HADİS

''Hz. Peygamber bize sünen-i hüdâyı öğretti” sözü Abdullâh b. Mes‘ûd'a aittir.

Hadis tarihini konu edinen kitapların, sahâbenin hadis uğruna yaptığı ve sonraki nesilde sistemleşen, hadis ıstılahındaki adı ile “er-rıhle fî talebi’lhadîs/hadis uğruna yapılan seyahatler”e özel bir bölüm tahsîs ettiği görülür.

Özellikle sahâbe neslinin bir tek hadis almak için bile deve üstünde birkaç aylık mesafedeki diyarlara gitmeyi göze aldığına dair çok sayıda örneği görmek için Hatîb el-Bağdâdî’nin er-Rihle fî talebi’l-hadîs adlı kitabını tetkik ediniz.

Hz. Peygamber’in (s.a.v.) sünneti en iyi bilenleri takdiminin yanı sıra Medîne’nin dışından gelen ve kendilerine dini öğretecek kişilerin gönderilmesini talep eden Müslümanların da sünneti bilenlere öncelik verdiği anlaşılmaktadır. Nitekim Yemen’den gelen henüz İslâm’la yeni müşerref olmuş bir grup Hz. Peygamber’den kendilerine sünneti ve İslâm’ı öğretecek birisini göndermesini istemişler, Efendimiz de “ümmetiminin eminidir” diyerek Ebû ‘Ubeyde b. el-Cerrâh’ı işaret etmiştir.

Çok hadis rivâyet eden sahâbîlerin (Muksirûnun) her birinin hadis öğrenme iştiyâkını açıkça ortaya koyan ve kaynaklarda defalarca geçen hâdiseler mevcuttur. Bu rivâyetlerin ortak noktası, sahâbenin hadisle meşguliyetinin tesadüfî olmadığını, bilâkis hadis taleplerinin bilinçli olduğunu açıkça ifade etmesidir.

Me‘âlimu’s-Sünen, Hattâbî'nin eseridir.

Muvatta, Mâlik b. Enes’in hadis kitabıdır.

Hadis kaynaklarında, ilk neslin Hz. Peygamber’in sünneti söz konusu olduğunda yöneticilere karşı çıkmaktan dahi çekinmediklerine dair örneklerin sayısı göz ardı edilemeyecek kadar çoktur. Bu örnekler, bilhassa Batılı araştırmacıların hadis kaynaklarını, rivâyet ve siyaset ilişkisi ekseninde okumaktan neşet eden şüphelerinin ve iddialarının isabetli olmadığını göstermektedir. Meselâ, ‘Ubâde b. es-Sâmit (r.a.), Hz. Mu‘âviye’nin ordu komutanı olduğu bir savaşta daha önce duymadığı için şüphe ile yaklaştığı bir rivâyeti “Mu‘âviye hoşlanmasa da biz Resûlullâh’tan -sallallâhü aleyhi vesellem- işittiklerimizi mutlaka söyleyeceğiz” diyerek nakletmekte ısrar etmiş, eğer bu tavır ordudan uzaklaştırılmasına ve ganimetten mahrum bırakılmasına mal olsa bile buna da razı olduğunu ifade etmiştir (Müslim, Müsakāt ve müzâra‘a 15, hadis no: 4145).

Abdullâh b. Mugaffel naklettiği hadise muhalif hareket etmekte ısrar ettiğini gördüğü yakınına “Sana Allah Resûlü’nün bu yaptığın şeyi yasakladığını naklediyorum ve sen hâlâ yapmaya devam ediyorsun. Seninle asla konuşmayacağım'' demiştir.

Zü’l-Huleyfe, hac dönüşü Resûlullâh’ın mola verdiği konaklma yeridir.

Sözlükte, takip edilen yol ve davranış tarzı anlamına gelen sünnet; hadis âlimlerinin ıstılahında, risâlet öncesi dönem de dâhil olmak üzere Hz. Peygamber’in (s.a.v.) söz, fiil ve davranışları ile yaratılış ve ahlâkî özelliklerini ifade eder.

Hadis tarihini konu edinen kitapların, sahâbenin hadis uğruna yaptığı ve sonraki nesilde
sistemleşen, hadis ıstılahındaki adı ile “er-rıhle fî talebi’l-hadîs/hadis uğruna yapılan
seyahatler”e özel bir bölüm tahsîs ettiği görülür

Çok hadis rivâyet eden sahâbîlerin (Muksirûnun) her birinin hadis öğrenme iştiyâkını
açıkça ortaya koyan ve kaynaklarda defalarca geçen hâdiseler mevcuttur. Bu rivâyetlerin
ortak noktası, sahâbenin hadisle meşguliyetinin tesadüfî olmadığını, bilâkis hadis taleplerinin
bilinçli olduğunu açıkça ifade etmesidir. Meselâ, milâdî 630 yılında Mekke fethedildiğinde
Resûlullâh, yanında Hz. Bilâl ve ashâbdan bazı kişilerle Kâbe’ye girmiş ve bir
miktar içerde kalmıştır.

Hz. Peygamber’in günlük yaşamındaki tercihlerini takip etmeyen Müslümanların
eğer bunu bir nevi hafife alma, küçümseme amacıyla yapmıyorlarsa ki bu bir
mü’min için düşünülemez sünneti terk etmekle itham edilemeyecekleri, başka bir deyişle
bir dinî neticenin terettüp etmediğidir. Bu bağlamda dile getirilmesi gereken bir diğer
nokta sünen-i zevâid denilen ve Hz. Peygamber’in gündelik hayatındaki davranışlarını
takip edenler, bunu Hz. Peygamber’e bağlılıklarının ve muhabbetlerinin bir neticesi olarak
yapmaktadırlar ki sünnete ittibâın temeli şüphesiz muhabbet olmalıdır.

Nitekim Muksirûn yani binden fazla hadis rivâyet eden
yedi sahâbeye (rivâyet ettikleri hadis sayısına göre: Ebû Hüreyre, Abdullâh b. Ömer, Enes b. Mâlik, Hz. Âişe, Abdullah b. Abbâs, Câbir b. Abdillâh, Ebû Sa‘îd el-Hudrî –r.anhüm–) bakıldığında hepsinin işaret edilen özellikleri haiz olduğu görülmektedir.

Yöneticiler karşısında dahi bildiği şekliyle sünneti uygulamaktan vazgeçmemenin
başka bir örneğini ise Hz. Ali, Hz. Osmân’ın halîfeliği döneminde hacc-ı temettu
ve hacc-ı kırâna izin vermemesi kendisine sorulunca “Biz kimsenin sözüne dayanarak,
Peygamber’in (s.a.v.) sözünü bırakacak değiliz” diyerek sergilemiştir

İlgili Âyetler
وَمَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَ يََّ لَهُ الْدَُى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نوَُلِّهِ مَا تَوَلَّ“ . 1
”وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ
“Her kim de kendisine doğru yol belli olduktan sonra Resûlüne karşı bir duruşu
tercih eder, (Rasûlü örnek alan) mü’minlerin yolundan başkasına uyarsa onu döndüğü
yolda terk ederiz. Sonra da kendisini cehenneme atarız.” (en-Nisâ 4/115)
”قُلْ إِنَّ الْدَُى هُدَى اللَّهِ“ . 2
“(Resûlüm!) De ki: ‘Şüphesiz (bilin ki) doğru yol Allah’ın yoludur.” (Âli İmrân 3/73)
”وَالسَّلَمُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْدَُى“ . 3
“Selâm (ve huzur) doğru yola uyanlaradır.” (Tâhâ 20/47)

Allah Resûlü’nün etrafında halkalanmış ilk kutlu nesil sahâbe-i kirâm bilgi edinmekle
bu bilgiyi uygulamak arasında hiçbir ayırım gözetmemiştir. Bu hususa dair pek
çok delil, onların Allah Teâlâ’nın çizdiği istikâmet yolunun (hedy) ancak bir cemiyet
içerisinde ve öğrenme, anlama, taşıma ve sürdürme sürecinin eş zamanlı algılanmasıyla
mümkün kılınacağı kanaatinde olduğunu ortaya koymaktadır

Diğer bir deyişle, âlimler arasındaki ihtilâf; burada
ihtisâben (sevap elde etme düşüncesiyle) ve ittibâen (Hz. Peygamber’e uymak suretiyle) mola verip, namaz kılmanın değeri değil, fiilin bağlayıcılığı ve hac fiillerinden birisi addedilmesi
etrafındadır

Sahâbe arasında bazı fiillerin sünnet kabul edilip edilmeyeceği noktasındaki ihtilâflara
bu cihetten bakılarak, ihtilâfa meşrep farklılığından daha fazla bir anlam yüklememek gereklidir.
Bilhassa modern dönemde yapıldığı üzere sahâbe arasında birbirlerinin rağmına
bir tercihten ziyade, hadis kaynaklarını tetkik ederken bütüncül bir yaklaşım sergilemek
daha isabetli görünmektedir