HALK EDEBİYATINA GİRİŞ I - Deneme Sınavı - 2

Atasözü; milletlerin atalarından kalmış, yol, yöntem gösteren, öğüt veren sözleridir. Kargış (beddua), insanın kendisine, ailesine, toplumuna ve toplumunun değerlerine, kurumlarına zararı dokunacak şahıslara, onların düşünce ve fikirlerine karşı şiddetli bir tepkidir. Alkış (dua), insanın kendisi ile yakınları, tanıdıkları, hısım ve akrabalarıyla sevdikleri başta olmak üzere içinde yaşadığı toplumun bütün bireylerinin maddi refah ve manevi saadetinde yardım ve merhametini istemek için Tanrı’ya yaptığı bir hitap ve bir sesleniştir. Tekerleme ise, ses benzerlikleri ile uyaklardan faydalanılarak oluşturulan secili-kafiyeli ve belli bir konusu olmayan hatta önemli bir bölümü anlamlı da olmayan ses ve sözlerin akışı bakımından şiirimsi bir türdür. Sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

Deyimler birkaç kelimeyle kurulmuş ve kendi anlamlarından sıyrılarak yepyeni bir anlam kazanmışlardır. “Kellesi koltuğunda” veya “kaşla, göz arasında” gibi deyimleri asıl anlamlarıyla anlayamayız. Kimsenin kellesi koltuğunda olmaz ve kaşla göz arasında ne işimiz olabilir? Fakat, gerçeğe uymayan bu anlamları dışında mecazi anlam diye adlandırılan daha başka ve daha derin anlamları vardır. Bu anlamlar, ancak sözün gelişinden ve sunumuyla birlikte konuşmanın yer aldığı bağlamdan anlaşılabilir. “Hem suçlu, hem güçlü” ve “iyiye iyi kötüye kötü demek” deyimlerinde olduğu gibi bazı deyimlerse sadece kendi gerçek anlamlarında kullanılırlar ve başka bir anlam taşımazlar. Bazı deyimlerse, mecazi anlamlar oluştururken gerçek anlamlarından da tamamen sıyrılmazlar ve bazen tamamen kendi gerçek anlamlarında da kullanılabilirler. “Baltayı taşa vurmak” deyimi yerine göre gerçekten de baltanın taşa vurulması anlamında da kullanılabilir. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

B seçeneği dışında diğer verilen örnekler “Kargış” örnekleridir. Sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

Bilmeceler; çok eski çağlardan beri oluşmuş ve yüklendiği işlevlere göre şekillenip belirli kurallar doğrultusunda günümüzdeki şeklini alarak kalıplaşmış ve kuşaktan kuşağa aktarılarak gelen sözlü edebiyat ürünü bir gelenektir. Bütün milletlerin atalarından kalmış, yol, yöntem gösteren, öğüt veren sözleri vardır. Sözlü kültür ve edebiyatın bu en kısa ve göreceli olarak en sabit metne sahip olan türü, günümüz Türkiye Türkçesinde, “atasözü” olarak adlandırılır. Kargış (beddua); insanın kendisine, ailesine, toplumuna ve toplumunun değerlerine, kurumlarına zararı dokunacak şahıslara, onların düşünce ve fikirlerine karşı şiddetli bir tepkidir. Gerçek anlamı dışında kullanılarak yeni bir anlam ifade eden ve bir düşünceyi dile getiren iki veya daha fazla kelimeden oluşan kalıplaşmış söz dizisine deyim adı verilir. Sorunun doğru cevabı ise C seçeneğidir.

Masal Tekerlemeleri: Masalların başlangıcında, ortalarında, uygun yerlerinde ve masalın sonunda söylenen uzunca ya da çok kısa kalıplaşmış sözlerdir. Oyun Tekerlemeleri (Sayışmacalar): Oyun tekerlemeleri kendileri dışında başka hiçbir türe bağlanamaz. Oyun tekerlemelerinin hepsi doğrudan doğruya oyunlarla ilişkilidir. Bunların çoğu çocuklar tarafından üretilmiştir. Âşıkların Söyledikleri Tekerlemeli Şiirler: Âşıklar tekerleme adı verilen uzun ve eğlendirici şiirler söylerler. Yanıltmacalar (Bağımsız Söz Cambazlığı Tekerlemeleri): Herhangi bir türle ilişkili olmaksızın tek başlarına gelenekte yaşayan tekerlemelerdir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bilmeceleri yapılarına göre mensur bilmeceler ve manzum bilmeceler olarak iki gruba ayırmak mümkündür. Kurallı cümle hâlinde sorulan bilmecelere mensur bilmeceler denir. Manzum bilmeceler ölçüsü, kafiyesi ve nazım birimi olan mısra, dörtlük ve bentlerden meydana getirilmişlerdir. E seçeneği beyitlerden kurulu manzum bilmece türü örneğidir ve sorunun doğru cevabıdır.

Halk Edebiyatı, sözlü kültür ortamında yüz yüze bir ilişki içinde birisi konuşan, söyleyen veya anlatan kişi diğeri de dinleyici veya dinleyiciler konumunda olan iki tarafın geleneksel anlatılar yoluyla kurduğu bir iletişim biçimidir. Bu iletişim esnasında anlatıcı/söyleyici ve konuşan âdeta bir tiyatro oyununda oynarmışcasına geleneksel Halk Edebiyatı türlerine ait geleneksel konuları yine geleneksel ifade ediş yolu olan, teatral bir biçimde ortaya koyup sergiler. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

İnsan davranışları için model teşkil eden, hayata anlam ve önem kazandıran, dolayısıyla insanın kendini anlamlandırmasını sağlayan ve her zaman için bir yaratılışın öyküsünü anlatan kutsal kabul edilen metinlere “mit” (myht) adı verilir.

C seçeneği efsanenin özelliklerinden biridir ve sorunun doğru cevabıdır.

Teatral: Tiyatro özelliği taşıyan anlamındadır. Mitoloji: Bir ulusa, bir dine, özellikle Yunan, Latin uygarlığına ait mitlerin, efsanelerin bütünüdür. Determinist: Belirlenimci, her olayın başka olayların gerekli ve kaçınılmaz bir sonucu olduğu öğretisini kabul eden kişidir. Epistemolojik: Bilgi kuramına ait olan anlamına gelir. Sorunun doğru cevabı Dogma yani D seçeneğidir.

Bilgi kuramına ait olan Epistemolojiktir. Tiyatro özelliği taşıyan Teatral tanımıdır. Geleneksel halk anlatılarının anlamlı olarak bölünebildiği en küçük birime Motif denir. Halk Edebiyatı anlatılarında ana olaya bağlı yan olay Epizot tanımıdır. Sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir. Diğer seçeneklerden verilenler “mit”lerin özellikleridir.

Son yüzyıllarda sözlü kaynaklardan derlenerek yazıya geçirilmiş bu destanlar, sahip oldukları tematik ve yapısal özellikler bakımından kendi aralarında arkaik, kahramanlık ve tarihî destanlar olarak üçe ayrılırlar. Sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

Bilgisini uzmanlığını devletin geleceği için kullanan Bilge Devlet Adamı tipinin özelliğidir. Kahramanla konuşabilen ve onu kurtarmak için çeşitli yollara ve hilelere başvurabilen, mitolojik göl, ırmak ve denizlerde yaşayan mitolojik bir aygırın aştığı kısraktan doğan Kahramanın Atı Tipi özellikleridir. Altın Arığ Destanı başta olmak üzere birkaç Türk destanının baş kahramanı kadın Kadın Tipleri özellikleridir. Sorunun doğru cevabı C seçeneğidir.

Kutsal Su: Tanrı yüzü gördüğü gerekçesiyle su kutsaldır. Ayrıca kainatı oluşturan beş elementten birisidir.

E seçeneği “Olağanüstü Kişiler, Varlıklar ve Güçlerle İlgili Efsaneler” içinde yer alır. Diğer seçeneklerden verilen bilgiler ise “Tarihî Efsaneler ve Medeniyet Tarihi ile İlgili Efsaneler” ile ilgilidir. Sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

1924 yılında Türk milletinin maddi ve manevi kültürünün sergileneceği bir etnografya (halkbilim) müzesi kurulmasına karar verilmiş ve 1930 yılında Ankara'da kuruluşu tamamlanan "Etnografya Müzesi" açılmıştır. Halkevleri ise 1932 yılında kurulmuştur.

Taksonomi: Canlıların sınıflandırılması ve bu sınıflandırılmada kullanılan kural ve prensipler demektir.

Halk edebiyatı ürünleri ilk kuramsal çalışmalarda ulusal kimliği yansıtan ve oluşturan anonim eserler olarak görülmüştü. Bu bakış açısı, içerik, değerler ve geleceğe ait ideallerde aracılık etme kapasitesi açısından halk edebiyatı ürünleri değerlendirir. Ama iletişim biçimi, aracı ve anlam aktarmak için kurulan türler olarak düşünmek, sürece, konuşma eylemi ve eylem anına, bağlamına dikkat çeker. Yani “konuşmalık tür” ifadesi kurumsal değişimin de bir ifadesidir.

Atasözü, konu ettiği durum hakkında bir genellemedir. Dolayısıyla her benzer durumun etkisinin de benzer olacağı yönünde, oldukça genelleştirilmiş bir analoji, neden-sonuç ilişkisinden hareket eden, yargılayıcı özel bir türdür.