HADİS

Ali İbnü’l-Medînî’nin (v. 234/848) ifadesiyle, “Hadislerin mana ve maksatlarını gereği gibi anlamak (tefakkuh) ilmin yarısıdır. Ricâl bilgisi ve hadislerin râvilerini tanımak ise ilmin diğer yarısıdır”. Bu sözün ilk cümlesinde geçen tefakkuh kelimesi dirâyetü’l-hadîs, ikinci cümlesinde geçen ricâl bilgisi (ma’rifetü’r-ricâl) ise rivâyetü’lhadîs ilmini ifade eder. Doğru cevap C'dir.

Bu bağlamda, Hanefî hadis âlimi el-Keşmîrî’nin (v. 1352/1933) şu tesbiti ciddiye alınmalıdır: “Birçok mesele fıkıh (kitapların)da mevcut değildir. Hâlbuki hadis o meseleye temas etmiştir. Kim dinin tamamının fıkıh (kitapların)da bulunduğunu ve fıkhın dışında hiçbir şeyin kalmadığını iddia ederse, o doğrudan sapmıştır”.

Doğru cevap E'dir.

Öncelikle şuna işaret edilmelidir ki, hadis ilminde rivâyet, nakil ve hâfıza faktörüyle birlikte dirâyet, akıl ve muhâkeme imkânı çok önemlidir. Hadis metinlerinin doğru
anlaşılmasında ve yorumlanmasında rivâyet-dirâyet bütünlüğü, nakil-akıl veya hâfızamuhâkeme işbirliği, hadisle birlikte fıkıh; mana ve maksadı kavrama melekesi ve hüküm çıkarma yeteneği gereklidir. Rivâyet dirâyet bütünlüğünün bozulması durumunda, yanlış veya eksik anlaşılacağından hadis metinlerinde problemlerin yaşanması kaçınılmazdır. Doğru cevap D'dir.

Bazı sahâbîler tarafından rivâyet edilen hadislerin yanlış veya eksik anlaşılması ve yorumlanması üzerine, Hz. Âişe’nin müdâhale ederek onları düzelttiği bilinir. Bedreddîn Zerkeşî’nin (v. 794/1392) el-İcâbe li îrâdi me’stedrakethu Âişe ale’ssahâbe adlı eseri, bu konuları içeren kısa ve özlü bir derlemedir. Doğru cevap A'dır.

İhtilâfü’l-hadîs ilmi, görünüşte manaları birbirleriyle çelişen ancak dikkatle incelendiğinde araları uzlaştırılan ve zıtlık probleminin çözüm yolları gösterilen hadisleri konu alır. Muhtelifü’l-hadîs ve müşkilü’l-hadîs adıyla da anılan bu disiplinde, hadislerde gerçek çelişkiden değil, sadece zâhirde bir ihtilâftan ve karışık görüntüden söz edilebilir. Doğru cevap B'dir.

Garîbü’l-hadîs, hadis metninde geçen ve az kullanıldığından anlaşılması güç olan lafızları konu edinen garip kelimeler bilgisidir. Garîbü’l-hadîs, zengin lugat bilgisine ihtiyaç duyar. Söz konusu lafızların oluşturduğu garîbü’l-hadîs kitapları, adeta Peygamber’in (s.a.v.) kullandığı kelimelerin lugatı olmaktadır.

Doğru cevap B'dir.

Hattâbî (v. 388/998), toplumun her kesiminden gelen talep ve duyulan ihtiyaç üzerine
Buhârî’nin el-Câmiu’s-sahîh’ine A’lâmu’l-hadîs adlı bir şerh yazar. Onun, bu şerhin ilk
sayfalarında verdiği şu bilgi önemlidir: “Zamanla ilmin kayboluşunu ve cehaletin ortaya
çıkışını, ehl-i bid’atın çoğalıp kitap ve sünnetten nasıl yüz çevirdiklerini düşündüm. Onların, hadislerin mana ve maksadını araştırmayı ihmal ederek hadisten uzaklaştıklarını ve hadis âlimlerini haksız olarak tenkit ettiklerini gördüm. Buhârî’nin yer verdiği sika râvi ve sahih hadislere dair yönelttikleri suâller karşısında onların bu konuları bilmedikleri anlaşıldığında, hadis âlimlerini kötülemek için bunu basamak yaptılar. İşte gelinen bu nokta, benden istenen Sahîh-i Buhârî şerhinin telif sebebi oldu. Doğru yolda olanlar için bir delil, batıla sapan ehl-i bid’ate karşı bir hüccet olması için tecrübem ölçüsünde bu eserdeki hadisleri ve çetrefil noktaları açıklamayı bir borç ve vazife kabul ettim” Dolayısıyla bu ifadelerden Buhârî’ye eleştirel yaklaştığı sonucu çıkarılamaz.

Doğru cevap A'dır.

Hadisin ulaşılabilen bütün tarîklerine yer veren İbn Abdilberr, onların zayıf isnadla sabit olduklarını söyler. Aynı şekilde Hatîb Bağdâdî, er-Rıhle fî talebi’l-hadîs adlı eserinde hadisin bütün tariklerini zikreder. Mizzî (v. 742/1341) hadisin hasen derecesine ulaştığını, Irâkî(v. 806/1403) ise bazı tariklerini sahih görenler bulunduğunu söyler. Suyûtî (v.911/1505),hadisin elli tarîkini topladığını ve senedi için ilk kez kendisinin sahih li gayrih değerlendirmesi yaptığını ifade ederken, Murtazâ Zebîdî (v. 1205/1790), hadisin hasen olduğunu belirtir. Çağdaş âlimlerden İbnü’s-Sıddîk Ahmed Gumârî (v. 1380/1960) ise hadisin tariklerini inceledikten sonra senedinin sahîh olduğu sonucuna ulaşır. Bazı kitaplarda müslim kelimesinden sonra görülen müslime lafzı, mana itibariyle doğru olmakla beraber, hadisin hiçbir tarikinde tesbit edilememiştir. Kaldı ki müslime (müslüman kadın), dil ve üslup açısından müslim lafzı içinde mevcuttur. Doğru cevap D'dir.

Kedi yüzünden cehenneme giren ve azap gören kadının Himyer kabilesinden olduğunu söyleyenler olduğu gibi, İsrâiloğullarından olduğunu ileri sürenler de vardır. Nitekim
Buhârî’nin, hadisi “İsrâiloğulları ile ilgili haberler” başlığı altında vermesi, onun bu görüşte olduğunu gösterir. Çünkü Buhârî’nin görüş ve anlayışı bâb başlıklarında saklıdır. Doğru cevap E'dir.

A seçeneğindeki hadis insan ilişkileri, B seçeneğindeki hadis tedbir, D seçeneğindeki hadis övünme, E seçeneğindeki hadis ise ibadetlerin önemi ve devamlılığı hususlarında uyarı mahiyetindedir. C seçeneğindeki hadiste ise ilim sahiplerininin Allah katındaki durumları hususuna yer verilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Ali İbnü’l-Medînî’nin (v. 234/848) ifadesiyle, “Hadislerin mana ve maksatlarını gereği gibi anlamak (tefakkuh) ilmin yarısıdır. Ricâl bilgisi ve hadislerin râvilerini tanımak ise ilmin diğer yarısıdır”. Bu sözün ilk cümlesinde geçen tefakkuh kelimesi dirâyetü’l-hadîs, ikinci cümlesinde geçen ricâl bilgisi (ma’rifetü’r-ricâl) ise rivâyetü’lhadîs ilmini ifade eder.

Her iki ilim, ilimler târihçisi Taşköprülüzâde (v. 968/1561) tarafından şöyle tarif edilir: “Rivâyetü’l-hadîs ilmi, zabt ve adalet yönünden râvîlerin hallerini, ittisâl ve inkıtâ bakımından da senedin durumunu tetkik ederek, hadislerin Hz. Peygamber’e ulaşmasını konu edinen bir ilimdir. Dirâyetü’l-hadîs ilmi ise, Arap dili kuralları ve İslâm dinin genel prensipleri doğrultusunda, Hz. Peygamber’in hallerine uygun olarak, hadis metinlerinden anlaşılan mana, murad ve maksattan bahseden ilimdir".

Doğru cevap E'dir.

Ebû Ca’fer Tahâvî’nin (v. 321/933) Şerhu ma‘âni’l-âsâr, İbn Hazm’ın (v. 456/1063) elMuhallâ, İbn Abdilberr’in (v. 463/1070) et-Temhîd, Şâh Veliyyullah ed-Dihlevî’nin (v. 1176/1762) Huccetullâhi’l-bâliğa adlı eserleri, fikhü’l-hadîs ilmine yönelik çalışmalar arasındadır.

Doğru cevap E'dir.

Rivâyet dirâyet bütünlüğünün kaçınılmaz bir ilke sayılması gerektiğini formüle eden bir tesbit şudur: “Hadis ile fıkıh (anlamak, iyice kavramak) birlikte oldukları zaman kemal bulur, birbirlerinden ayrıldıkları zaman ise noksan kalırlar”. Hadis-fıkıh ilişkisinde kurulması gereken denklemin ve problemlere çözüm yolu gösteren yöntemin altını çizen bu tesbit, Râmhürmüzî’ye aittir. O, hadis usûl ilminin ilk sistematik mahsüllerinden sayılan el-Muhaddisü’l-fâsıl adlı eserinin hemen girişinde, yaşadığı coğrafyada ehl-i hadis ile ehl-i fıkhı karşı karşıya getiren dengesizliği, yani bazı râvilerin dirâyetten kopuk salt bir rivâyet, bazı fakihlerin de rivâyetten uzak salt bir dirâyet anlayışını eleştirerek söz konusu çözüm yolunu önerir.

Doğru cevap A'dır.

Bazı sahâbîler tarafından rivâyet edilen hadislerin yanlış veya eksik anlaşılması ve yorumlanması üzerine, Hz. Âişe’nin müdâhale ederek onları düzelttiği bilinir. Bedreddîn Zerkeşî’nin (v. 794/1392) el-İcâbe li îrâdi me’stedrakethu Âişe ale’ssahâbe adlı eseri, bu konuları içeren kısa ve özlü bir derlemedir.

Doğru cevap B'dir.

İhtilâfü’l-hadîs ilmi, görünüşte manaları birbirleriyle çelişen ancak dikkatle incelendiğinde araları uzlaştırılan ve zıtlık probleminin çözüm yolları gösterilen hadisleri konu alır. Muhtelifü’l-hadîs ve müşkilü’l-hadîs adıyla da anılan bu disiplinde, hadislerde gerçek çelişkiden değil, sadece zâhirde bir ihtilâftan ve karışık görüntüden söz edilebilir. Çünkü burada çelişki gibi görünen şey, aslında çözülebilen bir ihtilâftan ibarettir. Söz konusu ihtilâfların giderilmesinde sırayla cem‘ ve telif, nesh, tercih, tevakkuf yöntemi uygulanır. Şüphesiz bu uygulama için temel dinî ilimlerde derinlik, ehliyet ve liyakat vasfı aranır.

Doğru cevap D'dir.

Farklı tariklerin tespiti kadar, bir hadisin vürûduna sebeb olan hâlin, ortam ve şartların bilinmesi önemlidir. Kur’ân-ı Kerîm için nüzul sebebi nasıl âyetlerin anlaşılmasında yardımcı bir unsur ise, vürûd sebebi de hadis metninin anlaşılmasında aynı role sahiptir.

Doğru cevap C'dir.

“mideye taş bağlamak” deyiminin doğurduğu muğlak algı bir örnek teşkil eder. Resûl-i Ekrem’in Hendek Gazvesi’ndeki hâli anlatılırken şu ifade kullanılır: “Sonra çok aç olduğu halde kalktı. Biz üç gün hiçbir şey tatmamıştık/رٍ َ َج وب بِ ٌ ُ ْص ع َ ُ م ُه ْـن َط ب َ َ و َام َّ ق ُث ًا َاق َُذ ُوق َ ذو َ ن ٍ ال َّام َ أَي ثَة َ َا ثَال ْـن ِث لَب َ و) “Buhârî, Megâzî, 30, hadis no: 4101). Bu haberin ilk cümlesi, pek çok telif veya tercüme eserde şöyle verilir: “Sonra karnına bir taş parçası sarılmış olarak kalktı”. Oysaki yanlış algıya götüren bu ifade, Basralı dilbilimci Halil b. Ahmed (175/791) tarafından “(Bağlanan/sarılan diye anlaşılan) ma‘sûb kelimesi, Hüzeyl lehçesinde neredeyse bağırsakları kuruyacak derecede aşırı aç kimse anlamındadır” diye açıklanır.

Doğru cevap B'dir.

İbn Hazm ez-Zâhirî gibi bazı âlimler, “Nefsim elinde olan Allah’a andolsun ki, odun toplanmasını emretmeyi içimden geçirdim. Sonra namaz için ezan okunmasını ve bir adama da emredip cemâate imam olmasını, sonra da cemaate gelmeyenlere gidip evlerini yakmayı içimden geçirdim” (Buhârî, Ezân, 29, hadis no: 644; Müslim, Mesâcid, 251, hadis no: 1513) hadisinden, özürsüz olarak cemâate gelmeyen kimsenin evinin yakılacağı hükmünü çıkarır. Hâlbuki hadisin dil ve üslûbu, bu hükmü çıkarmaya müsait değildir. Terğibterhib maksadına yönelik vârid olan bu hadis, cemâatle kılınan namazın faziletinin altını çizer. Bu üslup, mübâleğa fi’z-zecr (vazgeçirme ve engellemede abartı) diye ifade edilir.

Doğru cevap C'dir.

Hattâbî (v. 388/998), toplumun her kesiminden gelen talep ve duyulan ihtiyaç üzerine Buhârî’nin el-Câmiu’s-sahîh’ine A’lâmu’l-hadîs adlı bir şerh yazar. Onun, bu şerhin ilk sayfalarında verdiği şu bilgi önemlidir: “Zamanla ilmin kayboluşunu ve cehaletin ortaya çıkışını, ehl-i bid’atın çoğalıp kitap ve sünnetten nasıl yüz çevirdiklerini düşündüm. Onların, hadislerin mana ve maksadını araştırmayı ihmal ederek hadisten uzaklaştıklarını ve hadis âlimlerini haksız olarak tenkit ettiklerini gördüm. Buhârî’nin yer verdiği sika râvi ve sahih hadislere dair yönelttikleri suâller karşısında onların bu konuları bilmedikleri anlaşıldığında, hadis âlimlerini kötülemek için bunu basamak yaptılar. İşte gelinen bu nokta, benden istenen Sahîh-i Buhârî şerhinin telif sebebi oldu. Doğru yolda olanlar için bir delil, batıla sapan ehl-i bid’ate karşı bir hüccet olması için tecrübem ölçüsünde bu eserdeki hadisleri ve çetrefil noktaları açıklamayı bir borç ve vazife kabul ettim”.

Doğru cevap A'dır.