HADİS TARİHİ VE USULÜ

Mütevâtir hadîs, başından sonuna kadar her tabakada, yalan söylemek üzere anlaşmaları aklen ve âdeten mümkün olmayacak kadar çok râvînin rivayet ettiği hadistir. Hz. Peygamber’e ait oluşları kesin olan hadislere mütvâtir denmektedir.

Mütvâtir, Hz. Peygamber’e ait oluşları kesin olan hadislere denir. Haber-i vâhid ihtimalli olan hadislere denmektedir.

Makbûl hadîsler sahîh ve hasen hadislerdir. Merdûd hadîsler zayıf hadislerdir ve Müdelles, Şâzz- Mahfûz hadisler bu gruptadır. Rabbânî hadîs, Kudsî hadîs yerinede kullanılmaktadır.

Senedinde başından sonuna kadar râvî düşmesi bulunmayan, isnad zinciri kesintisiz olarak devam eden hadîsler muttasıl hadislerdir. Başka bir hadise veya dinen makbul bir delile/bilgiye zıt olan hadisler muhtelifu’l-hadîstir. Kendisine zıt mânâda sağlam bir hadîs veya şer’î bir delil bulunmayan hadisler muhkem hadislerdir. Bir sahabiye ait olduğu söylenen söz ve işle ilgili hadise mevkûf hadis denir.

Sahih li-zâtihi, Sahih li-gayrih, Hasen li-zatih ve Hasen li-gayrih makbûl hadîslerdir. Mu‘dal hadis ilminde, senedinde peş peşe iki veya daha fazla râvî atlanmış olan hadîs demektir ve merdûd hadîslerdendir.

İtibâr denilen, hadîsin başka kanallardan gelen rivayetlerini araştırma sonucu lafzı aynı olmayıp mânâ bakımından benzer veya yakın rivayetler bulunursa bunlara da şâhid denir. Mütâbi‘ hadislerin sahabeden itibaren farklı rivayetlerinin araştırılması sonucunda o hadisi senedin her bir halkasındaki râvî dışında aynı lafızlarla rivayet eden başka râvîler varsa bunların rivayetine denir. Bir hadisin sahabeden itibaren senedin her halkasındaki râvî dışında başka râvîleri olup olmadığı araştırılır. Bu araştırma işine i‘tibâr denir. Sened veya metninde noktalama ve harekeleme hatası yapılmış olan hadise musahhaf, harf hatası yapılmış olan hadise ise muharref denir.

Maklûb hadis,hadis ilminde, sened veya metnindeki kelime veya cümleler arasında yer değişikliğiyapılmış olan hadîse denir.

Herkes aynı şekilde rivayet ederken bir râvînin biraz farklı rivayet etmesi gibi belli bir açıdan tek kalması şeklinde de olabilir. Bu şekilde rivayet edilmiş olan hadise ise garîb-i nisbî denir. Ekleme sebebi değildir.

Râvînin ya asıl hocasını veya kaynak kitabını yahut senedde bulunan zayıf bir râvîyi gizlemeye çalışması söz konusudur. Gizlenmek istenen kusur, senedde bir râvî atlanmış olduğu halde bunu belli etmemeye çalışma şeklinde olabilir. Buna tedlîsü’l-isnâd denir.

Garîb senedin özelliklerine göre sınıflandırmadır.

Mütevâtir hadîs, başından sonuna kadar her tabakada, yalan söylemek üzere anlaşmaları aklen ve âdeten mümkün olmayacak kadar çok râvînin rivayet ettiği hadîstir.

Mütevâtir hadîs dışındaki hadisler Hz. Peygamber’e ait olup olmama ihtimaline göre başlıca iki kısma ayrılırlar: Makbûl Hadisler, Merdûd Hadisler. Hz. Peygamber’e ait olma ihtimali fazla olan hadislere makbûl, az olanlara ise merdûd denilir. Makbûl hadîsler sahîh ve hasen diye ikiye ayrılırlar. Sahih hadisler iki kısma ayrılırlar: Sahih li-zâtihi ve Sahih li-gayrih.

Sadece sahih hadisleri bir araya getirmek maksadıyla birçok kitap yazılmıştır. Bunların en meşhurları Buhârî (ö.256) ile Müslim’in (ö.261) el- Câmi’s-Sahîh isimli kitaplarıdır. İkisine birlikte sahîhayn denilen bu iki kitap bütün müslümanların kabulüne mazhar olmuşlardır. Bunun için bu iki kitapta bulunan bir hadise müttufekun aleyh: üzerinde ittifak edilmiş hadis denir.

Sahîh hadîs, en meşhur tarifine göre, senedinin başından sonuna kadar sika (adâlet ve zabt sahibi) râvînin sika râvîden rivayet ettiği, şâzz ve muallel olmayan hadîstir. Bu tarife göre sahih hadisin dört özelliği bulunmaktadır: Râvîlerinin sika olması, râvîleri arasında kopukluk olmaması yani senedin muttasıl olması, şâzz yani diğer sika râvîlerin rivayetlerine aykırı olmaması ve muallel yani sahihliğine zarar verecek gizli bir kusurunun olmaması..

Hasen hadis, sahih hadisin bütün niteliklerini taşıdığı halde râvîlerinden birinin veya bir kaçının zabt sıfatı tam olmayan hadistir. Hasen hadis de iki kısma ayrılır: Hasen li-zatih ve Hasen li-gayrih.

Mürsel Arapça’da ipi ve bağı çözülmüş, serbest bırakılmış, salıverilmiş, gönderilmiş gibi anlamlara gelir. Hadis ilmindeki anlamı sözlük anlamı ile yakından ilişkilidir. Tâbiînin doğrudan Hz. Peygamber’den -sallellahu aleyhi ve sellem- naklettiği hadis demektir. Tâbiûndan olan râvî, Hz. Peygamberle kendi arasındaki sahabeyi atlayarak hadisin kendisi ile Peygamber arasındaki bağını, bağlantısını ortadan kaldırdığı için bu şekilde isimlendirilmiştir.

Maklûb Arapça’da ters çevirilmiş, içi dışına çevirilmiş, yeri değiştirilmiş, bir şekilden başka bir şekle döndürülmüş gibi anlamlara gelir. Hadis ilminde, sened veya metnindeki kelime veya cümleler arasında yer değişikliği yapılmış olan hadîse denir.

Hadisler, makbûl veya merdûd olma durumları dışındaki bazı özelliklerine göre de isimlendirilmişlerdir. Senedin özelliklerine göre sınıflandırmalar hadis çeşitleri Muttasıl, Mu‘an‘an, Muennen, Haber-i Vâhid, Âlî / Nâzil’dir.

Haber-i vâhid, mütevâtir olmayan hadis demektir. Başka bir ifade ile hadisler mütevâtir olup olmama bakımından ikiye ayrılırlar: 1- Mütevâtir hadisler. 2- Haber-i vâhid olan hadisler. Hadislerin büyük kısmı bu tür haberlerden oluşur. Haber-i vâhid olan hadisler kendi içinde meşhûr, azîz, ferd ve ğarîb şeklinde kısımlara ayrılırlar.

Sened veya metninde noktalama ve harekeleme hatası yapılmış olan hadise musahhaf, harf hatası yapılmış olan hadise ise muharref denir.