HALK EDEBİYATINA GİRİŞ I - Deneme Sınavı - 12

İnsanlık tarihinin erken dönemlerinde mitler, memoratlar, efsaneler ve epik destanlar gerçek olduklarına inanılan türler olarak birbirinin ardı sıra ortaya çıkmışlardır. Bu sözlü edebiyat türlerinin tamamının ortak paydası “gerçek olduklarına inanılması”dır. Tamamen “inanç” faktörüne dayalı bu türlerden sonra, bir edebî tür belirleyici özellik olan “gerçek olduğuna inanılmaması” gereken anlatılar ortaya çıkmıştır. Edebî tür belirleyici özelliği “gerçek olduğuna inanılmaması” olan ve kalıplaşmış bir anlatım tekniğiyle anlatılan bu anlatılara “masal” (folktale) adı verilir.

Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.

Masal kelimesinin Türkçeye, halk dilinde yaygın olarak “öğüt” anlamındaki Arapça “mesel” kelimesinin anlam ve söyleyiş değişikliğine uğramasıyla geçtiği yaygın olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle de doğru cevap B şıkkıdır.

Masal türüne XIX. yüzyıla kadar Türkiye’de ve Balkanlar’da “kıssa”, “destan”, “hikâye”, “hekat”, “mesel” gibi adlar da verilmiştir. Memorat ise Masallardan önceki tarihlere ait bir isimlendirmedir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

Türkiye dışında yaşayan diğer Türk topluluklarında ise masal yerine Türkistan’da “erteği”, “ertek”; Azerbaycan’da “nagıl”; Çuvaşlarda “hallap”; Uygurlarda “ötünç” (öğüt verici hikâye) terimleri kullanılmaktadır. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Türkiye dışında yaşayan diğer Türk topluluklarında masal yerine Türkistan’da “erteği”, “ertek”; Azerbaycan’da “nagıl”; Çuvaşlarda “hallap”; Uygurlarda “ötünç” (öğüt verici hikâye) terimleri kullanılmaktadır. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Bu çalışmalarda masallar, kahramanlarının hayvan olmalarına, olağanüstü olay
ve yaratıklara sahip olup olmamalarına, güldürmeye yönelik anlatım tutumuyla anlatılmalarına ve birbirine bir zincir gibi bağlanmış biri biterken diğeri onun içinden başlayan olaylar zincirini andırmalarına bağlı olarak;
1. Hayvan Masalları.
2. Asıl (Olağanüstü) Masallar.
3. Güldürücü Masallar.
4. Zincirlemeli Masallar.
şeklinde de sınıflandırılmışlardır.

Bu bilgiler ışığında doğru cevap A şıkkıdır.

Türk masalları üzerine ilk araştırmayı yapan kişi ünlü Türkolog F. W. Radloff’tur. Radloff, Türk boylarının Halk Edebiyatı malzemelerini “Proben” adını taşıyan 10 ciltlik bir külliyat halinde 1866-1907 yılları arasında yayınlamıştır. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

Türk masallarını ilmî bir bakış açısıyla ilk derleyen Macar Türk halkbilimcisi Ignacz Kunoş’tur. Kunoş, Balkanlar’da ve Anadolu’da yaklaşık beş yıl süren alan araştırmalarının sonucu olarak pek çok masal derleyerek bunları 1887-1907 yılları arasında beş cilt hâlinde yayınlamıştır. Bu bilgi doğrultusunda bakıldığı zaman doğru cevap C şıkkıdır.

1934 yılında yayınlanan " Yörükler ve Köylülerde Hikâyeler-Masallar" adlı çalışma Yusuf Ziya Demircioğlu tarafından hazırlanmıştır. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Halk hikâyelerinin icrası, anlatıldığı çevreye ve anlatan âşığa göre farklılıklar gösterir. Pertev Naili Boratav’ın tespitlerine göre halk hikâyesi anlatma geleneği genel olarak fasıl, döşeme, asıl konu (hikâye), duvak kapamayla dört ve bazen bunlara eklenen efsanelerle beş bölüm hâlinde tertip edilir. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Masal kelimesinin Türkçeye, halk dilinde yaygın olarak “öğüt” anlamındaki Arapça “mesel” kelimesinin anlam ve söyleyiş değişikliğine uğramasıyla geçtiği yaygın olarak kabul edilmektedir.

Masalların diğer sözlü edebiyet türlerine göre en önemli farkı kurmacaya bolca yer vermesi ve kurmacayı merkeze alan ilk sözlü edebiyat türü olmasıdır.

Mitlerin, yaşadıkları kültürlerde “gerçek hikâye” olduğuna inanılır. Bu tür toplumlarda mitler şu yapısal özellikleri gösterirler: 1) Mit, tanrısal ve olağanüstü varlıkların eylemlerinin öyküsüdür. 2) Mitlerde anlatılan bu öykü, kesinlikle gerçek ve kutsal olarak kabul edilir. 3) Mit, her zaman için bir “yaratılış” ve “köken”le ilgilidir. Bir şeyin nasıl hayata geçtiği ya da bir davranışın, bir kurumun, bir çalışma biçiminin nasıl yaratılmış olduğunu anlatır. Bu nedenle de mitler, insana özgü her anlamlı eylemin örnek tiplerini oluşturur. 4) Hem gerçek hem de kutsal kabul edilen bir öykünün anlattıkları, onlara gerçek ve kutsal olarak inananlar tarafından bir model olarak düşünülür. Dahası gerçek ve kutsal olan bu inanş ve davranış biçimleri “sosyal bir ferman” niteliğine bürünerek o sosyal ve toplumsal yapıdaki davranış ve düşünüş biçimlerini etkileyip yönlendirici bir konuma yükselir.

Mitoloji: Bir ulusa, bir dine, özellikle Yunan, Latin uygarlığına ait mitlerin, efsanelerin bütünüdür.

Memorat: Olağanüstü varlıklarla görme, dokunma, hissetme ve konuşma yollarından biriyle kurulan iletişime dair kişisel hatıralar.

I- Efsane, muayyen bir tarihî (gerçek veya hayalî) bir hadise ile birleştirilmiştir.

II- Efsane, muayyen bir şahısla, yani, bir ad verilen tarihî (gerçek veya hayalî) bir şahsiyet ile birleştirilmiştir.

III- Efsane, anlatanın coğrafî alan kavramına uygundur; yani, o, belirli bir yerle birleştirilmiştir.

IV- Efsane gerçek olduğuna inanılan bir hikâyedir.

Kahramanlarının insan, anlattıkları zamanın tarihsel zaman ve kutsal kabul edilmeyişleri gibi özelliklerle mitlerden ayrılan, bir kahramanın başından geçen olayların çoğunlukla manzum olarak anlatıldığı uzun anlatılara  Epik destan denir.

Dile dayalı kültürel malzeme Halkbilimi,Sosyoloji,Etnolojii,Antropolojinin ortaya çıkmasında etkili olmuştur.

Masalların başlangıç, orta ve sonlarında bulunan “formel” veya “tekerleme” adı verilen kalıplaşmış ifadeler gelmektedir. Türkçede “tekerleme” dediğimiz bu formel ifadeler, başlangıçtan itibaren türü, diğer sözlü edebiyat türlerinden özellikle de anlatılanın gerçek olduğuna inanılan “mit”, “efsane” ve “destan”dan ayırmak için yaratılmış veya tekerlemeler bu işlev ile donatılmış olmalıdır.

Döşeme: Bu bölüm, masalcının dinleyicileri masal atmosferine ve masal biçimindeki iletişim ve etkileşim şekline hazırladığı bölümdür. Döşeme bölümünde masalcı çoğunu gelenekten öğrendiği ve bu örneklere uygun olarak kendisinin de yarattığı ya da naklettiklerine bazı unsurlar kattığı başlangıç veya masala giriş tekerlemeleri söyler. Dinleyiciler bir yandan tekerlemelerdeki komik sözlere gülerken diğer yandan da masalcıya yaklaşarak ve dikkatlerini toparlayarak masalı dinlemeye hazırlanırlar. Döşeme bölümünde söylenen tekerlemelere “Bir varmış bir yokmuş, Allah’ın kulu çokmuş. Evvel zaman içinde deve tellal iken, sıçan berber iken, ben on beş yaşında iken, anamın babamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken.. Var varanın sür sürenin destursuz bağa girenin hali budur hey... Yananı Sefa, Bekri Mustafa, kaynadı kafa... Ak sakal kara sakal, yeni berber elinden çıkmış bir taze sakal... Kasap olsam sallayamam satırı, nalbant olsam nallayamam katırı, hamamcı olsam dost ahbap hatırı... Birisi benim kârım değil doğru kelâm, bir gün başıma yıkıldı hamam..” şeklindeki tekerleme örnek verilebilir.