HADİS - Deneme Sınavı - 5

Hadis, sened ve metin olmak üzere iki temel unsurdan oluşur. Sened, metni birbirlerinden belli usullerle almak ve rivâyet lafızlarıyla nakletmek suretiyle bize kadar ulaştıran râviler silsilesinin adıdır. Metin ise senedin sonunda râvilerin naklettikleri sözlü kısımdır. Hadisi hocadan belli metodlarla alıp öğrenmeye tahammül, belli rivâyet lafızlarıyla nakletmeye de edâ denilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Ünlü muhaddis Şu’be’nin “içinde haddesena/ahberana geçmeyen hadis zerzavattır” sözü, isnadsız rivâyetlerin değersizliğine işaret etmektedir. Abdullah b. el-Mübarek’in “İsnad dindendir. İsnad olmasaydı, dileyen dilediğini söylerdi” şeklindeki sözü de hem isnadın önemini, hem de peygamberden gelişigüzel söz nakletme konusunda isnadın caydırıcı özelliğini gösterir. Doğru cevap A'dır.

Hadis âlimleri bir hadisin senedini incelerken , özellikle (a) senedin muttasıl, yani kesintisiz olmasını, (b) sened zincirindeki râvilerin sika, yani güvenilir ve yetkin olmasını, (c) sened zincirindeki râvilerin hadisi muteber bir yolla almalarını göz önünde bulundurmuşlardır. Doğru cevap D'dir.

Yapılan incelemeler sonucunda yukarıdaki özellik ve şartları taşıyan hadisler sahih,
taşımayanlar zayıf kabul edilir. Bir hadisin sahih olduğuna hükmetme işlemine teknik
tabiriyle ‘tashih’, zayıf olduğuna hükmetmeye de tad‘îf  denmektedir.

Doğru cevap E'dir.

Bugün elimizde bulunan ve sahih olarak nitelendirilmiş olan bir hadis: (a) senedinde ittisal olup olmaması açısından incelenmiş ve râvi silsilesinde bir inkıta (kopukluk) bulunmamış, (b) seneddeki râvileri tek tek incelenmiş ve adâlet ve zapt açısından yeterli vasıflara sahip râviler olduğu tespit edilmiş, (c) seneddeki râvilerin birbirleriyle görüştükleri veya usulüne uygun bir şekilde hadisi alıp naklettikleri belirlenmiş demektir. Doğru cevap B'dir.

Buhârî’nin kitabı el-Cami‘u’s-sahîh’e kaydettiği bu örnekte râvilerin isimlerinin sıralandığı kısım hadisin senedini, Hz. Peygamber’in sözünün nakledildiği kısım da metnini oluşturmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Hadis âlimleri yukarıda işaret edilen ölçüler çerçevesinde hadisi inceledikten sonra aradıkları vasıfların bulunup bulunmamasına göre bir hükme varırlar. İnceleme sonucunda hadis kusursuz olmasına veya kusur varsa az ya da çok olmasına, bulunduğu yere ve hatanın niteliğine göre muhtelif isimler alır ve bu isimlendirmeler o hadisin değerini ortaya koyar. Bütün şartları taşıyan hadis sahih; bütün şartları taşıdığı halde râvilerinden birinde hafif bir zapt kusuru bulunan hadis hasen olarak isimlendirilir ve bu grupta yeralan hadisler makbul sayılır. Senedinde inkıta bulunan hadisler ise zayıf kabul edilir. Çünkü seneddeki bir kopukluk aradaki kişinin incelenme ve dolayısıyla hadis hakkında hüküm verme imkânını ortadan kaldırmaktadır. Böyle bir mechullük taşıyan bir hadisin Peygamber’e nispet edilmesini muhaddisler doğru bulmazlar. İnkıta eğer sahâbe/tâbiûn tabakasında ise hadis mürsel; senedden peşpeşe olmaksızın iki veya daha fazla râvi düşerse munkatı; peşpeşe iki râvi düşerse mu‘dal adını alır. Diğer taraftan râvilerde adâlet veya zapt yönünden tespit edilen eksikliklerin çeşidine, az veya çok oluşuna göre de hadis muhtelif adlar alır (muallel, münker, metruk, şaz gibi). Doğru cevap A'dır.

Hz. Âişe’nin diğer sahâbilerin naklettiği bazı hadislere yönelik tenkitleri konusunda daha
fazla örnek için Zerkeşi’nin Türkçe’ye tercüme edilen Hz. Âişe’nin Sahâbeye Yönelttiği Eleştiriler adlı kitabıdır.

Hadisin sünnete/sahih ve sabit diğer hadislere arz edilerek değerlendirilmesi yöntemine daha çok hadisçiler başvurmuştur. Hadisçiler rivâyetler arasındaki bu tür farklılıkları,
sened veya metinde görülen aykırılıkları (şuzûz) tespit edebilmek için aynı hadisin bütün tarîklerini toplama yoluna gitmişlerdir. Bu onlara rivâyetler arasında mukayese yapma ve en doğru metni tespit etme imkânı vermiştir. Hadisçilerin bu çalışmasına turuk çalışması denmektedir. Doğru cevap C'dir.

Hadiste metin tenkidi yapılırken samimiyet, i‘tidal, geniş hadis kültürü, metnin iyi kavranması, hadisin bütün tarîklerinin toplanması, hadisin edebi özelliklerinin tespiti, müteşâbih-müşkil (anlaşılması zor) hadislerden olup olmadığının tespiti, te’vil imkânlarının araştırılması, metnin derinlemesine tahlil edilmesi gibi noktalara dikkat edilmesi bu yöntemin uygulanması esnasında göz önünde bulundurulması gereken hususlardandır. Doğru cevap E'dir.

Sened, metni birbirlerinden belli usullerle almak ve rivâyet lafızlarıyla nakletmek suretiyle bize kadar ulaştıran râviler silsilesinin adıdır. Metin ise senedin sonunda râvilerin naklettikleri sözlü kısımdır. Hadisi hocadan belli metodlarla alıp öğrenmeye tahammül, belli rivâyet lafızlarıyla nakletmeye de edâ denilmektedir. Doğru cevap C’dir.

Hadis âlimleri bir hadisin senedini incelerken , özellikle (a) senedin muttasıl, yani kesintisiz olmasını, (b) sened zincirindeki râvilerin sika, yani güvenilir ve yetkin olmasını, (c) sened zincirindeki râvilerin hadisi muteber bir yolla almalarını göz önünde bulundurmuşlardır. Doğru cevap C’dir.

Bir râvinin sika olup olmadığına karar vermek için yapılan inceleme ve çalışmalara hadis ilminde cerh ve ta‘dil adı verilir. Doğru cevap B’dir.

Bütün şartları taşıdığı halde râvilerinden birinde hafif bir zapt kusuru bulunan hadis hasen olarak isimlendirilir. Doğru cevap E’dir.

Sened açısından sahih görünen bir hadisin metninin doğruluğunu kontrol etmek için doğruluğundan emin olduğumuz diğer delil ve bilgilerle karşılaştırılmasına metin tenkidi demekteyiz. Doğru cevap D’dir.

Bir hadis; (a) muhteva (b) dil ve üslup itibariyle başlıca iki yönden metin tenkidine tabi tutulur. Doğru cevap A’dır.

Hz. Ömer Hz. Peygamber’den şöyle bir hadis nakleder: “Mezardaki ölü, dışarıda kendisine ağlayan ailesinin ağlaması sebebiyle azab görür.” Hz. Ömer’in vefatından sonra bu hadisi duyduğu zaman Hz. Âişe (r.anhâ) şöyle demiştir: “Allah Ömer’e rahmet etsin. Vallahi Resûlüllâh ‘Mümin bir kişi ailesinin kendisine ağlaması sebebiyle azab görür’ buyurmadı; bilakis ‘Allah ailesinin ağlaması sebebiyle kâfirin azabını arttırır’ buyurdu. Kur’ân size yeter. ‘Hiçbir günahkâr başkasının günah yükünü yüklen­mez’ (En’am 6/164).” (Buhârî, Cenaiz, 33; Müslim, Cenaiz, 22, 23). Başka bir rivâyete göre de Hz. Âişe yukarıdaki hadisin söyleniş sebebini (sebeb­i vü­rud) şöyle izah etmiştir: Hz. Peygamber’in yanından bir yahudinin cenazesi geçiyordu. Ailesi de ona ağlıyordu. Hz. Peygamber onlara hitaben “Siz ağlıyorsunuz, o ise azab çeki­yor” buyurdu (Müslim, Cenaiz, 25). Doğru cevap A’dır.

Hadisin sünnete/sahih ve sabit diğer hadislere arz edilerek değerlendirilmesi yöntemi­ ne daha çok hadisçiler başvurmuştur. Hadisçiler rivâyetler arasındaki bu tür farklılıkları, sened veya metinde görülen aykırılıkları (şuzûz) tespit edebilmek için aynı hadisin bütün tarîklerini toplama yoluna gitmişlerdir. Bu onlara rivâyetler arasında mukayese yapma ve en doğru metni tespit etme imkânı vermiştir. Hadisçilerin bu çalışmasına turuk çalışması denmektedir. Doğru cevap D’dir.

Hadis metinleri Arap dili kaidelerine uygunluk açısından incelenerek tenkide tabi tutu­lur. Arapça’nın temel dil ilimleri olan sarf ve nahiv kaidelerine uymayan, teknik tabiriyle rekâket (lafız ve mana bozukluğu) taşıyan ifadeler Hz. Peygamber’e ait kabul edilmez. Hz. Peygamber çocukluğundan itibaren fasih bir Arapça ile yetişmiştir. Dolayısıyla bu tür dil hatalarının ona nispeti doğru değildir. Bu tür hatalar muhtemelen hadislerin mana ile rivâyeti esnasında râviler tarafından yapılmıştır. Doğru cevap B’dir.

Yukarıda birer senedi verilen hadislerin hepsinin muhtelif tarîkleri itibariyle sahih veya hasen seviyesinde makbul hadisler oldukları anlaşılmaktadır. Ancak muhteva açısından dördüncü hadis diğerleriyle çelişir görünmektedir. Bu durumda hadisin metninin muhteva açısından değerlendirilip metin tenkidine tabi tutulması gerekir.  Doğru cevap E’dir.