HALK EDEBİYATINA GİRİŞ I - Deneme Sınavı - 8

Stith Thompson

Türk masalları üzerine ilk araştırmayı yapan, Türk boylarının Halk Edebiyatı malzemelerini “Proben” adını taşıyan 10 ciltlik bir külliyat hâlinde 1866-1907 yılları arasında yayınlayan Türkolog Radloff olduğu için doğru şık A şıkkıdır, diğer şıklardaki isimler bu bağlamda uygun değildir.

A şıkkındaki "Boratav-Eberhard" cevabı doğrudur, çünkü: 

Pertev Naili Boratav’ın Türk masalları üzerine yaptığı en önemli çalışma 1953 yılında Wolfram Eberhard ile birlikte hazırladıkları Typen Türkischer Volksmarchen adıyla yayınladığı Türk Masal Tipleri Katalogu’dur.

Diğer şıklar bu kapsamda uygun değildir.

Umay Günay

Türk masalları üzerine yapılan bir başka önemli çalışma, 1975 yılında hazırlanan Elazığ Masalları (Metin-İnceleme) adlı çalışmadır. Bu çalışmada Elazığ’dan sözlü kaynaklardan derlenen 70 masal metni üzerine V. Propp tarafından geliştirilen yönteme göre bir tahlil çalışması yapılmıştır. Söz konusu çalışma kime aittir.

Ziya Gökalp masalcı kadınları, ozanlığın kadınlarda devam eden kısmı olarak düşünmüştür.

Doğru yanıt E şıkkı, diğer ifadeler uygun değildir.

Doğru yanıt "Beş"tir: Fasıl, Döşeme, Asıl konu (hikâye), Dua ve Sonuç, Hikâye ile Organik bağı olmayan Efsane gibi  beş bölüm hâlinde tertip edilir.

Bundan dolayı doğru yanıt A, diğer şıklar uygun değildir.

E şıkkı "Hilekar Kahraman" doğru yanıttır, çünkü Türk fıkralarının etrafında teşekkül ettiği fıkra tiplerinden biri değildir.

Diğer şıklar bu soru bağlamında uygun ifadeler değildir.

D şıkkı, Bilge Seyidoğlu doğru yanıttır, diğer şıklar uygun değildir.

Saim Sakaoğlu, 1973 yılında “Gümüşhane Masalları: Metin Toplama ve
Tahlil” adlı doktora tezinde Gümüşhane’den derlenen 70 masal metni üzerine tahlil çalışması yapmıştır. 

Bu nedenle doğru yanıt A şıkkı, diğer şıklardaki isimler bu kapsamda uygun değildir.

Ignacz Kunoş

Halk Edebiyatı ürünlerini, mit, epik destan, masal ve efsaneler için anlatmalık türler; türkü, nini, ağıt için söylemelik türler, karagöz, köy tiyatrosu, kukla ve meddah için seyirlik türler, atasözü, deyim, bilmece, alkış-kargış ve tekerlemeler için de konuşmalık türler olarak sınıflandırmak mümkündür.

Atasözleri, çeşitli merasimlerde, çalışma sırasında, sözlü ve yazılı edebiyat kaynaklarında yer almak suretiyle ortaya çıkar ve yayılırlar. Muhakkak ki, ilk yaratılış bağlamlarında bir yaratıcıya bağlıdırlar ancak son derece kısa bir sürede ve hatta bazen hiçbir şekilde fark edilmeden yaratıcılarıyla olan bağlarını kaybederler ve anonimleşirler. Bu bağlamda, atasözü yüksek bir ideal ve ferde bağlı bir aidiyet taşımaz. O, günlük deneyimlerin özelliklerinin toplamını seslendirir ve sosyal grup öğesinin ortak özelliği olarak formüle edilir ve iş görür.

İfadenin sanat dolu, nükteli ve gerçek olmayan şekilleri olarak, atasözleri, sözlü kültür ortamında yaratılmaları nedeniyle kolayca ezberlenip hatırlanabilmek ve zamana karşı durabilmek maksadıyla ölçü, ikili yapıyla dengeli ve ayarlı ifade, kafiye, uyum ve aliterasyon, kısalık, benzetme, devrik cümle gibi şiir sanatıyla bağdaştırılan bütün vasıtaları kullanırlar. Bu nedenle de, atasözleri ve deyimlerin büyük çoğunluğu redif ve kafiyeli olmaları bakımından şiir parçalarını hatırlatmaktadır. Dahası pek çok araştırmacı tarafından da bir çoğu şiir sayılmıştır.

Böylece atasözünün dört çeşidi vardır. Bunları atasözleri hakkındaki atasözlerinden hareketle şu şekilde örnekleyebiliriz: 1. Olumlu eşitleme: “Atasözü hikmettir” 2. Olumsuz eşitleme: “Atalarsözü pazarda satılmaz” 3. Olumlu sebebiyet: “Atalarsözünün başı vicdan korkusudur” 4. Olumsuz sebebiyet: “Atalarsözünü tutmayanı yabana atarlar.”

Türk atasözlerinde ahengi sağlayan seci, aliterasyon ve ölçü gibi unsurların yanı sıra akis, cinas, intak, kinaye, mecaz, mübalâğa, tenasüp, teşbih, tevriye, tezat gibi edebî sanatların da kullanıldığı görülebilir.

Gerçek anlamı dışında kullanılarak yeni bir anlam ifade eden ve bir düşünceyi dile getiren iki veya daha fazla kelimeden oluşan kalıplaşmış söz dizisine deyim adı verilir.

Deyimler kalıplaşmış sözlerdir ve isteğe bağlı olarak değiştirilemez. Deyimler halkın yarattığı ve gündelik konuşmalarında yaşattığı gibi kullanılır. Meselâ, “Kırdığı ceviz kırkı geçti” deyimi “kırdığı fındık kırkı geçti” şeklinde söylenemez. Bununla birlikte bazı deyimler farklı bölgelerde başka başka kelimelerle kalıplaşmış olarak karşımıza çıkabilir. Meselâ, “kırk dereden su getirmek” deyimi bazı bölgelerimizde “yetmiş iki dereden su getirmek” şeklinde kullanılabilir.

Alkış (dua), insanın kendisi ile yakınları, tanıdıkları, hısım ve akrabalarıyla sevdikleri başta olmak üzere içinde yaşadığı toplumun bütün bireylerinin maddi refah ve manevi saadetinde yardım ve merhametini istemek için Tanrı’ya yaptığı bir hitap ve bir sesleniştir.

Kurallı cümle hâlinde sorulan bilmecelere mensur bilmeceler denir. Manzum bilmecelere nazaran sayısı az olan mensur bilmecelerin kafiyeli olmayışları nedeniyle hatırda kalmaları zordur. Aynı nedenle, mensur bilmecelerin değişikliğe uğrama ihtimalleri yüksektir.

Kurallı cümle hâlinde sorulan bilmecelere mensur bilmeceler denir. Manzum bilmecelere nazaran sayısı az olan mensur bilmecelerin kafiyeli olmayışları nedeniyle hatırda kalmaları zordur. Aynı nedenle, mensur bilmecelerin değişikliğe uğrama ihtimalleri yüksektir.