fikri ve estetik üretim alanları da kültür içinde yer alır.”

“… kültürün meydana gelmesinde insanın doğayla olan mücadelesinde yarattıkları vardır. Ancak, bu bireysel deneyimlerin toplumsal bir yapıya yani kültüre dönüşmesini sağlayan olgu iletişimdir.”

"Günümüzde, elektronik, yazı ve resim yoluyla pek çok iletişim aracı ve biçimi olmakla birlikte yüz binlerce yıl en eski verimli iletişim biçimi sözlü iletişimdir."