HADİS - Deneme Sınavı - 11

Hz. Peygamber’in çizdiği yol haritasında ve biçimlendirdiği bireysel/ferdî ve toplumsal/ictimaî ahlâk sisteminde iyilik, sıla-i rahim, edep, takva, hilim, şefkat, merhamet, selam, sevgi, saygı, özgüven, duygudaşlık, fedakârlık, cömertlik, itidal, adalet, istişare, istikamet, kanaat, sabır, şükür, ahde vefa, toplumsal barış ve uzlaşma, hak ve özgürlük, yardımlaşma ve dayanışma, tevazu, tebessüm, nezaket gibi görgü kuralları, temel insanî değerler ve ahlâkî davranışlar vardır. Ayrıca zulüm, zina, rüşvet, yalan, haset, gıybet, hırsızlık, cimrilik, israf gibi gayri ahlâkî davranışlar, yasak ve haram olan hükümler de bu çerçevede ele alınır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Meşhur ahlâk felsefecisi Râgıb el-İsfahânî’ye göre, kişinin yerleşik temel karakteri anlamında ahlâkî yapısı değişmemekle beraber, bu yapının sonucu olarak ortaya çıkan fiil ve davranışları eğitimle değişebilir. Ona göre, iyi ahlâkın temeli, nefsin/ruhun ilim öğrenerek temizlenmesi, iffet, sabır ve adaletin uygulanmasıdır. Neticesi ise hikmet, cömertlik, hilim ve ihsan ile donanmasıdır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

W. M. Watt, Hz. Muhammed’in Mekke’si adlı kitabında Resûl-i Ekrem hakkında şöyle der: “Ben şahsen, Muhammed’in, kendisine vahiy olarak gelen şeyin kendi bilincinin ürünü olmadığına inanmakta samimi olduğuna kani oldum. Hz. Muhammed’in gerçekten bir peygamber olduğuna inanıyor ve biz Hıristiyanlar’ın, ‘Onları meyvelerinden tanırsın’ (Matta, 7.20) anlamındaki Hıristiyan prensibi gereğince bunu kabul etmeleri gerektiğini düşünüyorum. Çünkü asırlar boyunca İslâm, birçok üstün ve zühd sahibi insan yetiştirmiştir”.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

W. M. Watt, Hz. Muhammed’in Mekke’si adlı kitabında Resûl-i Ekrem
hakkında şöyle der: “Ben şahsen, Muhammed’in, kendisine vahiy olarak gelen şeyin kendi bilincinin ürünü olmadığına inanmakta samimi olduğuna kani oldum. Hz. Muhammed’in gerçekten bir peygamber olduğuna inanıyor ve biz Hıristiyanlar’ın, ‘Onları meyvelerinden tanırsın’ (Matta, 7.20) anlamındaki Hıristiyan prensibi gereğince bunu kabul etmeleri gerektiğini düşünüyorum. Çünkü asırlar boyunca İslâm, birçok üstün ve zühd sahibi insan yetiştirmiştir”.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Yüce Yaratıcı, toplum içinde yaşama yeteneğiyle yaratılan, çeşitli hak, görev ve sorumluluklarla birbirine bağlanan insana üç hedef gösterir: İbadet titizliği ve kulluk bilinci (Zâriyât 51/56), medeniyet düşüncesi, maddî ve manevî boyutuyla dünyanın yaşanabilir duruma getirilmesi (Hûd 11/61), toplumun iyi yönetilmesi, insan hak ve özgürlüklerine saygı duyan âdil bir yönetim anlayışı (A’râf 7/129, Nûr 24/55).

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Gerek bireysel gerekse toplumsal ahlâka ilişkin hadisler, hadis kaynaklarının daha çok birr ve sıla (iyilik ve akraba ilişkilerini koruyup kollamak), edeb/âdâb, fezâil, isti’zân, rikâk ve zühd bölümlerinde yer alır.

“Yaratılış itibariyle kadın, yarı kalmış bir erkektir” sözü Aristo’ya nisbet edilir.

Müslümanların birbirleri üzerindeki haklarını altı maddede özetleyen şu hadis de, söz konusu toplumsal karakteri perçinler: “Müslümanın müslüman üzerindeki hakkı altıdır: Karşılaştığın zaman selâm ver, seni dâvet ederse git, senden nasihat isterse nasihat et, aksırınca Allah’a hamdederse yerhamukellah de, hastalandığında onu ziyaret et, öldüğü zaman cenazesinin ardından git” (Müslim, Selâm, 5, hadis no: 5778).

Devlet yönetiminde “te’mîn-i maslahat ve tevzî-i adâlet” temel bir ilkedir. Güçlülere yaltaklanmak, güçsüzlere ve zayıflara zorbalık etmek, ciddi bir kişilik zafiyetidir. Bilindiği gibi, ifrat haddi aşmak ve aşırıya kaçmak, tefrit ise yetersiz ve geride kalmak demektir. İfrat ve tefritin özünde, sünnetullâha aykırı hareket etmek vardır. İtidal (orta yolcu bir düzenleme ve uygulama) ise ideal olan çizgidir.

Bakışları kontrol etmek, rahatsız edici unsurları ortadan kaldırmak, selamı almak, iyiliği öngörmek ve kötülüğü engellemek, buyurdu.

Hz. Peygamber, bireysel ve toplumsal hayatı her türlü ahlâkî çözülmeye karşı sürekli uyarmış ve gelişmeye yönlendirmiştir. Onun, toplumsal değişim ve dönüşüm faaliyetlerinin dikkat çeken yönü, toplumda iyi ahlâkı ikâme çabasıdır. Esasen, Şâh Veliyyullah ed-Dihlevî’nin (v. 1176/1762) ifadesiyle, bütün Peygamberlerin ortak vazifesi, nefsin/ruhun eğitimi ve toplumun yönetimidir.

Hadis metninde sevgi diye çevrilen kelimenin aslı meveddettir.Meveddet, salt bir sevgi değil, arzu ve istekle birlikte sevmek (متنيه مع الشيء حمبة (demektir. Kalbî bir duygu ve sezgi olan sevgi, ruhun gıdası ve gözün nurudur.

Hadise göre, İslâm ümmetinin, ortaya çıkan kötülüklere karşı sırasıyla aktif-fiilî tedbir,
sözlü uyarı ve pasif-psikolojik direniş şeklinde tepki göstererek mücadele etmesi, irşad ve
ıslah faaliyetlerini kesintisiz olarak sürdürmesi gerekir.

Hadis ve sünnetin ruhunu yok eden bid’at ve hurafeler karşısında tepki ve tedbirin önemi, Abdurrahman el-Evzâî (157/774) tarafından şöyle dile getirilir: “Bid’atler (dinî bir delile dayanmayan inanç, ibadet, fikir, hareket ve davranışlar) ortaya çıktığında, şayet âlimler onları yadırgamaz ve tepki göstermezlerse, giderek bunlar sünnete (kültüre,
değere, geleneğe) dönüşür!”.

İmrenme ve hayırda rekabet anlamındaki gıbta ise, başkasının sahip olduğu maddî veya manevî imkânın bekâsı yanında ona kendisinin de ulaşmasını arzulamak demektir.

Hiç şüphesiz, İslâm dinini diğer ilâhî dinlerden ayıran en temel özelliği Kutsal Kitab’ı
ile Peygamber’inin sözlerini birbirinden ayırması, dolayısıyla Kur’ân ve hadis gibi birbirini tamamlayan iki kaynağa sahip olmasıdır. Oysa Peygamberini bizzat Tanrı kelâmı kabul
ettiği için nübüvvet kurumu ve vahiy anlayışı İslâmiyet’tekinden tamamen farklı olan Hıristiyanlıkta, İnciller Hz. Îsâ’nın sözleri ve hayat hikâyesinden ibarettir. Yahudiler ise Tanrı
kelâmı olan bir kutsal kitap inancına sahip olmakla birlikte, Peygamberlerinin sözlerini
içeren kaynaklardan mahrum kalmaları itibariyle Müslümanlardan ayrılırlar

İslâm dinin
diğer bir hususiyeti de Müslümanların her iki kaynağını da, ilk defa kendilerince uygulanan özel metotlarla muhafaza etmiş olmaları; Kur’ân-ı Kerîm’i, Peygamberlerinin döneminden itibaren yazı, ezber ve fiilî uygulama yoluyla koruyarak sonraki nesillere tevâtüren ulaştırmaları, hadisleri ise isnâdlı bilgiler şeklinde nakletmeleri ve sahâbe döneminden itibaren yazıya geçirmeye başlamalarıdır.

İmâm Şâfiî eserlerinde “bütün haberleri reddedenler” ve “haber-i hâssayı reddedenler” şeklinde iki grubun varlığından söz eder.

Hadislere farklı yaklaşım içinde olanlar, her şeyin Kur’ân’da beyân edildiği, hadislerin
de Kur’ân gibi korunma güvencesinin olmadığı ve başlangıçta yazılmadığı, insanları sadece
Kur’ân’a yöneltmek gerektiği, Hz. Peygamberin hüküm koyma yetkisinin bulunmadığı
ve gaybı bilemeyeceği, hadislerin çelişkiler yumağı görüntüsü arz ettiği, Hz. Peygamber’in
sadece vahyi aktaran bir konumu bulunduğu, hadislerin akıl ve bilimsel gerçeklere ters
düştüğü, hadislerin zannî bilgi sunduğu, râvilerin güvenilir olmadığı gibi daha pek çok
gerekçe ileri sürmüşlerdir.

İslâm tarihi ve kültürü ile ilgili çeşitli çalışmaların yanı sıra Aloys Sprenger (ö. 1893),
Reinhart Dozy (ö. 1883), William Muir (ö. 1905) gibi şarkiyatçılar Hz. Peygamber’in hayatını
anlatan kitaplar yazmışlardır. Fakat bu çalışmaları sîret kategorisinde düşünmemek
gerekir. Zira siyerler aynı zamanda bir hayat modeli sunma amacını içeren kitaplardır.