HADİS TARİHİ VE USULÜ

Sahih hadis, en meşhur tarifine göre, senedinin başından sonuna kadar sika (adâlet ve zabt sahibi) ravinin sika raviden rivayet ettiği, şazz ve muallel olmayan hadistir. Bu tarife göre sahih hadisin dört özelliği bulunmaktadır: Ravilerinin sika olması, ravileri arasında kopukluk olmaması yani senedin muttasıl olması, şâzz yani diğer sika ravilerin rivayetlerine aykırı olmaması ve muallel yani sahihliğine zarar verecek gizli bir kusurunun olmaması. Diğer taraftan herhangi bir hadisin bu özellikleri taşıyıp taşımaması gerektiği konusunda ihtilaflar söz konusu olmuştur. Bazı hadisler bazı alimlere göre sahih sayılırken bazılarına göre böyle kabul edilmemiştir.

Sahihlik niteliğini, zikredilen özellikler kendisinde bizzat bulunmadığı için, başka bir hadisin desteğiyle kazanan hadistir. Sahih hadis tanımındaki sahihlik özelliklerini bizzat taşıyan hadislere Sahih li zatihi denir. Hasen li zatihi ise hasenlik özelliklerini taşıyan hadislere denir. Müttufekun aleyh üzerinde ittifak edilmiş hadistir. Muallel hadis ise sahihliğine zarar verecek herhangi gizli bir kusurun bulunmaması anlamına gelir.

Sahihliği tartışmalı olan zayıf hadislere merdüd hadis denmektedir. Farklı özelliklere adlandırılmış birçok merdüd hadis türü bulunmaktadır. Mürsel, Maklüb, Mu’dal ve Müdelles merdüd hadislerdendir. Mevküf ise tam tersi kaynağı itibariyle sahabeye dayandırılan hadislere denmektedir.

Sahih hadislerin taşıması gereken özellikleri taşımayan zayıf hadislere merdüd hadisler denmektedir. Seçeneklerde verilen merdüd hadis örneklerinden metrük Arapça terk edilmiş anlamına gelmektedir.

Hadisler, makbûl veya merdûd olma durumları dışındaki bazı özelliklerine göre de isimlendirilmişlerdir. Bunlardan bir tanesi metnin özelliklerine göre yapılan sınıflandırmadır. Bu sınıflandırma kutsi, merfü, mevküf, maktü, muhkem, muhtelufu’l hadis şeklinde olmak üzere altı ayrı biçimde gerçekleşmektedir. Seçeneklerde verilen muttasıl seçeneği ise senedin özelliklerine göre yapılan sınıflandırmalardan biridir.

Haber-i vâhid, mütevâtir olmayan hadis demektir. Başka bir ifade ile hadisler mütevâtir olup olmama bakımından ikiye ayrılırlar: 1- Mütevâtir hadisler. 2- Haber-i vâhid olan hadisler. Hadislerin büyük kısmı bu tür haberlerden oluşur. Haber-i vâhid olan hadisler kendi içinde meşhûr, azîz, ferd ve ğarîb şeklinde kısımlara ayrılırlar. Muennen ise senedin özelliklerine göre yapılan sınıflandırmalardan biridir.

Sened ve metninin ortak özelliklerine göre yapılan sınıflandırmalar Müsned, Müdrec, Musahhaf ve Muharref ve Mütabi – Şahid şeklinde 4 kısma ayrılmaktadır. Muttasıl hadis ise senedin özelliklerine göre değerlendirilen hadisler başlığı altında yer almaktadır.

Doğru yanıt Merdüd hadisler olacaktır. Merdüd hadisler zayıf hadislerdir. Mu’dal, Müdelles, Mu’allet, Mürsel, Munkatı’, Mu’allak, Muzdarib, Maklüb, Şazz-Mahfüz, Münker-Ma’rüf, Metrük gibi çeşitleri bulunmaktadır.

Doğru yanıt Kutsi hadis olacaktır. Metnin özelliklerine göre yapılan sınıflandırmalardan biri olan kutsi hadis Yüce Allah’a, Kur’an olmayarak nispet edilen söz ve işle ilgili hadis anlamına gelir. Soruda ifade edildiği gibi Rabbani veya ilahi hadis de denmektedir.

Hasen, Arapça’da güzel anlamına gelir. Hadis ilminde hasen hadisin birçok tanımı yapılmıştır. Bunların en meşhuruna göre hasen hadis, sahih hadisin bütün niteliklerini taşıdığı halde ravilerinden birinin veya birkaçının zabt sıfatı tam olmayan hadistir. Hadis tarihinde bu terimi meşhur eden alım Tirmizi olmuştur.

Yüce Allah’a, Kur’an olmayarak nispet edilen söz ve işle ilgili hadise Kudsi denmektedir. Kudsî hadîs yerine rabbânî hadîs veya ilâhî hadîs de denir.

Merdûd Hadisler konusu incelendiğinde doğru seçeneğin “Zayıf hadis” olarak anıldığı görülebilecektir.

Makbûllük ve Merdûdlük Dışındaki Özelliklerine Göre Hadisler bölümüne göre hadisin makbûl olup olmamasıyla ilgili “Mu’an’an” bir çeşit değildir.

Metnin Özelliğine Göre İsimlendirilen hadislere bakıldığında “Merfû’”nün sadece metinle ilgili değil içerikle de ilgili olduğu söylenebilir.

Sened ve/veya Metnin Özelliğine Göre İsimlendirilenler bölümü incelendiğinde aslında bulunmayan bir şey eklenmiş olan hadise Mudrec denilmektedir.

Hadisler Hz. Peygamber’e ait oluşu kesin olanla ihtimalli olanlar şeklinde iki ana kümeye ayrılır. Bunların birinci kısmına mütevâtir ikinci kısmına haber-i vâhid denir.

Munkatı’ Arapçada, kesik ve kopuk anlamına gelir. Hadis ilminde, senedinde sahabeden sonra bir veya peşpeşe olmayarak, birkaç râvî atlanmış olan hadîse denir.

Makbûl Hadisler bölümünde de anlatıldığı gibi Hasen hadisi olarak bilinen hadisi ilk olarak ortaya çıkaran ve tanınmasını sağlayan âlim “Tirmizî”dır.

Hadis ilminde, bir kusuru veya ekseriya hoş görülmeyen bir özelliği gizlenerek onun bulunmadığını zannettirecek şekilde rivayet edilmiş olan hadîs demektir. Hadisi bu şekilde rivayet etmeye ise tedlîs denir.

Gizlenerek onun bulunmadığını zannettirecek şekilde rivayet edilmiş olan hadîs demektir. Hadisi bu şekilde rivayet etmeye ise tedlîs denir. Gizlenmek istenen kusur, senedde bir râvî atlanmış olduğu halde bunu belli etmemeye çalışma şeklinde olabilir. Buna tedlîsü’l-isnâd denir.